Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm(hay nhất)

Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm

(hay nhất)

Hình Ảnh về: Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm

(hay nhất)

Video về: Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm

(hay nhất)

Wiki về Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm

(hay nhất)

Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm

(hay nhất) –

Tuyển chọn những bài văn hay Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm. Với dàn ý cơ bản cùng 6 bài văn mẫu ngắn gọn, cụ thể, hay nhất dưới đây, các em sẽ có thêm nhiều tài liệu hữu ích phục vụ cho việc học môn văn. Cùng tham khảo nhé! 

Dàn ý Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm

I. Mở bài

– Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm: ông thuộc thế hệ thi sĩ chống Mĩ cứu nước, thơ ông là sự liên kết giữa xúc cảm nồng nàn và chất triết lí, suy tư của người trí thức về non sông, con người.

– Giới thiệu về bài thơ Tổ quốc: được trích trong trường ca Mặt đường khát vọng, là một bài thơ có chất triết lí thâm thúy, trình bày tư tưởng “Tổ quốc của nhân dân”.

II. Thân bài

1. Tổ quốc được cảm nhận từ phương diện lịch sử, văn hóa, chiều sâu của ko gian, chiều dài của thời kì

a. Tổ quốc có từ bao giờ? (lí giải cội nguồn của non sông) (9 câu đầu)

– Tác giả khẳng định một điều thế tất: “Lúc ta lớn lên non sông đã có rồi”, điều này thôi thúc mỗi con người muốn tìm tới nguồn cội non sông.

– Tổ quốc bắt nguồn từ những diều bình dị, thân thiện trong đời sống của người Việt Nam từ xa xưa: “ngày xửa ngày xưa” gợi nhớ tới câu mở đầu các câu chuyện dân gian, “miếng trầu” gợi nhớ tục ăn trầu của người Việt và truyện cổ tích trầu cau, “Tóc mẹ thì bới sau đầu”: thói quen búi tóc của những người phụ nữ Việt Nam, “Thương hau bằng gừng cay muối mặn” thói quen tâm lí, truyền thống mến thương của dân tộc.

– Tổ quốc trưởng thành cùng quá trình lao động sản xuất “cái kèo cái cột thành tên”, “một nắng hai sương”, quá trình đấu tranh chống giặc ngoại xâm.

– Nhận xét: Tác giả có cái nhìn mới mẻ về cội nguồn non sông, non sông bắt nguồn từ chiều sâu văn hóa, văn học, lịch sử và truyền thống dân tộc.

b. Khái niệm về non sông (28 câu thơ tiếp theo)

– Về phương diện ko gian địa lí:

    + Tác giả tách riêng hai yếu tố “đất” và “nước” để suy tư một cách thâm thúy.

    + Tổ quốc là ko gian riêng tư thân thuộc gắn với ko gian sinh hoạt của mỗi con người: “nơi anh tới trường”, “nơi em tắm”; gắn với kỉ niệm tình yêu lứa đôi: “nơi em đánh rơi … thương thầm”.

    + Tổ quốc là ko gian rộng lớn trù phú, ko gian sống sót của tập thể qua bao thế hệ: “Đất là nơi con chim phượng hoàng … dân mình đoàn viên”.

– Nhìn non sông được nhìn xuyên suốt chiều dài lịch sử từ quá khứ, hiện nay tới tương lai:

    + Trong quá khứ non sông là nơi thiêng liêng, gắn với truyền thuyết, huyền thoại: “Đất là nơi chim về … trong bọc trứng”

    + Trong hiện nay: non sông có trong tấm lòng mỗi con người, mỗi người đều thừa hưởng những trị giá của non sông, lúc có sự gắn kết giữa mỗi người non sông sẽ nồng thắm, hài hòa, lớn lao. Đó là sự gắn kết giưa cái riêng và cái chung.

    + Trong tương lai: thế hệ trẻ sẽ “mang non sông đi xa” “tới những ngày mộng mơ”, non sông sẽ trường tồn, vững bền.

– Suy tư về trách nhiệm của mỗi tư nhân với non sông: “Phải biết gắn bó và san sẻ”, đóng góp, hi sinh để góp phần dựng xây non sông.

– Nhận xét: qua cái nhìn toàn diện của thi sĩ, non sông hiện lên vừa thân thiện, thân thuộc lại vừa thiêng liêng, hào hùng và trường tồn tới muôn thuở sau.

2. Tư tưởng mấu chốt, cảm nhận về non sông: non sông của nhân dân

– Tự nhiên địa lí của non sông ko chỉ là thành phầm của tạo hóa nhưng mà được tạo nên từ phẩm chất và số phận của mỗi người, là một phần máu thịt, tâm hồn con người:

    + Nhờ tình nghĩa mến thương, thủy chung nhưng mà có “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống Mái”

    + Nhờ ý thức quật cường, người hùng trong quá trình dựng nước và giữ nước nhưng mà có những ao đầm, di tích lịch sử về quá trình dựng nước.

    + Nhờ truyền thống hiếu học nhưng mà có những “núi Bút non Nghiên”

– Nhân dân làm nên lịch sử 4000 năm:

    + Họ là những người đàn ông, con gái bình dị nhưng luôn túc trực tình yêu nước.

    + Tác giả nhấn mạnh tới những con người vô danh làm nên lịch sử, khẳng định vai trò của mỗi tư nhân với lịch sử dân tộc.

– Nhân dân tạo ra và giữ gìn những trị giá vật chất, ý thức cho non sông: văn hóa: “truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, “gánh theo tên xã, tên làng”, … từ đó xây dựng nền tảng tăng trưởng non sông lâu bền.

– Tư tưởng mấu chốt, cảm hứng bao trùm cả đoạn trích: “non sông này là non sông của nhân dân non sông của ca dao thần thoại”, non sông đấy trình bày qua tâm hồn con người: biết mến thương, biết quý trọng trọng tình nghĩa, công sức và biết tranh đấu vì non sông.

– Nhận xét:

    + Về nội dung: đoạn trích “Tổ quốc” đã trình bày cái nhìn mới mẻ về non sông trên nhiều phương diện: văn hóa, lịch sử, địa lí dựa trên tư tưởng mấu chốt: “non sông của nhân dân”.

    + Về nghệ thuật: sử dụng nhiều chủng loại và thông minh chất liệu văn hóa dân gian, tiếng nói giàu chất suy tư, triết luận thâm thúy.

III. Kết bài

– Khẳng định lại trị giá của đoạn trích: đoạn trích đã nhấn mạnh tư tưởng “non sông của nhân dân”, trình bày ý thức yêu nước của tác giả, đánh thức ý thức yêu nước trong mỗi con người.

– Nêu cảm nhận riêng về đoạn trích non sông và có liên hệ thực tiễn tới trách nhiệm của thế hệ hôm nay với non sông.

Phân tích bài thơ Tổ quốc – Bài mẫu 1

      Nền văn học Việt Nam thời kỳ năm 1945-1975 là nền văn học mang thiên hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn, kế bên các đề tài “lực lượng vũ trang- chiến tranh cách mệnh” thì các đề tài xây dựng non sông, hoặc ca tụng non sông cũng được nhiều tác giả chọn đưa vào tác phẩm của mình mới những vần thơ, lời văn tâm thành tha thiết, thấm đẫm hào khí dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những thi sĩ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, cũng chọn cho mình đề tài non sông, giữa những năm tháng trận chiến đấu của nhân dân đang vào lúc cao trào sục sôi tiết lửa. Thế nhưng Nguyễn Khoa Điềm ko đặt nặng trong tác phẩm của mình màu sắc tuyên truyền, ko ồn ĩ, rộn ràng nhưng mà ông cho riêng cho mình một chất giọng êm dịu, thiết tha, thân thiện và thân thuộc. Nguyễn Khoa Điềm đã nhìn non sông bằng một cách rất riêng, bằng một xúc cảm mới lạ giữa thời chinh chiến “hoa lửa”, ông nhìn nhận Tổ quốc từ những điều giản dị, từ những con người rất đỗi tầm thường. Sử dụng thành công giọng thơ mang tính triết luận trữ tình, đặc trưng là sự liên kết với các chất liệu văn hóa dân gian lấy từ vốn hiểu biết rộng lớn của thi sĩ về văn hóa nghìn đời của dân tộc. Tất cả đã tạo nên một Đất Nước với vẻ giản dị, thân yêu, Đất Nước của nhân dân, một Đất Nước bước ra từ những câu chuyện kể, những truyền thuyết, những phong tục tập quán của 4000 năm văn hiến tự hào.

“Lúc ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể

Đất Nước mở đầu với miếng trầu hiện giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên lúc dân mình biết trồng tre nhưng mà đánh giặc

Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn

Cái kèo, cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng

Đất Nước có từ ngày đó…”

      Trong trích đoạn Đất Nước, trước nhất tác giả đi vào phân tích và làm rõ vấn đề Đất Nước có từ bao giờ. Trong 9 câu thơ đầu, Nguyễn Khoa Điềm đã chỉ ra rằng Đất Nước đã có từ rất lâu đời, gắn liền với những truyền thuyết, với những câu chuyện cổ tích đã có từ những ngày xửa, ngày xưa. Câu “Đất Nước mở đầu với miếng trầu hiện giờ bà ăn” gợi cho chúng ta nhớ tới sự tích Trầu Cau, khơi gợi lại truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, đấy là tình nghĩa anh em sâu đậm, tình nghĩa vợ chồng son sắt thủy chung. Ko chỉ vậy từ hình ảnh miếng trầu bà ăn tác giả còn gợi lại những cái phong tục đẹp của nhân dân ta đấy là tục ăn trầu nhuộm răng có có từ thuở vua Hùng dựng nước và giữ nước. Cùng với sự tích Trầu Cau, thì qua câu thơ “Đất Nước lớn lên lúc dân mình biết trồng tre nhưng mà đánh giặc” tác giả lại tiếp tục gợi nhắc chúng ta nhớ về truyền thuyết Thánh Gióng vô cùng thân thuộc, gợi nhắc về truyền thống yêu nước, quật cường đứng lên chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Tương tự, có thể thấy rằng Đất Nước tạo nên từ nền tảng là tình nghĩa sâu nặng của dân tộc, thế nhưng Đất Nước chỉ có thể lớn lên lúc nhân dân ta có được ý thức yêu nước, có được lòng dũng cảm, kiên cường đấu tranh chống giặc ngoại xâm để giữ nước. Đi từ những câu chuyện cổ tích, những truyền thuyết xa xưa thì tác giả lại tiếp tục chỉ ra Đất Nước có từ rất lâu đời, kể từ những thuần phong mỹ tục. “Tóc mẹ thì bới sau đầu”, nhắc người đọc nhớ lại phong tục búi tóc thành búi tóc tròn, thấp sau gáy của các bà, các mẹ thời xưa. Nhưng mà dù cho đã qua hàng nghìn năm bị phong kiến phương Bắc đô hộ, mấy chục năm trời Pháp thuộc, thế nhưng cho tới lúc Nguyễn Khoa Điềm viết Trường ca Mặt đường khát vọng, búi tóc đấy vẫn giữ cho mình dáng vẻ thuở đầu ko đổi, vẫn kiên cường trụ vững sau gáy của người phụ nữ Việt Nam. “Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”, chính là đại diện cho truyền thống coi trọng tình nghĩa vợ chồng, càng trong những thử thách, gian lao thì vợ chồng lại càng trở thành thương yêu và gắn kết bền chặt với nhau hơn. 

      Thứ ba nữa, Đất Nước có từ rất lâu đời được tạo nên cùng với tiến trình tăng trưởng của con người Việt Nam trong cuộc sống đời thường. “Cái kèo cái cột thành tên”, từ chỗ con người ta sống tạm thời trong những hang đá thô sơ, từ nhân dân ta đã mở đầu chủ động hơn trong cuộc sống biết xây dựng nên các mái nhà che mưa, che nắng cho mình. Rồi “Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần, sàng”, ta cũng thấy được từ cái chỗ nhân dân ta sống phụ thuộc vào tự nhiên với công việc hái lượm cập kênh, thì người Việt Nam đã mở đầu biết tới nền văn minh lúa nước, biết tạo ra hạt thóc hạt gạo làm lương thực chính để phục vụ cuộc sống. Và cuối cùng sau lúc dùng ba ý trên để trả lời cho câu hỏi Đất Nước có từ lúc nào, tác giả đã chốt lại bằng câu thơ “Đất Nước có từ ngày đó”, “ngày đó” là ngày những truyền thuyết, cổ tích ra đời, là ngày chúng ta có thuần phong mỹ tục, là ngày nhưng mà chúng ta biết trồng tre diệt giặc, cũng là ngày bà con người Việt Nam ta biết dựng nhà, trồng lúa. Có thể nói Đất Nước nhưng mà Nguyễn Khoa Điềm gợi lại thông qua các chất liệu văn hóa dân gian lâu đời của dân tộc đã đem lại cho người đọc những xúc cảm thân thiện, thân thuộc và bình dị, để lại trong tâm hồn con người cảm giác tha thiết và gắn bó vô cùng.

“Đất là nơi anh tới trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm

Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”

Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi

Thời kì đằng đẵng

Ko gian mênh mông

Đất Nước là nơi dân mình đoàn viên”

      Sau câu hỏi Đất Nước có từ bao giờ, Nguyễn Khoa Điềm lại tiếp tục khai thác hình tượng Đất Nước ở câu hỏi “Đất Nước là gì?”. Ông ko trả lời khái niệm này theo cách của các nhà khoa học nhưng mà là dưới cương vị của một thi sĩ, dùng lối chiết tự, tách Đất Nước thành hai thành tố là “Đất” và “Nước” để nhưng mà khái niệm, giúp người đọc có được cách hiểu chuẩn xác nhất, đầy đủ nhất về khái niệm Đất Nước. Về phương diện địa lý Nguyễn Khoa Điềm ví ““Đất là nơi anh tới trường/Nước là nơi em tắm” là ko gian thân thiện, thân thuộc đối với mỗi người trong cuộc sống đời thường. Rồi “Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn/Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”, tác giả đã hợp hai thành tố lại thành “Đất Nước” theo thời kì anh và em lớn dần lên, nếu trước đây anh và em là hai cá thể và Đất Nước cũng tách riêng ra thì hiện giờ anh và em đã hợp lại thành một cặp tình nhân “hò hứa hẹn” và Đất Nước trở thành một cái ko gian riêng tư, thầm kín cho tình yêu của lứa đôi. Ko chỉ thế “Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc…Đất Nước là nơi dân mình đoàn viên” lại cho ta thấy Đất Nước ở một dáng vẻ khác, nếu ở trên ta thấy một Đất Nước nhỏ nhỏ dung dị thì tới những câu thơ này ta lại thấy Đất Nước mang một dáng vẻ kỳ vĩ và lớn lao được đo bằng sải cánh của con chim phượng hoàng bay về núi bạc, được đo bằng sự mênh mông, rộng lớn của biển khơi. Và cuối cùng dù đi đâu về đâu thì phượng hoàng cũng phải về núi, cá ngư ông thì phải vùng vẫy ở biển và dân tộc Việt Nam thì phải đoàn viên ở nơi có tên là Đất Nước. Tương tự có thể tóm gọn lại Đất Nước chính là nơi trở về của những tâm hồn thiết tha với quê hương. 

“Đất là nơi Chim về

Nước là nơi Rồng ở

Lạc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng

Những người nào đã khuất

Những người nào hiện giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện ngày mai

Hằng năm ăn đâu làm đâu

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ”

      Về phương diện thời kì lịch sử, tác giả đã trả lời cho câu hỏi Đất Nước là gì bằng một cái nhìn bao quát suốt chiều dài thời kì lịch sử để đưa ra một câu trả lời chuẩn xác nhất. Trong quá khứ đó là một Đất Nước thiêng liêng và lớn lao, lúc tác giả gợi nhắc về truyền thuyết Lạc Long Quân – Âu Cơ, gợi nhắc về nòi cao quý của dân tộc ta, vốn là con rồng cháu tiên. Đồng thời còn gợi nhắc về truyền thống hào hùng dựng nước và giữ nước của ông cha, mở ra triều đại trước nhất của nước ta, triều đại vua Hùng tương truyền kéo dài tới 18 đời. Kèm với đó là những lời dặn dò tâm thành tha thiết, phải biết kế tục hương hỏa, duy trì nòi giống dân tộc, phải đứng lên mạnh giữ gìn non sông gấm vóc, và luôn nhớ về nguồn cội của mình với tấm lòng thành kính, trân trọng. 

“Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

Lúc hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng mình hài hòa nồng thắm

Lúc chúng ta cầm tay mọi người

Tổ quốc vẹn tròn, to lớn”

      Trong hiện nay, Đất Nước hiện lên một cách thân thiện và thân thuộc, hiện diện ở trong mỗi con người, bao gồm tiếng nói để con người giao tiếp tư duy, bao gồm cả những phong tục tập quán tốt đẹp vẫn tồn tại trong từng nếp sống. “Lúc hai đứa cầm tay/Đất Nước trong chúng mình hài hòa nồng thắm” là sự tiếp nối của ý thơ “Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn”, thì tới đây trên cơ sở tình yêu lứa đôi mỗi con người phải có trách nhiệm xây dựng một tổ ấm để góp phần xây dựng một “Đất Nước hài hòa nồng thắm”. Ko chỉ ngừng lại ở đó, trách nhiệm của mỗi con người còn là “cầm tay mọi người”, phải nối vòng tay lớn, xây dựng khối đại kết đoàn tập thể vững mạnh để tạo nên một “non sông vẹn trong to lớn” để sánh vai với các cường quốc năm châu. Ko chỉ vậy hình ảnh thơ “cầm tay mọi người” còn gợi nhắc về xuất xứ tổ tiên, nhắc nhở chúng đều cùng một mẹ sinh ra, thế nên phải biết mến thương đùm bọc lẫn nhau.

“Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang non sông đi xa

Tới những tháng ngày mộng mơ”

      Trong tương lai đó là một Đất Nước với triển vọng tươi sáng, những thế hệ tương lai được kỳ vọng, được đặt lên vai cái trách nhiệm lớn lên cả về trí tuệ lẫn tầm vóc, để làm nên những điều kỳ diệu cho cả dân tộc cả Đất Nước. Con sẽ đưa Đất Nước đi xa, sánh vai cùng với các cường quốc trên toàn cầu, đưa Đất Nước trở thành giàu đẹp vững mạnh gấp nhiều lần hôm nay. 

      Sau lúc đã khái niệm một cách rõ ràng Đất Nước cả về ko gian và thời kì, cả về địa lý lẫn lịch sử thì Nguyễn Khoa Điềm đã chốt lại bằng những câu thơ rất tha thiết về trách nhiệm của mỗi tư nhân đối với Đất Nước.

“Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó san sẻ

Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn thuở…”

      Lời thơ như là lời tâm tình của người anh với người em, lời tâm tình của chàng trai đối với một người con gái, cũng là lời lay tỉnh của thi sĩ, của thế hệ trước với thế hệ sau, cũng là lời lay tỉnh của cách mệnh đối với tuổi xanh đô thị vùng tạm chiếm miền Nam, những con người đang ngủ quên trong cuộc sống tận hưởng . Đất Nước là một khái niệm trừu tượng, thế nhưng lúc so sánh Đất Nước với hình ảnh “máu xương của mình” thì đó lại là một khái niệm cụ thể, hữu hình. Đây cũng là phần tiếp nối trong ý thơ “trong anh và em hôm nay đều có một phần Đất Nước”, thì ở đây Nguyễn Khoa Điềm đã chỉ rõ Đất Nước là máu xương của mỗi con người, đã là phần căn cơ cốt yếu trong mỗi tư nhân, người nào cũng phải có. Điệp từ “phải biết” trong hai câu thơ sau là biểu thị của một mệnh lệnh, xác định trách nhiệm cho mỗi người, yêu nước ko phải là một khái niệm chung chung, một tư tưởng trừu tượng nhưng mà yêu nước phải thực hiện bằng hành động. Mỗi con người cần phải biết “gắn bó san sẻ”,  đặc trưng phải “biết hóa thân cho dáng hình xứ sở”, dâng cả sự sống, thanh xuân cho Đất Nước, coi trọng Đất Nước hơn cả hạnh phúc riêng của bản thân mình.

      Sau những dòng thơ nêu nên sự tạo nên và tăng trưởng của Đất Nước thì Nguyễn Khoa Điềm mở đầu đi vào nhấn mạnh tư tưởng Đất Nước của nhân dân, bằng câu hỏi Đất Nước do người nào làm nên.

“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái

Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại

Chín mươi chín con voi góp mình dựng Đất tổ Hùng Vương

Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm

Người học trò nghèo tạo điều kiện cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên.

Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh

Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm”

      Trên phương diện ko gian địa lý, tác giả đã cảm nhận Đất Nước qua những địa danh thắng cảnh nổi tiếng của Việt Nam bình nhắc tên chúng một cách dày đặc trong từng ý thơ. Đặc trưng những địa danh này vốn đã trở thành thân thuộc với người dân Việt Nam và gắn liền với những cổ tích, những thần thoại trong văn hóa dân tộc, mục tiêu là để gửi gắm niềm tự hào của tác giả đối với quê hương, non sông. Ko chỉ vậy, sâu xa hơn nữa việc Nguyễn Khoa Điềm liệt kê các địa danh tương tự cũng là nhằm kể tên các vùng đất tương ứng trên dải đất hình chữ S, ví như “núi Vọng Phu” ngự ở Lạng Sơn, và còn ở rất nhiều nơi khác, gợi nhắc về hình ảnh những người vợ chờ chồng đi đánh giặc trên khắp Tổ quốc. Rồi “hòn Trống Mái” thì ở Thanh Hóa, “trăm ao đầm” nhưng mà gót ngựa Thánh Gióng đi qua thì tản mạn khắp mọi miền non sông, “đất tổ Hùng Vương” là vùng Phú Thọ, “núi Bút, non Nghiên” ở Quảng Ngãi, “Hạ Long” ở Quảng Ninh, “ông Đốc, ông Trang, bà Đen, bà Điểm” là những địa danh ở mảnh đất miền Nam. Thêm nữa, việc nhắc tới các vùng đất khắp Tổ quốc tương tự còn là để nhấn mạnh việc non sông chúng ta là một dải non sông nối tiếp, từ đó gợi lên ý chí thống nhất Tổ quốc, Nam Bắc một nhà của nhân dân ta. Đồng thời những danh lam thắng cảnh đấy cũng là biểu tượng cho vẻ đẹp tâm hồn Việt, đó là đức tính thủy chung son sắt trong tình cảm vợ chồng, là ý chí quyết tâm chống giặc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam, nhắc lại thuở dựng nước thiêng liêng và hào hùng, rồi còn gợi lại cả truyền thống hiếu học của nhân dân ta, đặc trưng là cả những điều giản dị nhất như con cóc, con gà cũng làm nên thắng cảnh cho quê hương. Ngoài ra việc sử dụng cấu trúc thơ lạ mắt, một bên là con người, sự vật sự việc dung dị đại diện cho hình ảnh của nhân dân, một bên là những địa danh, những thắng cảnh kỳ vĩ, lớn lao đại diện cho hình ảnh của Đất Nước được nối với nhau bằng những từ “góp”, “góp tên”, “góp mình”,… Đã khẳng định một cách mạnh mẽ tư tưởng Đất Nước của nhân dân bởi Đất Nước là do nhân dân cùng góp công, góp sức làm nên của Nguyễn Khoa Điềm. 

“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha

Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hoá núi sông ta…”

      Sau lúc diễn giải tư tưởng Đất Nước của nhân dân ở các cụ thể, thì Nguyễn Khoa Điềm chuyển sang nâng ý thơ lên tầm  nói chung. Khẳng định tầm vóc kỳ của Đất Nước vĩ ở phương diện địa lý qua hình ảnh “khắp ruộng đồng gò bãi” để mở ra một ko gian lớn lao cao rộng, sau đó khẳng định sự trường tồn, vĩnh hằng của Đất Nước ở phương diện lịch sử “Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm”. Từ đó dẫn dắt, khẳng định nhân dân chính là người đã tạo ra Đất Nước vừa kỳ vĩ, vừa có bề dày lịch sự ở những ý thơ rất hay “Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi/Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha” cùng với “Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy/Những cuộc đời đã hoá núi sông ta…”. Rất tha thiết, nồng đượm mến thương khẳng định Đất Nước đã được tạo nên bằng chính cuộc đời của các thế hệ ông cha, bằng các dáng hình, những ước mơ, những phong tục tập quán đã in hằn trên dáng vẻ của Đất Nước. 

“Em ơi em

Hãy nhìn rất xa

Vào bốn nghìn năm Đất Nước

Năm tháng nào cũng người người lớp lớp

Con gái, đàn ông bằng tuổi chúng ta

Chuyên cần làm lụng

Lúc có giặc người đàn ông ra trận

Người con gái trở về nuôi cái cùng con

Ngày giặc tới nhà thì phụ nữ cũng đánh

Nhiều người đã trở thành người hùng

Nhiều người hùng cả anh và em đều nhớ

Những em biết ko

Có biết bao người con gái, đàn ông

Trong bốn nghìn lớp người giống ta thế hệ

Họ đã sống và chết

Giản dị và bình tâm

Ko người nào nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”

      Tư tưởng Đất Nước của nhân dân tiếp tục được khẳng định thông qua phương diện thời kì lịch sử. Trong suốt 4000 năm nhân dân đã siêng năng chịu khó để xây dựng Đất Nước, lúc có chiến tranh thì người đàn ông tức tốc ra trận bảo vệ Đất Nước. Còn người con gái trở thành người lèo lái gia đình, nuôi con cái, thế nhưng mang trong mình dòng máu Bà Trưng Bà Triệu, họ cũng trở thành mạnh mẽ kiên cường cả trong tranh đấu. Sự quả cảm của ông cha ta trong công cuộc chống giặc ngoại xâm đã khiến họ trở thành những người người hùng lưu danh sử sách, thế nhưng kế bên những con người hữu danh thì người ta thấy nhiều hơn là những con người vô danh “ko người nào nhớ mặt đặt tên”. Dù ko người nào nhớ mặt đặt tên, thế nhưng những thế hệ sau vẫn luôn trân trọng, yêu quý bởi họ chính là người làm ra Đất Nước. 

“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng

Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi

Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói

Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân

Họ đắp đập be bờ cho người sau trông cây hái trái

Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm

Có nội thù thì vùng lên đánh bại

Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân”

      Nhân dân ko chỉ là người xây dựng và bảo vệ Đất Nước nhưng mà nhân dân còn là người làm nhiệm vụ vô cùng thiêng liêng đấy là truyền lại cho thế hệ tiếp nối những trị giá văn hóa vật chất và ý thức. Ông cha đã để lại cho con cháu nền văn minh nông nghiệp lúa nước nghìn đời, truyền cho con cháu ngọn lửa sáng ngời sau bao năm tháng sống trong tối tăm, lạnh lẽo. Truyền cho con thứ tiếng nói tiếng nói của riêng dân tộc mình, giữ cho mình cái văn hóa làng, xã trong mỗi chuyến di dân, tạo dựng hạ tầng, đất đai để cho các thế hệ kế tiếp tăng trưởng trên mảnh đất đấy. 

“Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại

Dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi”

Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội

Biết trồng tre đợi ngày thành gậy

Đi trả thù nhưng mà ko sợ lâu dài”

      Trên phương diện văn hóa, Nguyễn Khoa Điềm cũng chỉ ra những nét đẹp riêng của tâm hồn Việt, của văn hóa Việt. Vì “Đất Nước của nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại” thế nên lúc nhìn vào kho tàng văn học dân gian đều thấy hiện lên dung mạo văn hóa của Đất Nước, thấy được hình bóng của nhân dân những con người mang đậm nét truyền thống của dân tộc. Tác giả đã chọn ra ba câu ca dao tiêu biểu để gợi ra 3 vẻ đẹp tâm hồn của người Việt Nam, cũng chính là 3 nét đẹp văn hóa tiêu biểu” của dân tộc Việt nói chung. “Yêu em từ thuở trong nôi/Em nằm em khóc anh ngồi anh ru”, nét đẹp say đắm trong tình yêu, biết mến thương những con người ở xung quanh mình. Tiếp theo là câu “Cầm vàng nhưng mà lội qua sông/Vàng rơi ko tiếc, tiếc công cầm vàng”, từ đó thấy được vẻ đẹp của lòng biết quý trọng tình nghĩa hơn là những trị giá vật chất tầm thường. Cuối cùng là câu tục ngữ “Thù này ắt hẳn còn lâu/Trồng tre thành gậy gặp đâu đánh què”, gợi ra vẻ đẹp dẻo dai trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm của nhân dân ta từ bao đời nay. 

“Ôi những dòng sông bắt nước từ lâu

Nhưng mà lúc về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát

Người tới hát lúc chèo đò, kéo thuyền vượt thác

Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”

      Kết lại đoạn trích Đất Nước của trường ca Mặt đường khát vọng thì tác giả đã nêu lên những cảm nhận rất tinh tế về vẻ đẹp của quê hương, của Đất Nước. “dòng sông” dù có bắt nguồn từ đâu thì lúc chảy tới mảnh đất quê hương cũng đều mang giọng hát của Đất Nước, mang đậm bản sắc của dân tộc. Mỗi con người Việt Nam, trong công cuộc mưu sinh, lao động trên cái dòng chảy đấy lại có những cách xử sự không giống nhau rồi cuối cùng tạo nên một dòng chảy văn hóa kéo dài suốt 4000 nghìn năm văn hiến.

      Nguyễn Khoa Điềm qua đoạn trích Đất Nước với giọng văn chính luận trữ tình đã bộc lộ suy nghĩ thâm thúy và nói lên những tình cảm tha thiết của mình đối với non sông trên nhiều phương diện, địa lý, lịch sử, và phương diện văn hóa với tư tưởng bao trùm xuyên suốt đấy là tư tưởng Đất Nước của nhân dân. Về nghệ thuật đoạn trích được viết theo lối quy nạp, biểu thị nội dung chính luận một cách trữ tình bằng cách mượn các chất liệu văn hóa dân gian thân thuộc, mượt nhưng mà, êm ái, mang tới cho người đọc những xúc cảm thẩm mỹ lạ mắt. Giọng điệu xuyên suốt đoạn trích là giọng thơ tâm tình tình, tha thiết, sâu lắng như giọng điệu của lứa đôi yêu nhau làm cho nội dung nghị luận vốn khô khan trở thành mềm mại, ngọt ngào thấm sâu vào lòng người.

Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 2

     Tổ quốc là đề tài muôn thuở của thơ văn Việt Nam. Chúng ta đã bắt gặp non sông chìm trong đau thương, mất mát qua thơ Hoàng Cầm; gặp non sông đang đổi mới từng ngày qua thơ Nguyễn Đình Thi. Nhưng có nhẽ non sông được nhìn từ nhiều khía cạnh, đầy đủ và trọn vẹn nhất qua bài thơ “Tổ quốc” của Nguyễn Khoa Điềm. Hình hài non sông từ lúc được sinh ra cho tới lúc phải trải qua bao nhiêu song gió chiến tranh được tái diễn sinh động qua một hồn thơ tinh tế, phóng khoáng của Nguyễn Khoa Điềm

     Tác giả nhìn non sông từ nhiều khía cạnh, trải qua bao nhiêu thăng trầm của lịch sử. Tổ quốc là tên gọi thiêng liêng, bình dị nhưng chất chứa bao nhiêu ngọn nguồn của xúc cảm chính tác giả.

     Bài thơ được mở đầu bằng những vần thơ nhẹ nhõm, tinh tế đưa người đọc trở về với những ngày đầu mới khai sinh:

Lúc ta lớn lên non sông đã có rồi

Tổ quốc có trong những cái ngày xửa

Ngày xưa mẹ thường hay kể

Tổ quốc mở đầu bằng miếng trầu hiện giờ bà ăn

Tổ quốc lớn lên lúc dân mình biết trồng tre đánh giặc.

     Tổ quốc hiện lên qua những câu thơ thật bình dị, thân thiện, nó ko phải là một khái niệm trừu tượng nhưng mà là một khái niệm hiện hữu hằng ngày trong cuộc sống của mỗi chúng ta. Tác giả sử dụng từ “lúc” để ghi lại sự ra đời của khái niệm “non sông”. Từ lúc mỗi chúng ta sinh ra thì đât nước đã có rồi. Sau câu thơ đấy, tác giả mở đầu lí giải xuất xứ của non sông nhưng mà mỗi người đều mong muốn hiểu thấu được. Giọng thơ dịu nhje, ngọt ngào dẫn dụ người đọc về với những “ngày xưa ngày xưa”. Đó như một nốt nhạc của quá khứ trở về trong những suy nghĩ của con người. Từ :ngày xửa, ngày xưa” ghi lại những điều gì đó xa xưa, rất xưa, ko xác định thời kì cụ thể, chỉ biết rằng nó đã có từ lâu đời. Tổ quốc đồng thời tạo nên từ lúc dân mình biết đánh giặc. Là những con người đó làm nên non sông…

     Tổ quốc còn gắn liền với cuộc sống bình dị, thân quen của người nông dân Việt Nam.

     Tác giả ko chỉ ngừng lại ở đó, non sông còn được lý giải chính là thành tựu của công cuộc lao động để xây dựng và tăng trưởng:

Cái kẻo cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sang

Tổ quốc có từ ngày đó

     Một một dụng cụ được tạo ra để phục vụ cho đời sống sản xuất cũng như sinh hoạt của con người như “kèo, cột” đều gắn bó với lịch sử ra đời của non sông. Rất bình dị, rất chân thực nhưng nó như là một sự giảng giải đúng mực.

     Nguyễn Khoa Điềm như dẫn người đọc đi vào những cung bậc tình cảm khác của non sông, đó là chuyện tình yêu lứa đôi e ấp nhưng tha thiết và mặn nồng:

Đất là nơi anh tới trường

Nước là nơi em tắm

Tổ quốc là nơi ta hò hứa hẹn

Tổ quốc là nơi em đánh rơi chiếc khan trong nỗi nhớ thầm

     Tổ quốc ko chỉ hiện hiển trong ko gian văn hóa, phong tục tập quán của con người nhưng mà còn hiện lên trong những tình yêu lứa đôi mặn nồng, tha thiết nhất. Tác giả đã giải nghĩa “non sông” thành hai từ “đất” và “nước” để lí giải cụ thể ý nghĩa của từng từ. Đây có thể coi là sự tinh tế và đầy thi vị của Nguyễn Khoa Điềm. Nhưng dù được tách ra thì non sông vẫn là một khái niệm trọn vẹn và đầy ý nghĩa nhất.

     Tổ quốc còn được mở ra theo chiều dài của lịch sử và chiều dài của ko gian văn hóa, của những con người vẫn còn trằn trọc tha thiết đi tìm hình bóng quê hương. Tổ quốc được tạo nên từ những câu chuyện xa xưa, từ những điển tích điển cố nhưng mà người đời sau vẫn luôn nhắc nhở nhau. Hình ảnh “con chim phương hoàng”, “núi bà đen, bà điểm”, “lạc long quân âu cơ” chính là minh chứng cho sự tăng trưởng nhiều thăng trầm nhưng đáng tự hào của chúng ta. NHớ về cội nguồn, nhớ về những ngày xưa vất vả chính là đạo lí, truyền thống uống nước nhớ nguồn mãnh liệt của nhân dân ta.

     Tổ quốc trong ý niệm của Nguyễn Khoa Điềm còn là sự tiếp nối truyền thống:

Những người nào đã khuất

Những người nào hiện giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện ngày mai

     Trong sự tạo nên và tăng trưởng, bề dày văn hóa lịch sử ngày càng được khẳng định. Những con người đã ngã xuống vì non sông, những con người thế hệ ngày mai cần phải phấn đấu giữ giàng và phát huy được truyền thống tốt đẹp đó.

     Nguyễn Khoa Điềm đã có cái nhìn đa chiều về non sông từ khía cạnh đời thường, khía cạnh lịch sử, khía cạnh ko gian và thời kì mang tới cho người đọc nhận thức đúng mực nhất về non sông nhưng mà chúng ta đang sống và góp sức.

Hơn hết tác giả còn khẳng định

Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần non sông

     Có thể nói non sông đã đi vào và in hằn vào máu thịt của mỗi người, nhắc nhở trách nhiệm và nghĩa vụ của chúng ta về công cuộc xây dựng và bảo vệ sự vững mạnh của non sông này.

     Tổ quốc còn được Nguyễn Khoa Điềm tích lũy thành một khái niệm thâm thúy:

Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha

Ôi non sông sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hóa núi sông ta

     Một quan niệm thâm thúy, giàu trị giá nhân sinh quan làm cho người đọc ko thể phủ nhận sự tồn tại của non sông là một thực tiễn.

     Tổ quốc còn biểu tượng cho long thành kính, sự hàm ơn tới những người đã ngã xuống vì hòa bình, tự do cho hôm nay:

Họ đã sống và chết

Giản dị và bình tâm

Ko người nào nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra non sông

     Lại thêm một sự lí giải đúng mực cho khái niệm “non sông”, những con người đó họ dù chết nhưng trái tim họ vẫn còn sống mãi trong cuộc sống của những người ở lại.

     Nhưng ở hai câu thơ cuối có thể nói Nguyễn Khoa Điềm đã đưa ra khái niệm đúng mực và thâm thúy nhất về non sông:

Tổ quốc này là non sông của nhân dân

Tổ quốc của nhân dân, non sông của ca dao thần thoại.

     Thật vậy, nhân dân chính là chủ sở hữu của non sông. Bởi vậy non sông này phải thuộc về nhân dân. Tư tưởng của tác giả rất tiến bộ, rất đời thường và rất thâm thúy.

     Tương tự Nguyễn Khoa Điềm bằng những phép tắc và dẫn chứng đầy thuyết phục đã khẳng định được vị trí, vai trò vô cùng to lớn của non sông trong cuộc sống của mỗi con người. Gấp trang sách lại nhưng những hình ảnh về non sông vẫn còn sống mãi trong long người đọc.

Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 3

     Tổ quốc luôn là tiếng gọi thiêng liêng muôn thuở, muôn nơi và của bao triệu trái tim con người . Tổ quốc đi vào đời chúng ta qua những lời ru ngọt ngào êm dịu, qua những làn điệu dân ca mượt nhưng mà và những vần thơ sâu lắng, thiết tha và rất đỗi tự hào của bao lớp thi nhân . Ta bắt gặp một hình tượng non sông đau thương nhưng vẫn ngời lên ý chí đấu tranh trong trang thơ Nguyễn Đình Thi đồng thời cũng rất dịu dàng ý tứ trong thơ Hoàng Cầm . Nhưng với Nguyễn Khoa Điềm , ta bắt gặp một cái nhìn trọn vẹn, tổng hợp từ nhiều phương diện không giống nhau về một non sông của nhân dân . Tư tưởng đấy đã qui tụ mọi cách nhìn và cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm về non sông . Thông qua những vần thơ liên kết giữa xúc cảm và suy nghĩ, trữ tình và chính luận, thi sĩ muốn thức tỉnh ý thức, ý thức dân tộc, tình cảm với nhân dân, non sông của thế hệ trẻ Việt Nam trong những năm chống Mĩ cứu nước .

     Mở đầu đoạn trích là giọng thơ nhẹ nhõm , thủ thỉ như những lời tâm tình liên kết với hình ảnh thơ bình dị thân thiện đưa ta trở về với cội nguồn non sông .

Lúc ta lớn lên Tổ quốc đã có rồi

Đất Nước có trong những cái ngày xửa

Ngày xưa mẹ thường hay kể

Đất Nước kể từ miếng trầu abây giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên lúc dân mình biết trồng tre nhưng mà đánh giặc .

     Tổ quốc trước hết ko phải là một khái niệm trừu tượng nhưng mà là những gì rất thân thiện, thân thiết ở ngay trong cuộc sống bình dị của mỗi con người . Đất Nước hiện hình trong câu chuyện cổ tích ngày xửa ngày xưa mẹ kể, trong miếng trầu của bà, cây tre trước ngõ … gợi lên một Tổ quốc Việt Nam bao dung hiền từ, thủy chung và sắt son tình nghĩa anh em, nhưng cũng vô cùng quyết liệt lúc chống quân xâm lược . Mỗi quả cau, miếng trầu, cây tre đều gợi về một vẻ đẹp ý thức Tổ quốc, đều thấm đẫm ngọn nguồn lịch sử dân tộc.

     Tổ quốc còn là hiện thân của những phong tục tập quán nghìn đời, minh chứng của một dân tộc giầu truyền thống văn hóa , giầu tình mến thương gắn bó với mái ấm gia đình . Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn . Gừng tất nhiên là cay, muối tất nhiên là mặn . Tình yêu cha mẹ mãi mãi mặn nồng như chính chân lí tự nhiên kia . Hình ảnh thơ khiến ta rưng rưng nhớ về một lời nhắc nhở thiết tha về tình nghĩa của một người nào đó hôm nào : Tay bưng dĩa muối chén gừng, Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau .

     Tổ quốc còn là thành tựu của công cuộc lao động vất vả để sống sót, để dựng xây nhà cửa :

Cái kèo cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng

Đất Nước có từ ngày đó.

     Ở đây Tổ quốc ko còn là một khái niệm trừu tượng nữa nhưng mà cụ thể, thân thuộc và giản gị biết bao . Việc tác giả sử dụng những chất liệu dân gian để trình bày suy tưởng của mình về non sông với quan niệm “Tổ quốc của nhân dân” .

     Vẫn bằng lời trò chuyện tâm tình với mỗi nhân vật hội thoại tưởng tượng, Nguyễn Khoa Điềm đã diễn giải khái niệm non sông theo kiểu riêng của mình :

Đất là nơi anh tới trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn

Đất Nươc là nơi em đánh rơi chiếc

khăn trong nỗi nhớ thầm.

     Tổ quốc ko chỉ được cảm nhận bởi ko gian địa lí mênh mông từ rừng tới bể nhưng mà còn được cảm nhận bởi ko gian sinh hoạt tầm thường của mỗi người, ko gian của tình yêu lứa đôi, ko gian của nỗi thương nhớ . Ý nịêm về non sông được gợi ra từ việc chia tách hai yếu tố hợp thành là đất và nước với những liên tưởng gợi ra từ đó . Sử dụng lỗi chiết tự nhưng mà vẫn ko ngô nghê, nhưng mà vẫn thật duyên dáng và ý nhị, có thể gợi ra cho thấy một quan niệm mang những đặc điểm riêng của dân tộc ta về khái niệm non sông, nhưng mà tư duy thơ có thể tách ra, nhấn mạnh .

     Đất mở ra cho anh một chân trời tri thức, nước tẩy rửa tâm hồn em trong sáng dịu hiền . Cùng với thời kì lớn lên non sông trở thành nơi anh và em hò hứa hẹn . Ko những thế, non sông còn người bạn san sẻ những tình cảm nhớ mong của những người đang yêu . Đất và nước tách rời lúc anh và em đang là hai cá thể, còn hòa hợp lúc anh và em kết lại thành ta . Chiếc khăn – biểu tượng của nỗi thương nhớ – đã từng làm bao trái tim tuổi xanh bâng khuâng : “Khăn thương nhớ người nào, Khăn rơi xuống đất …”, một lần nữa lại khiến lòng người xúc động, bổi hổi trước tình cảm tâm thành của những tâm hồn mến thương say đắm.

     Đất Nước còn là nơi trở về của những tâm hồn thiết tha với quê hương . Hình ảnh con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc, con cá ngư ông móng nước biển khơi mang phong cách dân ca miền Trung, thẫm đẫm lòng yêu quê hương cả tác giả . Đất Nước mình bình dị, thân thuộc nhưng đôi lúc cũng lớn rộng, tráng lệ và kì vĩ vô cùng, nhất là đối với những người đi xa . Dù chim ham trái chín ăn xa, thì cũng giật thót nhớ gốc cây đa lại về . Gia đình Việt Nam là như thế, lúc nào cũng hướng về quê hương, hướng về cội nguồn .

     Đất Nước trường tồn trong ko gian và thời kì : Thời kì đằng đẵng, ko gian mênh mông để mãi mãi là nơi dân mình đoàn viên, là ko gian sống sót của tập thể Việt Nam qua bao thế hệ . Nguyễn Khoa Điềm gợi lại truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ , về truyền thuyết Hùng Vương và ngày giỗ tổ . Nhắc lại Lạc Long Quân và Âu Cơ, nhắc tới ngày giỗ tổ, Nguyễn Khoa Điềm muốn nhắc nhở mọi người nhớ về cội nguồn của dân tộc . Dù bôn ba chốn nào, người dân Việt Nam cũng đều hướng về đất tổ, nhớ tới dòng giống Rồng Tiên của mình .

     Nhắc tới chuyện xưa đấy như để khẳng định, cũng là để nhắc nhở :

Những người nào đã khuất

Những người nào hiện giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện ngày mai

     Cảm hứng thơ của tác giả có vẻ phóng túng , tự do nhưng thật ra đây là một hệ thống lập luận khá rõ nhưng mà chủ yếu là tác giả trình bày non sông trong ba phương diện : trong chiều rộng của ko gian lãnh thổ địa lí, trong chiều dài thăm thẳm của thời kì lịch sử, trong bề dày của văn hóa – phong tục, lối sống tâm hồn và tính cách dân tộc .

     Ba phương diện đấy được trình bày gắn bó thống nhất và ở bất kỳ phương diện nào thì tư tưởng non sông của nhân dân vẫn là tư tưởng mấu chốt , nó như một hệ qui chiếu mọi xúc cảm và suy tưởng của thi sĩ .

     Và cụ thể hơn nữa , thân thiện hơn nữa , Tổ quốc ở ngay trong máu thịt của mỗi chúng ta :

Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần non sông

     Tổ quốc đã thấm tự nhiên vào máu thịt, đã hóa thành máu xương của mỗi con người, vì thế sự sống của mỗi tư nhân ko phải là riêng của mỗi con người nhưng mà là của cả non sông . Mỗi con người đều thừa hưởng ít nhiều di sản văn hóa vật chất và ý thức của non sông, phải giữ gìn và bảo vệ để làm nên non sông muôn thuở .

     Từ những quan niệm tương tự về non sông, phần sau của tác phẩm tác giả tập trung làm nổi trội tư tưởng : Tổ quốc của nhân dân, chính Nhân dân là người đã thông minh ra Tổ quốc .

     Tư tưởng đó đã dẫn tới một cái nhìn mới mẻ, có chiều sâu về địa lí, về những danh lam thắng cảnh trên khắp mọi miền non sông . Những núi Vọng Phu, hòn Trống Mái, những núi Bút non Nghiên … ko còn là những cảnh thú tự nhiên nữa nhưng mà được cảm nhận thông qua những hoàn cảnh, số phận của nhân dân, được nhìn nhận như là những đóng góp của nhân dân , sự hóa thân của những con người ko tên tuổi : “Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Tổ quốc những núi Vọng Phu, Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái” , “Người học trò thắng cảnh” . Ở đây cảnh vật tự nhiên qua cách nhìn của Nguyễn Khoa Điềm, hiện lên như một phần tâm hồn, máu thịt của nhân dân . Chính nhân dân đã tạo dựng nên non sông, đã đặt tên, đã ghi dấu vết cuộc đời mình lên mỗi ngọn núi , dòng sông . Từ những hình ảnh, những cảnh vật, những hiện tượng cụ thể, thi sĩ qui nạp thành một nói chung thâm thúy :

Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha

Ôi ! Tổ quốc sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hóa núi sông ta.

     Tư tưởng Tổ quốc của nhân dân đã chi phối cách nhìn của thi sĩ lúc nghĩ về lịch sử bốn nghìn năm của non sông . Thi sĩ ko ca tụng các triều đại, ko nói tới những người hùng được sử sách lưu danh nhưng mà chỉ tập trung nói tới những con người vô danh, tầm thường, bình dị . Tổ quốc trước hết là của nhân dân, của những con người vô danh bình dị đó .

Họ đã sống và chết

Giản dị và bình tâm

Ko người nào nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra Tổ quốc

     Họ lao động và chống giặc ngoại xâm, họ đã giữ và truyền lại cho các thế hệ ngày mai các trị giá văn hóa, văn minh, ý thức và vật chất của non sông từ hạt lúa, ngọn lửa, tiếng nói, tên xã, tên làng tới những truyện thần thoại, câu tục ngữ, ca dao . Mạch xúc cảm lắng tụ lại để cuối cùng dẫn tới cao trào, làm nổi trội lên tư tưởn mấu chốt của cả bài thơ vừa bất thần, vừa giản dị và lạ mắt :

Tổ quốc này là Tổ quốc nhân dân

Tổ quốc của Nhân dân, Tổ quốc của ca dao thần thoại

     Một khái niệm giản dị, bất thần về Tổ quốc. Tổ quốc của ca dao thần thoại nhưng vẫn trình bày những phương diện quan trọng nhất của truyền thống nhân dân, của dân tộc: Thật đắm say trong tình yêu, biết quí trọng tình nghĩa và cũng thật quyết liệt trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm .

     Những câu thơ khép lại tác phẩm ca tụng vẻ đẹp của cảnh sắc quê hương với một tâm hồn sáng sủa phơi phới. Tất cả ồ ạt tuôn chảy trong tâm trí người đọc những tí tách reo vui …

     Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm đã góp thêm thành công cho mảng thơ viết về Tổ quốc. Từ những cảm nhận mang tính thân thiện, thân thuộc, Tổ quốc ko còn xa lạ, trừu tượng nhưng mà trở thành thân thiết nhưng vẫn rất thiêng liêng . Đọc Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm ta ko chỉ tìm về cội nguồn dân tộc nhưng mà còn khơi dậy ý thức dân tộc trong mỗi con người Việt Nam trong mọi thời đại

Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 4

     Từ bao đời nay, non sông luôn là đề tài muôn thuở, là nơi gặp mặt của các thi sĩ, nhà văn từ khắp mọi miền, tình yêu quê hương non sông dường như đã đi vào từng câu hát, từng lời văn, lời thơ. Ko giống như non sông của Nguyễn Đình Thi hay Hoàng Cầm, qua ánh nhìn của thi sĩ Nguyễn Khoa Điềm, hình hài non sông hiện lên thật đầy đủ và trọn vẹn. Bài thơ “Tổ quốc” của tác giả xoay quanh cuộc sống sự thân thiện, bình dị với tình yêu chứa chan của nhân dân Việt Nam, nhưng cũng đầy kiên cường, mạnh mẽ vươn lên trên mọi sóng gió.

     Ngay từ đầu, những vần thơ đầy nhẹ nhõm, bình dị tới thân yêu đã dẫn dắt người đọc trở về thuở sơ khai, lúc non sông mới được sinh ra:

“Lúc ta lớn Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể

Đất Nước mở đầu với miếng trầu hiện giờ bà ăn

Đất Nước lớn lên lúc dân mình biết trồng tre nhưng mà đánh giặc…

Tóc mẹ thì bới sau đầu

Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn

Cái kèo, cái cột thành tên

Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng

Đất Nước có từ ngày đó… “

     Bằng những lời thơ bình dị nhưng mà tinh tế, khái niệm “Tổ quốc” đã được nêu lên thật cụ thể. Tổ quốc xuất hiện thật đẹp tươi, giản đơn mộc mạc hơn bao giờ hết, ko biết có từ bao giờ, chỉ biết trong những câu chuyện mẹ kể từ rất nhỏ thì non sông đã có rồi. Người đọc như được dẫn dắt trở về với quá khứ, với những điều thân quen đầy nhưng nhớ “ngày xửa ngày xưa”, một khoảng

     Ko gian dài đằng đẵng hiện lên, thật xa vời nhưng cũng thân thiện tới lạ thường. Ko xác định được một mốc dấu cụ thể, chuẩn xác. Tiếp theo, non sông được hiện lên qua miếng trầu bà ăn, qua hình ảnh những lũy tre xanh bên làng quanh năm mưa nắng nhọc nhằn. Tổ quốc đã lớnlên và vượt qua bao khó khăn từ lúc người dân mình biết trồng tre đánh giặc, bảo vệ xóm làng, bảo vệ từng tấc đất thân yêu của quê hương. Hay cả những hình ảnh thật đơn giản, nhưng lại có một tình cảm dào dạt chứa chan, là hình ảnh mẹ bới tóc sau đầu, cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn. Rồi cả những hình ảnh mộc mạc tưởng như vô tri, vô giác nhưng lại mang một vong hồn của sự sống “cái cột”, “cái kèo”, hạt gạo tinh trắng tượng trưng cho hình ảnh đẹp tươi của non sông trải qua biết bao thăng trầm, hóc búa.

     Tổ quốc được thấy qua cái nhìn đơn giản của người dân lao động chất phác, chân lấm tay bùn nhưng tình cảm vẫn luôn nồng nàn, thắm thiết.

     Bằng những lời thơ bình dị như thế, non sông tiếp tục được thi sĩ vẽ ra qua cái nhìn của một tình yêu trong sáng, tinh khiết lứa đôi:

“Đất là nơi anh tới trường

Nước là nơi em tắm

Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn

Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”

     Đất là nơi anh tới trường, nước là nơi em tắm, Đất Nước là nơi hò hẹn, là nỗi nhớ thầm da diết. Một sự tụ hội đầy tương xứng đẹp tươi tới bất thần, sự nảy mầm và ra hoa kết trái của Đất-Nước như chính tình yêu xanh tươi được vun đúc để tạo thành nỗi nhớ vô bờ bến. Tổ quốc được tạo nên từ chính những tình yêu lứa đôi chung tình, mặn nồng hòa quyện vào tình yêu to lớn của quê hương non sông.

     Ko phải là một khoảng ko thênh thang, rộng lớn rộng lớn, Tổ quốc còn hiện hữu trong chính ko gian sinh hoạt, cuộc sống bình dị của người dân:

“Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”

Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”

Thời kì đằng đẵng”

     Như quay ngược thời kì, mảnh đất trước nhất đã có, những người con đất việt trước nhất đã đặt chân lên cái nền tảng của quê hương từ thời tổ tiên Lạc Long Quân và Âu Cơ:

“Đất là nơi Chim về

Nước là nơi Rồng ở

Lạc Long Quân và Âu Cơ

Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng”

     Cội nguồn của một dân tộc hào hùng dần lộ ra qua những lời thơ quá rõ ràng của tác giả. Khẳng định kiên cố ràng non sông đã có từ rất lâu, từ thời Lạc Long Quân và Âu cơ, những người tổ đã khai hoang nên mảnh đất phì nhiêu, xanh tươi của cuộc sống với biết bao trang sử hào hùng, lẫm liệt.

     Hay non sông lại trở về với sự thân thiện quanh ta, về với mái nhà của sự mến thương, chở che:

“Những người nào đã khuất

Những người nào hiện giờ

Yêu nhau và sinh con đẻ cái

Gánh vác phần người đi trước để lại

Dặn dò con cháu chuyện ngày mai

Hằng năm ăn đâu làm đâu

Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ

Trong anh và em hôm nay

Đều có một phần Đất Nước

Lúc hai đứa cầm tay

Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm

Lúc chúng ra cầm tay mọi người

Đất Nước vẹn tròn, to lớn”

     Tác gỉa như khẳng định một trách nhiệm to lớn cho thế hệ đi sau, nó như một cây cầu còn dang dở trên trục đường đi tới ngày mai của non sông. Ko chỉ có vậy, non sông vẹn tròn, to lớn lúc tất cả mọi người cùng nắm tay, cùng nhau xây dựng, vun vén nên một non sông hòa bình, tươi đẹp.

     Và hơn thế nữa, non sông sẽ còn đi xa, đi tới những chân trời mộng mơ, và mãi trường tồn vững vàng:

“Mai này con ta lớn lên

Con sẽ mang Đất Nước đi xa

Tới những tháng ngày mộng mơ

Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình

Phải biết gắn bó và san sẻ

Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở

Làm nên Đất Nước muôn thuở… “

     Gánh nặng như được sẻ chia cho thế hệ sau, giữ gìn non sông hòa bình và luôn thật tươi đẹp để có thể vươn xa hơn trong tương lai. Như một lời nhắn nhủ đầy tha thiết, dạy cho con cháu phải biết sống và đấu tranh cho chính quê hương thân yêu, san sẻ và gắn bó cùng non sông như chính xương thịt, ruột gan của mình để làm nên Đất Nước muôn thuở.

     Đi sâu vào từng ngõ ngóc trên non sông Việt Nam, tác giả đã vẽ nên một bức tranh toàn cảnh với đầy đủ những núi non trập trùng, hiên ngang như chính dáng hình non sông, cả những dòng sông sâu thẳm, nước xanh một màu. Đất Nước hiện hữu khắp mọi nơi, tác giả nhu muốn nói rằng non sông là do nhân dân làm nên từ muôn thuở bằng chính tình yêu nồng thắm, tâm thành:

“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái

Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại

Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương

Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm

Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên

Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh

Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm

Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi

Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha

Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”

     Bằng ngòi bút ví von nhưng mà chân thực tác giả Nguyễn Khoa Điềm lần luợt vẽ nên những chiến công hiểm hách của ông cha ta. Là hình ảnh những người con đất Việt hi sinh cả tuổi xuân, cả cuộc đời mình để góp xương, góp máu cho Tổ quốc, để lại con thơ, vợ hiền da diết trông ngóng. Là tình yêu vững chắc như những tảng đá lớn, đứng hiên ngang chẳng ngại gió mưa. Những vết dấu oai hùng, hùng dũng bước qua để đời đời kiếp kiếp còn nhắc mãi,… Tổ quốc có một phần xương máu của những con người quật cường, trung kiên, một đời vì Tổ quốc, nguyện hi sinh tất cả để non sông được trường tồn hơn bốn nghìn năm và lâu hơn thế. Vẽ ra bức tranh toàn cảnh rộng lớn của non sông, sự tươi đẹp của non sông gắn liền với những trang sử hào hùng của cả một dân tộc.

     Để làm nên một người người hùng thì có biết bao nhiêu người người hùng đã ngã xuống, nhưng mà ko người nào biết tên họ, ko người nào còn nhớ. Để làm ra non sông những vị người hùng dân tộc đã ngã xuống ko một tẹo do dự, nuối tiếc, sẵn sàng đánh đổi tất cả để thấy được sự tươi đẹp của Đất Nước ngày mai:

“Em ơi em

Hãy nhìn rất xa

…..

Họ đã sống và chết

Giản dị và bình tâm

Ko người nào nhớ mặt đặt tên

Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”

     Trận đấu ko lại từ đấy, bàn tay chai sạn vì cầm súng lại tiếp tục cầm cuốc, cầm cày tiếp tục xây dựng non sông. Bảo vệ Tổ quốc khỏi nòng súng giặc ngoại xâm rất gian nan, nhưng công cuộc sản xuất kinh tế để làm nên Tổ quốc giàu mạnh cũng không phải dễ dàng. Họ tiếp tương truyền lửa cho thế hệ sau, ko bao giờ quên ơn đức của thế hệ đi trước và tiếp tục làm nên lịch sử đời đời kiếp kiếp của dân tộc, của Tổ quốc:

“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng

Họ chuyển lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi

Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói

Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân

Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái

Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm

Có nội thù thì vùng lên đánh bại

Để Đất Nước là Đất Nước nhân dân

Đất Nước của nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”

     Tình yêu Đất Nước như được truyền đời đời kiếp kiếp, khắc sâu vào trong trái tim của mỗi con người Việt Nam, tình yêu đó chợt cất lên thành những câu hát thân yêu hay là cả một truyền thống văn hóa trăm sắc màu:

“Dạy anh biết “yêu em từ thở trong nôi”

Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội

Biết trồng tre đợi ngày thành gậy

Đi trả thù nhưng mà ko sợ lâu dài

Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu

Nhưng mà lúc về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát

Người tới hát lúc chèo đò, kéo thuyền vượt thác

Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”

     Bằng lời văn giản dị nhưng mà tinh tế, đầy sức thuyết phục đã làm rõ nét hình ảnh Tổ quốc trong cuộc sống của mỗi con người. Dáng vẻ Đất Nước đầy thân yêu như không thể nào phai mờ trong những thứ nhỏ nhặt nhưng ko chút tầm thường.
  

Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 5

     Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu thuộc thế hệ thơ trẻ thời kì chống Mỹ cứu nước. Thơ ông thường có sự liên kết hài hòa giữa xúc cảm nồng nàn và suy tư sâu lắng, giữa chất trữ tình và chất chính luận. Đoạn trích “Tổ quốc” đã cho người đọc thấy rõ được những đặc điểm của thơ ông. Đặc trưng đoạn thơ đầu của bài thơ thi sĩ đã giảng giải Tổ quốc bằng những hình ảnh giản dị hằng ngày:

“Lúc ta lớn lên non sông đã có rồi

….

Tổ quốc có từ ngày đó”.

     Câu thơ đầu cất lên đầy giản dị và mộc mạc: “Lúc ta lớn lên non sông đã có rồi”. Câu thơ ngỡ như một câu nói tầm thường, đưa người đọc trở về những hình ảnh thuở xưa của non sông. Tổ quốc này đã phôi thai và tạo nên suốt chiều dài lịch sử, lúc con người xuất hiện, lớn lên thì non sông đã có rồi.

“Tổ quốc có trong…mẹ thường hay kể.”

     Hình ảnh non sông hiện lên qua những lời kể của mẹ. Cụm từ “ngày xửa ngày xưa” gợi trong chúng ta những nỗi niềm cổ tích xa xăm nhưng thật thần kì. Nơi đấy có cô tấm, chàng Thạch Sanh, một toàn cầu lung linh huyền ảo đấy ta đã có dịp lạc vào từ thở thơ ấu.

“Tổ quốc mở đầu…bà ăn”

     Tổ quốc vốn lớn lao nhưng hiện giờ cũng ẩn mình vào trong miếng trầu bà ăn. Và chính miếng trầu đấy lại chứa đựng cả một nền văn hóa của người Việt Nam ta. Người xưa có cấu “miếng trầu là đầu câu chuyện” nó trình bày sự giao tiếp, là tín hiệu của hạnh phúc nhân duyên. Miếng trầu đã đi sâu và nếp cảm, nếp nghĩ của người ân Việt từ bao đời nay. Qua hình ảnh này chúng ta cũng thấy được chiều dài của lịch sử, của non sông, cội nguồn nơi chúng ta sinh sống.

“Tổ quốc lớn lên…đánh giặc”

     Tổ quốc vững mạnh và trưởng thành theo từng năm tháng, phải trải qua những năm tháng đấu tranh dựng nước và giữ nước. Câu thơ trên mang hơi thở của Thánh Gióng là người đã sử dụng tre làng để đánh giăc. Và bất kỳ mọt người Việt Nam nào ko thể ko biết tới truyền thuyến Thánh Gióng đấy. Và với lời thơ bình dị của Nguyễn Khoa Điềm, non sông còn hiện lên qua những phong tục cựu truyền của người Việt Nam:

“Tóc mẹ thì bới sau đầu”

     Hình ảnh người phụ nữ Việt Nam xuất hiện với mái tóc búi sau trở thành nét đẹp, nét truyền thống của phụ nữ Việt. Tập tục này ko chỉ tôn lên vẻ đẹp đoan trang của người phụ nữ nhưng mà còn trình bày nét đẹp đặc trưng trong bản sắc văn hóa của người Việt.

 

     Trong cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm, hình tượng non sông cũng gắn liền với những đạo lý son sắc thủy chung nhưng mà tính nghĩa : “Cha mẹ…gừng cay muối mặn”. Người Việt Nam ta vốn coi trọng tình nghĩa, sống có trước có sau, đặc biệ là sự thủy chung trong tình yêu và tình nghĩa vợ chồng. Đặc trưng, sự vậ dụng câu ca dao”gừng cay muối mặn” là sự có chủ ý của thi sĩ.

     Tác gải tiếp tục phát hiện hình ảnh non sông có mặt trong những sự vật rất đỗi tầm thường “cái kèo, cái cột thành tên”. Thì ra non sông to lớn, lớn lao tương tự chẳng ở đâu xa, nó gắn liền với những công việc lao động thường nhật nhất với con người.

“Hạt gạo…sàng”

     Tác giả sử dụng thành ngữ “một nắng hai sương” liên kết với phép liệt kê đã khắc sâu sự vất vả của người nông dân để làm ra hạt thóc, hạt gạo. Đồng thời , câu thơ cũng cho thấy những vẻ đẹp phẩm chất của người lao động Việt nam. Đó là sự chịu thương, chịu thương chịu khó, sự chịu khó của người dân trên dải đất hình chữ S này.

     Đất Nước đã được thi sĩ lí giải cứt nghĩa theo cảm nhận của riêng mình. Đoạn thơ trình bày niềm tự hào, trân trọng thâm thúy của tác giả dành chô Tổ quốc mình. Đoạn thơ rất thành công với thể thơ tự do mỗi câu như một xúc cảm trào dâng từ đáy lòng thi sĩ. Thi sĩ đã vận dụng thành cồn những chất liệu văn hóa văn học dân gian. Và lúc kết thúc những câu thơ đấy, trong lòng người đọc cũng xuất hiện hình ảnh non sông vừa thân thuộc, vừa mới lạ, vừa thiêng liêng, vừa thân thiện và biết bao mến thương.
 

Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 6

     Mặt đường khát vọng là tập trường ca hùng tráng được Nguyễn Khoa Điềm hoàn thành ở chiến khu Trị – Thiên năm 1971. Bản trường ca nói chung quá trình thức tỉnh của tuổi xanh các đô thị vùng tạm chiến miền Nam. Họ nhận rõ khuôn mặt xâm lược của đế quốc Mỹ; hướng về nhân dân, về non sông; ý thức được sứ mệnh của thế hệ mình, đứng dậy xuống đường đấu tranh hòa nhịp với trận chiến đấu của toàn dân tộc. Đoạn trích Đất Nước thuộc phần đầu chương V của trường ca Mặt đường khát vọng.

     Đất Nước có thể coi là chương hay nhất trình diễn sự cảm nhận và lý giải của tác giả về non sông, cũng đồng thời trình bày thâm thúy tư tưởng mấu chốt của cả bản trường ca, đó là tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”. Trình tự triển khai mạch suy nghĩ và xúc cảm của tác giả khá chặt chẽ nhưng cũng rất phóng túng. Đoạn thơ mở đầu bằng những lời khái niệm say sưa về non sông. Tiếp đó là sự tưởng tượng về non sông qua chiều dài thời kì – lịch sử, qua về rộng của ko gian – lãnh thổ địa lí và qua chiều sâu văn hóa – phong tục, lối sống, tính cách của người dân Việt Nam, với một niềm tự hào thâm thúy. Từ ba phương diện này, lời thơ hào hứng, giàu chất suy tư hướng tới tư tưởng chủ đạo: “Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân”. Mạch xúc cảm và suy tư của bài thơ trôi chảy một cách tự nhiên, vừa chặt chẽ vừa đầy hứng khởi, đồng thời lại cũng có những vang động sâu xa.

     Trong phần đầu của đoạn trích, bằng hình thức trữ tình – chính luận, thi sĩ đã đưa ra khái niệm riêng của mình về non sông bằng những cảm nhận về non sông trong cổ tích, ca dao. Lời thơ khái niệm thoát khỏi những khái niệm khó khăn để trở thành một cuộc trò chuyện thân thiện, thân tình nhưng mà bay bổng. Mức độ đậm dặc của các chất liệu lấy từ cổ tích, truyền thuyết, ca dao, dân ca, huyền thoại…. tạo cho đoạn thơ đầu một âm hưởng đầy quyến rũ. Những câu thơ như:

Lúc ta lớn lên Đất Nước đã có rồi

Đất Nước có trong những cái “Ngày xửa ngày xưa…”mẹ thường hay kể

     Đoạn thơ đầu làm mờ đi khái niệm non sông là của các vương triều. Ngay từ lúc sơ khai, nó đã là của nhân dân. Khái niệm non sông bằng sự lựa chọn chất liệu từ văn hóa dân gian, đó là một hàm ý của Nguyễn Khoa Điềm bời văn hóa dân gian của nhân dân. Cách khái niệm của Nguyễn Khoa Điềm là một sự khám phá mới mẻ, lạ mắt tạo ra sự quyến rũ và thú vị đối với người đọc.

     Cách khái niệm về non sông của Nguyễn Khoa Điềm đã chạm được vào những gì thiêng liêng nhất, lớn lao nhất nhưng cũng lại thân thiện và thân thiết nhất đối với mỗi chúng ta. Nõ dễ gợi cho ta những suy ngẫm về quá khứ, về lòng tự hào dân tộc. Và bởi vậy, nó thức tỉnh ý thức dân tộc và ý thức trách nhiệm đối với dất nước, với nhân dân trong mỗi chúng ta.

     Phần sau của đoạn thư từ “Những người vợ nhớ chồng” tới hết đoạn trích là phần tập trung làm nổi trội tư tưởng “Tổ quốc của nhân dân”. Trong phần này, tư tưởng đã quy tụ mọi cách nhìn nhận và đưa tới những phát hiện thâm thúy và mới mẻ của tác giả về địa lí, lịch sử và văn hóa của non sông.

Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu

Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái

Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại

Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương

Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm

Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên.

     Quả là những phát hiện rất mới về tự nhiên non sông. Những núi Bút, non Nghiên, núi Vọng Phu, hòn Trống Mái… vốn đã rất thân thuộc nay bỗng trở thành thật lạ. Nó ko phải là thành phầm của tạo hóa nhưng mà là tâm hồn, là số phận của nhân dân. Tới đây, tự nhiên, tạo hóa ko phải là cái làm phát sinh ra những câu chuyện đầy huyền thoại nhưng mà chính những câu chuyện về những tâm hồn, những số phận của con người trong quá khứ làm cho những danh thắng kia có tâm hồn, làm cho nó sống mãi. Cái nhìn rất thơ của tác giả đi tới một nói chung đầy thấm thía:

Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy

Những cuộc đời đã hóa núi sông ta…

     Tiếp nối những câu thơ khám phá lạ mắt về tự nhiên là những câu thơ khám phá vẻ đẹp tâm hồn, tính cách Việt Nam, cũng như vai trò, vị trí của con người Việt Nam trong lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Đó là những con người mến thương thâm thúy, thùy chung tình nghĩa; là những con người chịu khó lao động, người hùng trong đánh giặc; là những con người “ko người nào nhớ mặt đặt tên” nhưng chính họ “đã làm ra Đất Nước”. Họ là những người thầm lặng làm nên lịch sử, thầm lặng giữ giàng những nét văn hóa của dân tộc qua bao nhiêu thăng trầm của lịch sử dân tộc.

     Từ những nói chung giản dị nhưng đầy tính nhân văn, tác giả khẳng định:

Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân

Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại.

     Đó là một chân lí. Một chân lí đã được nhận thức trong suốt quá trình phát triền lâu dài của lịch sử nhưng chỉ tới văn học Việt Nam hiện đại, nó mới đạt tới đỉnh cao, mới cẩt lên thành những tuyên ngon đầy tự hào và vang động sâu xa.

     Làm nên sự thành công của đoạn trích Đất Nước, ngoài sự lạ mắt đầy phóng túng của thể thơ tự do còn phải kể tới tài năng xuất sắc của Nguyễn Khoa Điềm trong việc tiếp thu và sử dụng những chất liệu dân gian. Bài thơ là sự hòa nhập một cách thật thuần thục giữa hình thức trữ tình – chính trị với các chất liệu từ ca dao, cổ tích, huyền thoại…

     Bằng sự vận dụng đầy thông minh hình thức thơ tình – chính trị, đoạn trích Đất Nước quy tụ mọi cảm nhận, mọi cái nhìn, quy tụ vốn liếng sách vở cũng như những trải nghiệm tư nhân của người nghệ sĩ để làm nên một tuyên ngôn về tư tưởng, về nhận thức của cả một thế hệ nghệ sĩ, đấy là tư tưởng “Tổ quốc của nhân dân”.

Trên đây là một số bài văn mẫu Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm nhưng mà hkmobile.vn đã sưu tầm và biên soạn. Kỳ vọng sẽ giúp ích các em trong quá trình làm bài và ôn luyện cùng tác phẩm. Chúc các em có một bài văn thật tốt!

Đăng bởi: hkmobile.vn

Phân mục: Lớp 12, Ngữ Văn 12

[rule_{ruleNumber}]

#Phân #tích #bài #thơ #Đất #nước #của #Nguyễn #Khoa #Điềm #hay #nhất

[rule_3_plain]

#Phân #tích #bài #thơ #Đất #nước #của #Nguyễn #Khoa #Điềm #hay #nhất

Tuyển chọn những bài văn hay Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm. Với dàn ý cơ bản cùng 6 bài văn mẫu ngắn gọn, cụ thể, hay nhất dưới đây, các em sẽ có thêm nhiều tài liệu hữu ích phục vụ cho việc học môn văn. Cùng tham khảo nhé! 
Xem nhanh nội dung1 Dàn ý Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm2 Phân tích bài thơ Tổ quốc – Bài mẫu 13 Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 24 Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 35 Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 46 Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 57 Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 6
Dàn ý Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm

I. Mở bài
– Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm: ông thuộc thế hệ thi sĩ chống Mĩ cứu nước, thơ ông là sự liên kết giữa xúc cảm nồng nàn và chất triết lí, suy tư của người trí thức về non sông, con người.
– Giới thiệu về bài thơ Tổ quốc: được trích trong trường ca Mặt đường khát vọng, là một bài thơ có chất triết lí thâm thúy, trình bày tư tưởng “Tổ quốc của nhân dân”.
II. Thân bài

1. Tổ quốc được cảm nhận từ phương diện lịch sử, văn hóa, chiều sâu của ko gian, chiều dài của thời kì
a. Tổ quốc có từ bao giờ? (lí giải cội nguồn của non sông) (9 câu đầu)
– Tác giả khẳng định một điều thế tất: “Lúc ta lớn lên non sông đã có rồi”, điều này thôi thúc mỗi con người muốn tìm tới nguồn cội non sông.
– Tổ quốc bắt nguồn từ những diều bình dị, thân thiện trong đời sống của người Việt Nam từ xa xưa: “ngày xửa ngày xưa” gợi nhớ tới câu mở đầu các câu chuyện dân gian, “miếng trầu” gợi nhớ tục ăn trầu của người Việt và truyện cổ tích trầu cau, “Tóc mẹ thì bới sau đầu”: thói quen búi tóc của những người phụ nữ Việt Nam, “Thương hau bằng gừng cay muối mặn” thói quen tâm lí, truyền thống mến thương của dân tộc.
– Tổ quốc trưởng thành cùng quá trình lao động sản xuất “cái kèo cái cột thành tên”, “một nắng hai sương”, quá trình đấu tranh chống giặc ngoại xâm.
– Nhận xét: Tác giả có cái nhìn mới mẻ về cội nguồn non sông, non sông bắt nguồn từ chiều sâu văn hóa, văn học, lịch sử và truyền thống dân tộc.
b. Khái niệm về non sông (28 câu thơ tiếp theo)
– Về phương diện ko gian địa lí:
    + Tác giả tách riêng hai yếu tố “đất” và “nước” để suy tư một cách thâm thúy.
    + Tổ quốc là ko gian riêng tư thân thuộc gắn với ko gian sinh hoạt của mỗi con người: “nơi anh tới trường”, “nơi em tắm”; gắn với kỉ niệm tình yêu lứa đôi: “nơi em đánh rơi … thương thầm”.
    + Tổ quốc là ko gian rộng lớn trù phú, ko gian sống sót của tập thể qua bao thế hệ: “Đất là nơi con chim phượng hoàng … dân mình đoàn viên”.
– Nhìn non sông được nhìn xuyên suốt chiều dài lịch sử từ quá khứ, hiện nay tới tương lai:
    + Trong quá khứ non sông là nơi thiêng liêng, gắn với truyền thuyết, huyền thoại: “Đất là nơi chim về … trong bọc trứng”
    + Trong hiện nay: non sông có trong tấm lòng mỗi con người, mỗi người đều thừa hưởng những trị giá của non sông, lúc có sự gắn kết giữa mỗi người non sông sẽ nồng thắm, hài hòa, lớn lao. Đó là sự gắn kết giưa cái riêng và cái chung.
    + Trong tương lai: thế hệ trẻ sẽ “mang non sông đi xa” “tới những ngày mộng mơ”, non sông sẽ trường tồn, vững bền.
– Suy tư về trách nhiệm của mỗi tư nhân với non sông: “Phải biết gắn bó và san sẻ”, đóng góp, hi sinh để góp phần dựng xây non sông.
– Nhận xét: qua cái nhìn toàn diện của thi sĩ, non sông hiện lên vừa thân thiện, thân thuộc lại vừa thiêng liêng, hào hùng và trường tồn tới muôn thuở sau.
2. Tư tưởng mấu chốt, cảm nhận về non sông: non sông của nhân dân
– Tự nhiên địa lí của non sông ko chỉ là thành phầm của tạo hóa nhưng mà được tạo nên từ phẩm chất và số phận của mỗi người, là một phần máu thịt, tâm hồn con người:
    + Nhờ tình nghĩa mến thương, thủy chung nhưng mà có “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống Mái”
    + Nhờ ý thức quật cường, người hùng trong quá trình dựng nước và giữ nước nhưng mà có những ao đầm, di tích lịch sử về quá trình dựng nước.
    + Nhờ truyền thống hiếu học nhưng mà có những “núi Bút non Nghiên”
– Nhân dân làm nên lịch sử 4000 năm:
    + Họ là những người đàn ông, con gái bình dị nhưng luôn túc trực tình yêu nước.
    + Tác giả nhấn mạnh tới những con người vô danh làm nên lịch sử, khẳng định vai trò của mỗi tư nhân với lịch sử dân tộc.
– Nhân dân tạo ra và giữ gìn những trị giá vật chất, ý thức cho non sông: văn hóa: “truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, “gánh theo tên xã, tên làng”, … từ đó xây dựng nền tảng tăng trưởng non sông lâu bền.
– Tư tưởng mấu chốt, cảm hứng bao trùm cả đoạn trích: “non sông này là non sông của nhân dân non sông của ca dao thần thoại”, non sông đấy trình bày qua tâm hồn con người: biết mến thương, biết quý trọng trọng tình nghĩa, công sức và biết tranh đấu vì non sông.
– Nhận xét:
    + Về nội dung: đoạn trích “Tổ quốc” đã trình bày cái nhìn mới mẻ về non sông trên nhiều phương diện: văn hóa, lịch sử, địa lí dựa trên tư tưởng mấu chốt: “non sông của nhân dân”.
    + Về nghệ thuật: sử dụng nhiều chủng loại và thông minh chất liệu văn hóa dân gian, tiếng nói giàu chất suy tư, triết luận thâm thúy.
III. Kết bài
– Khẳng định lại trị giá của đoạn trích: đoạn trích đã nhấn mạnh tư tưởng “non sông của nhân dân”, trình bày ý thức yêu nước của tác giả, đánh thức ý thức yêu nước trong mỗi con người.
– Nêu cảm nhận riêng về đoạn trích non sông và có liên hệ thực tiễn tới trách nhiệm của thế hệ hôm nay với non sông.
Phân tích bài thơ Tổ quốc – Bài mẫu 1

      Nền văn học Việt Nam thời kỳ năm 1945-1975 là nền văn học mang thiên hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn, kế bên các đề tài “lực lượng vũ trang- chiến tranh cách mệnh” thì các đề tài xây dựng non sông, hoặc ca tụng non sông cũng được nhiều tác giả chọn đưa vào tác phẩm của mình mới những vần thơ, lời văn tâm thành tha thiết, thấm đẫm hào khí dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những thi sĩ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, cũng chọn cho mình đề tài non sông, giữa những năm tháng trận chiến đấu của nhân dân đang vào lúc cao trào sục sôi tiết lửa. Thế nhưng Nguyễn Khoa Điềm ko đặt nặng trong tác phẩm của mình màu sắc tuyên truyền, ko ồn ĩ, rộn ràng nhưng mà ông cho riêng cho mình một chất giọng êm dịu, thiết tha, thân thiện và thân thuộc. Nguyễn Khoa Điềm đã nhìn non sông bằng một cách rất riêng, bằng một xúc cảm mới lạ giữa thời chinh chiến “hoa lửa”, ông nhìn nhận Tổ quốc từ những điều giản dị, từ những con người rất đỗi tầm thường. Sử dụng thành công giọng thơ mang tính triết luận trữ tình, đặc trưng là sự liên kết với các chất liệu văn hóa dân gian lấy từ vốn hiểu biết rộng lớn của thi sĩ về văn hóa nghìn đời của dân tộc. Tất cả đã tạo nên một Đất Nước với vẻ giản dị, thân yêu, Đất Nước của nhân dân, một Đất Nước bước ra từ những câu chuyện kể, những truyền thuyết, những phong tục tập quán của 4000 năm văn hiến tự hào.
“Lúc ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể
Đất Nước mở đầu với miếng trầu hiện giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên lúc dân mình biết trồng tre nhưng mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó…”
      Trong trích đoạn Đất Nước, trước nhất tác giả đi vào phân tích và làm rõ vấn đề Đất Nước có từ bao giờ. Trong 9 câu thơ đầu, Nguyễn Khoa Điềm đã chỉ ra rằng Đất Nước đã có từ rất lâu đời, gắn liền với những truyền thuyết, với những câu chuyện cổ tích đã có từ những ngày xửa, ngày xưa. Câu “Đất Nước mở đầu với miếng trầu hiện giờ bà ăn” gợi cho chúng ta nhớ tới sự tích Trầu Cau, khơi gợi lại truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, đấy là tình nghĩa anh em sâu đậm, tình nghĩa vợ chồng son sắt thủy chung. Ko chỉ vậy từ hình ảnh miếng trầu bà ăn tác giả còn gợi lại những cái phong tục đẹp của nhân dân ta đấy là tục ăn trầu nhuộm răng có có từ thuở vua Hùng dựng nước và giữ nước. Cùng với sự tích Trầu Cau, thì qua câu thơ “Đất Nước lớn lên lúc dân mình biết trồng tre nhưng mà đánh giặc” tác giả lại tiếp tục gợi nhắc chúng ta nhớ về truyền thuyết Thánh Gióng vô cùng thân thuộc, gợi nhắc về truyền thống yêu nước, quật cường đứng lên chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Tương tự, có thể thấy rằng Đất Nước tạo nên từ nền tảng là tình nghĩa sâu nặng của dân tộc, thế nhưng Đất Nước chỉ có thể lớn lên lúc nhân dân ta có được ý thức yêu nước, có được lòng dũng cảm, kiên cường đấu tranh chống giặc ngoại xâm để giữ nước. Đi từ những câu chuyện cổ tích, những truyền thuyết xa xưa thì tác giả lại tiếp tục chỉ ra Đất Nước có từ rất lâu đời, kể từ những thuần phong mỹ tục. “Tóc mẹ thì bới sau đầu”, nhắc người đọc nhớ lại phong tục búi tóc thành búi tóc tròn, thấp sau gáy của các bà, các mẹ thời xưa. Nhưng mà dù cho đã qua hàng nghìn năm bị phong kiến phương Bắc đô hộ, mấy chục năm trời Pháp thuộc, thế nhưng cho tới lúc Nguyễn Khoa Điềm viết Trường ca Mặt đường khát vọng, búi tóc đấy vẫn giữ cho mình dáng vẻ thuở đầu ko đổi, vẫn kiên cường trụ vững sau gáy của người phụ nữ Việt Nam. “Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”, chính là đại diện cho truyền thống coi trọng tình nghĩa vợ chồng, càng trong những thử thách, gian lao thì vợ chồng lại càng trở thành thương yêu và gắn kết bền chặt với nhau hơn. 
      Thứ ba nữa, Đất Nước có từ rất lâu đời được tạo nên cùng với tiến trình tăng trưởng của con người Việt Nam trong cuộc sống đời thường. “Cái kèo cái cột thành tên”, từ chỗ con người ta sống tạm thời trong những hang đá thô sơ, từ nhân dân ta đã mở đầu chủ động hơn trong cuộc sống biết xây dựng nên các mái nhà che mưa, che nắng cho mình. Rồi “Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần, sàng”, ta cũng thấy được từ cái chỗ nhân dân ta sống phụ thuộc vào tự nhiên với công việc hái lượm cập kênh, thì người Việt Nam đã mở đầu biết tới nền văn minh lúa nước, biết tạo ra hạt thóc hạt gạo làm lương thực chính để phục vụ cuộc sống. Và cuối cùng sau lúc dùng ba ý trên để trả lời cho câu hỏi Đất Nước có từ lúc nào, tác giả đã chốt lại bằng câu thơ “Đất Nước có từ ngày đó”, “ngày đó” là ngày những truyền thuyết, cổ tích ra đời, là ngày chúng ta có thuần phong mỹ tục, là ngày nhưng mà chúng ta biết trồng tre diệt giặc, cũng là ngày bà con người Việt Nam ta biết dựng nhà, trồng lúa. Có thể nói Đất Nước nhưng mà Nguyễn Khoa Điềm gợi lại thông qua các chất liệu văn hóa dân gian lâu đời của dân tộc đã đem lại cho người đọc những xúc cảm thân thiện, thân thuộc và bình dị, để lại trong tâm hồn con người cảm giác tha thiết và gắn bó vô cùng.
“Đất là nơi anh tới trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi
Thời kì đằng đẵng
Ko gian mênh mông
Đất Nước là nơi dân mình đoàn viên”
      Sau câu hỏi Đất Nước có từ bao giờ, Nguyễn Khoa Điềm lại tiếp tục khai thác hình tượng Đất Nước ở câu hỏi “Đất Nước là gì?”. Ông ko trả lời khái niệm này theo cách của các nhà khoa học nhưng mà là dưới cương vị của một thi sĩ, dùng lối chiết tự, tách Đất Nước thành hai thành tố là “Đất” và “Nước” để nhưng mà khái niệm, giúp người đọc có được cách hiểu chuẩn xác nhất, đầy đủ nhất về khái niệm Đất Nước. Về phương diện địa lý Nguyễn Khoa Điềm ví ““Đất là nơi anh tới trường/Nước là nơi em tắm” là ko gian thân thiện, thân thuộc đối với mỗi người trong cuộc sống đời thường. Rồi “Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn/Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”, tác giả đã hợp hai thành tố lại thành “Đất Nước” theo thời kì anh và em lớn dần lên, nếu trước đây anh và em là hai cá thể và Đất Nước cũng tách riêng ra thì hiện giờ anh và em đã hợp lại thành một cặp tình nhân “hò hứa hẹn” và Đất Nước trở thành một cái ko gian riêng tư, thầm kín cho tình yêu của lứa đôi. Ko chỉ thế “Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc…Đất Nước là nơi dân mình đoàn viên” lại cho ta thấy Đất Nước ở một dáng vẻ khác, nếu ở trên ta thấy một Đất Nước nhỏ nhỏ dung dị thì tới những câu thơ này ta lại thấy Đất Nước mang một dáng vẻ kỳ vĩ và lớn lao được đo bằng sải cánh của con chim phượng hoàng bay về núi bạc, được đo bằng sự mênh mông, rộng lớn của biển khơi. Và cuối cùng dù đi đâu về đâu thì phượng hoàng cũng phải về núi, cá ngư ông thì phải vùng vẫy ở biển và dân tộc Việt Nam thì phải đoàn viên ở nơi có tên là Đất Nước. Tương tự có thể tóm gọn lại Đất Nước chính là nơi trở về của những tâm hồn thiết tha với quê hương. 
“Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
Những người nào đã khuất
Những người nào hiện giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện ngày mai
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ”
      Về phương diện thời kì lịch sử, tác giả đã trả lời cho câu hỏi Đất Nước là gì bằng một cái nhìn bao quát suốt chiều dài thời kì lịch sử để đưa ra một câu trả lời chuẩn xác nhất. Trong quá khứ đó là một Đất Nước thiêng liêng và lớn lao, lúc tác giả gợi nhắc về truyền thuyết Lạc Long Quân – Âu Cơ, gợi nhắc về nòi cao quý của dân tộc ta, vốn là con rồng cháu tiên. Đồng thời còn gợi nhắc về truyền thống hào hùng dựng nước và giữ nước của ông cha, mở ra triều đại trước nhất của nước ta, triều đại vua Hùng tương truyền kéo dài tới 18 đời. Kèm với đó là những lời dặn dò tâm thành tha thiết, phải biết kế tục hương hỏa, duy trì nòi giống dân tộc, phải đứng lên mạnh giữ gìn non sông gấm vóc, và luôn nhớ về nguồn cội của mình với tấm lòng thành kính, trân trọng. 
“Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Lúc hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng mình hài hòa nồng thắm
Lúc chúng ta cầm tay mọi người
Tổ quốc vẹn tròn, to lớn”
      Trong hiện nay, Đất Nước hiện lên một cách thân thiện và thân thuộc, hiện diện ở trong mỗi con người, bao gồm tiếng nói để con người giao tiếp tư duy, bao gồm cả những phong tục tập quán tốt đẹp vẫn tồn tại trong từng nếp sống. “Lúc hai đứa cầm tay/Đất Nước trong chúng mình hài hòa nồng thắm” là sự tiếp nối của ý thơ “Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn”, thì tới đây trên cơ sở tình yêu lứa đôi mỗi con người phải có trách nhiệm xây dựng một tổ ấm để góp phần xây dựng một “Đất Nước hài hòa nồng thắm”. Ko chỉ ngừng lại ở đó, trách nhiệm của mỗi con người còn là “cầm tay mọi người”, phải nối vòng tay lớn, xây dựng khối đại kết đoàn tập thể vững mạnh để tạo nên một “non sông vẹn trong to lớn” để sánh vai với các cường quốc năm châu. Ko chỉ vậy hình ảnh thơ “cầm tay mọi người” còn gợi nhắc về xuất xứ tổ tiên, nhắc nhở chúng đều cùng một mẹ sinh ra, thế nên phải biết mến thương đùm bọc lẫn nhau.
“Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang non sông đi xa
Tới những tháng ngày mộng mơ”
      Trong tương lai đó là một Đất Nước với triển vọng tươi sáng, những thế hệ tương lai được kỳ vọng, được đặt lên vai cái trách nhiệm lớn lên cả về trí tuệ lẫn tầm vóc, để làm nên những điều kỳ diệu cho cả dân tộc cả Đất Nước. Con sẽ đưa Đất Nước đi xa, sánh vai cùng với các cường quốc trên toàn cầu, đưa Đất Nước trở thành giàu đẹp vững mạnh gấp nhiều lần hôm nay. 
      Sau lúc đã khái niệm một cách rõ ràng Đất Nước cả về ko gian và thời kì, cả về địa lý lẫn lịch sử thì Nguyễn Khoa Điềm đã chốt lại bằng những câu thơ rất tha thiết về trách nhiệm của mỗi tư nhân đối với Đất Nước.
“Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó san sẻ
Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn thuở…”
      Lời thơ như là lời tâm tình của người anh với người em, lời tâm tình của chàng trai đối với một người con gái, cũng là lời lay tỉnh của thi sĩ, của thế hệ trước với thế hệ sau, cũng là lời lay tỉnh của cách mệnh đối với tuổi xanh đô thị vùng tạm chiếm miền Nam, những con người đang ngủ quên trong cuộc sống tận hưởng . Đất Nước là một khái niệm trừu tượng, thế nhưng lúc so sánh Đất Nước với hình ảnh “máu xương của mình” thì đó lại là một khái niệm cụ thể, hữu hình. Đây cũng là phần tiếp nối trong ý thơ “trong anh và em hôm nay đều có một phần Đất Nước”, thì ở đây Nguyễn Khoa Điềm đã chỉ rõ Đất Nước là máu xương của mỗi con người, đã là phần căn cơ cốt yếu trong mỗi tư nhân, người nào cũng phải có. Điệp từ “phải biết” trong hai câu thơ sau là biểu thị của một mệnh lệnh, xác định trách nhiệm cho mỗi người, yêu nước ko phải là một khái niệm chung chung, một tư tưởng trừu tượng nhưng mà yêu nước phải thực hiện bằng hành động. Mỗi con người cần phải biết “gắn bó san sẻ”,  đặc trưng phải “biết hóa thân cho dáng hình xứ sở”, dâng cả sự sống, thanh xuân cho Đất Nước, coi trọng Đất Nước hơn cả hạnh phúc riêng của bản thân mình.
      Sau những dòng thơ nêu nên sự tạo nên và tăng trưởng của Đất Nước thì Nguyễn Khoa Điềm mở đầu đi vào nhấn mạnh tư tưởng Đất Nước của nhân dân, bằng câu hỏi Đất Nước do người nào làm nên.
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng Đất tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo tạo điều kiện cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên.
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm”
      Trên phương diện ko gian địa lý, tác giả đã cảm nhận Đất Nước qua những địa danh thắng cảnh nổi tiếng của Việt Nam bình nhắc tên chúng một cách dày đặc trong từng ý thơ. Đặc trưng những địa danh này vốn đã trở thành thân thuộc với người dân Việt Nam và gắn liền với những cổ tích, những thần thoại trong văn hóa dân tộc, mục tiêu là để gửi gắm niềm tự hào của tác giả đối với quê hương, non sông. Ko chỉ vậy, sâu xa hơn nữa việc Nguyễn Khoa Điềm liệt kê các địa danh tương tự cũng là nhằm kể tên các vùng đất tương ứng trên dải đất hình chữ S, ví như “núi Vọng Phu” ngự ở Lạng Sơn, và còn ở rất nhiều nơi khác, gợi nhắc về hình ảnh những người vợ chờ chồng đi đánh giặc trên khắp Tổ quốc. Rồi “hòn Trống Mái” thì ở Thanh Hóa, “trăm ao đầm” nhưng mà gót ngựa Thánh Gióng đi qua thì tản mạn khắp mọi miền non sông, “đất tổ Hùng Vương” là vùng Phú Thọ, “núi Bút, non Nghiên” ở Quảng Ngãi, “Hạ Long” ở Quảng Ninh, “ông Đốc, ông Trang, bà Đen, bà Điểm” là những địa danh ở mảnh đất miền Nam. Thêm nữa, việc nhắc tới các vùng đất khắp Tổ quốc tương tự còn là để nhấn mạnh việc non sông chúng ta là một dải non sông nối tiếp, từ đó gợi lên ý chí thống nhất Tổ quốc, Nam Bắc một nhà của nhân dân ta. Đồng thời những danh lam thắng cảnh đấy cũng là biểu tượng cho vẻ đẹp tâm hồn Việt, đó là đức tính thủy chung son sắt trong tình cảm vợ chồng, là ý chí quyết tâm chống giặc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam, nhắc lại thuở dựng nước thiêng liêng và hào hùng, rồi còn gợi lại cả truyền thống hiếu học của nhân dân ta, đặc trưng là cả những điều giản dị nhất như con cóc, con gà cũng làm nên thắng cảnh cho quê hương. Ngoài ra việc sử dụng cấu trúc thơ lạ mắt, một bên là con người, sự vật sự việc dung dị đại diện cho hình ảnh của nhân dân, một bên là những địa danh, những thắng cảnh kỳ vĩ, lớn lao đại diện cho hình ảnh của Đất Nước được nối với nhau bằng những từ “góp”, “góp tên”, “góp mình”,… Đã khẳng định một cách mạnh mẽ tư tưởng Đất Nước của nhân dân bởi Đất Nước là do nhân dân cùng góp công, góp sức làm nên của Nguyễn Khoa Điềm. 
“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta…”
      Sau lúc diễn giải tư tưởng Đất Nước của nhân dân ở các cụ thể, thì Nguyễn Khoa Điềm chuyển sang nâng ý thơ lên tầm  nói chung. Khẳng định tầm vóc kỳ của Đất Nước vĩ ở phương diện địa lý qua hình ảnh “khắp ruộng đồng gò bãi” để mở ra một ko gian lớn lao cao rộng, sau đó khẳng định sự trường tồn, vĩnh hằng của Đất Nước ở phương diện lịch sử “Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm”. Từ đó dẫn dắt, khẳng định nhân dân chính là người đã tạo ra Đất Nước vừa kỳ vĩ, vừa có bề dày lịch sự ở những ý thơ rất hay “Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi/Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha” cùng với “Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy/Những cuộc đời đã hoá núi sông ta…”. Rất tha thiết, nồng đượm mến thương khẳng định Đất Nước đã được tạo nên bằng chính cuộc đời của các thế hệ ông cha, bằng các dáng hình, những ước mơ, những phong tục tập quán đã in hằn trên dáng vẻ của Đất Nước. 
“Em ơi em
Hãy nhìn rất xa
Vào bốn nghìn năm Đất Nước
Năm tháng nào cũng người người lớp lớp
Con gái, đàn ông bằng tuổi chúng ta
Chuyên cần làm lụng
Lúc có giặc người đàn ông ra trận
Người con gái trở về nuôi cái cùng con
Ngày giặc tới nhà thì phụ nữ cũng đánh
Nhiều người đã trở thành người hùng
Nhiều người hùng cả anh và em đều nhớ
Những em biết ko
Có biết bao người con gái, đàn ông
Trong bốn nghìn lớp người giống ta thế hệ
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Ko người nào nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
      Tư tưởng Đất Nước của nhân dân tiếp tục được khẳng định thông qua phương diện thời kì lịch sử. Trong suốt 4000 năm nhân dân đã siêng năng chịu khó để xây dựng Đất Nước, lúc có chiến tranh thì người đàn ông tức tốc ra trận bảo vệ Đất Nước. Còn người con gái trở thành người lèo lái gia đình, nuôi con cái, thế nhưng mang trong mình dòng máu Bà Trưng Bà Triệu, họ cũng trở thành mạnh mẽ kiên cường cả trong tranh đấu. Sự quả cảm của ông cha ta trong công cuộc chống giặc ngoại xâm đã khiến họ trở thành những người người hùng lưu danh sử sách, thế nhưng kế bên những con người hữu danh thì người ta thấy nhiều hơn là những con người vô danh “ko người nào nhớ mặt đặt tên”. Dù ko người nào nhớ mặt đặt tên, thế nhưng những thế hệ sau vẫn luôn trân trọng, yêu quý bởi họ chính là người làm ra Đất Nước. 
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trông cây hái trái
Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại
Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân”
      Nhân dân ko chỉ là người xây dựng và bảo vệ Đất Nước nhưng mà nhân dân còn là người làm nhiệm vụ vô cùng thiêng liêng đấy là truyền lại cho thế hệ tiếp nối những trị giá văn hóa vật chất và ý thức. Ông cha đã để lại cho con cháu nền văn minh nông nghiệp lúa nước nghìn đời, truyền cho con cháu ngọn lửa sáng ngời sau bao năm tháng sống trong tối tăm, lạnh lẽo. Truyền cho con thứ tiếng nói tiếng nói của riêng dân tộc mình, giữ cho mình cái văn hóa làng, xã trong mỗi chuyến di dân, tạo dựng hạ tầng, đất đai để cho các thế hệ kế tiếp tăng trưởng trên mảnh đất đấy. 
“Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại
Dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi”
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù nhưng mà ko sợ lâu dài”
      Trên phương diện văn hóa, Nguyễn Khoa Điềm cũng chỉ ra những nét đẹp riêng của tâm hồn Việt, của văn hóa Việt. Vì “Đất Nước của nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại” thế nên lúc nhìn vào kho tàng văn học dân gian đều thấy hiện lên dung mạo văn hóa của Đất Nước, thấy được hình bóng của nhân dân những con người mang đậm nét truyền thống của dân tộc. Tác giả đã chọn ra ba câu ca dao tiêu biểu để gợi ra 3 vẻ đẹp tâm hồn của người Việt Nam, cũng chính là 3 nét đẹp văn hóa tiêu biểu” của dân tộc Việt nói chung. “Yêu em từ thuở trong nôi/Em nằm em khóc anh ngồi anh ru”, nét đẹp say đắm trong tình yêu, biết mến thương những con người ở xung quanh mình. Tiếp theo là câu “Cầm vàng nhưng mà lội qua sông/Vàng rơi ko tiếc, tiếc công cầm vàng”, từ đó thấy được vẻ đẹp của lòng biết quý trọng tình nghĩa hơn là những trị giá vật chất tầm thường. Cuối cùng là câu tục ngữ “Thù này ắt hẳn còn lâu/Trồng tre thành gậy gặp đâu đánh què”, gợi ra vẻ đẹp dẻo dai trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm của nhân dân ta từ bao đời nay. 
“Ôi những dòng sông bắt nước từ lâu
Nhưng mà lúc về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát
Người tới hát lúc chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”
      Kết lại đoạn trích Đất Nước của trường ca Mặt đường khát vọng thì tác giả đã nêu lên những cảm nhận rất tinh tế về vẻ đẹp của quê hương, của Đất Nước. “dòng sông” dù có bắt nguồn từ đâu thì lúc chảy tới mảnh đất quê hương cũng đều mang giọng hát của Đất Nước, mang đậm bản sắc của dân tộc. Mỗi con người Việt Nam, trong công cuộc mưu sinh, lao động trên cái dòng chảy đấy lại có những cách xử sự không giống nhau rồi cuối cùng tạo nên một dòng chảy văn hóa kéo dài suốt 4000 nghìn năm văn hiến.
      Nguyễn Khoa Điềm qua đoạn trích Đất Nước với giọng văn chính luận trữ tình đã bộc lộ suy nghĩ thâm thúy và nói lên những tình cảm tha thiết của mình đối với non sông trên nhiều phương diện, địa lý, lịch sử, và phương diện văn hóa với tư tưởng bao trùm xuyên suốt đấy là tư tưởng Đất Nước của nhân dân. Về nghệ thuật đoạn trích được viết theo lối quy nạp, biểu thị nội dung chính luận một cách trữ tình bằng cách mượn các chất liệu văn hóa dân gian thân thuộc, mượt nhưng mà, êm ái, mang tới cho người đọc những xúc cảm thẩm mỹ lạ mắt. Giọng điệu xuyên suốt đoạn trích là giọng thơ tâm tình tình, tha thiết, sâu lắng như giọng điệu của lứa đôi yêu nhau làm cho nội dung nghị luận vốn khô khan trở thành mềm mại, ngọt ngào thấm sâu vào lòng người.
Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 2

     Tổ quốc là đề tài muôn thuở của thơ văn Việt Nam. Chúng ta đã bắt gặp non sông chìm trong đau thương, mất mát qua thơ Hoàng Cầm; gặp non sông đang đổi mới từng ngày qua thơ Nguyễn Đình Thi. Nhưng có nhẽ non sông được nhìn từ nhiều khía cạnh, đầy đủ và trọn vẹn nhất qua bài thơ “Tổ quốc” của Nguyễn Khoa Điềm. Hình hài non sông từ lúc được sinh ra cho tới lúc phải trải qua bao nhiêu song gió chiến tranh được tái diễn sinh động qua một hồn thơ tinh tế, phóng khoáng của Nguyễn Khoa Điềm
     Tác giả nhìn non sông từ nhiều khía cạnh, trải qua bao nhiêu thăng trầm của lịch sử. Tổ quốc là tên gọi thiêng liêng, bình dị nhưng chất chứa bao nhiêu ngọn nguồn của xúc cảm chính tác giả.
     Bài thơ được mở đầu bằng những vần thơ nhẹ nhõm, tinh tế đưa người đọc trở về với những ngày đầu mới khai sinh:
Lúc ta lớn lên non sông đã có rồi
Tổ quốc có trong những cái ngày xửa
Ngày xưa mẹ thường hay kể
Tổ quốc mở đầu bằng miếng trầu hiện giờ bà ăn
Tổ quốc lớn lên lúc dân mình biết trồng tre đánh giặc.
     Tổ quốc hiện lên qua những câu thơ thật bình dị, thân thiện, nó ko phải là một khái niệm trừu tượng nhưng mà là một khái niệm hiện hữu hằng ngày trong cuộc sống của mỗi chúng ta. Tác giả sử dụng từ “lúc” để ghi lại sự ra đời của khái niệm “non sông”. Từ lúc mỗi chúng ta sinh ra thì đât nước đã có rồi. Sau câu thơ đấy, tác giả mở đầu lí giải xuất xứ của non sông nhưng mà mỗi người đều mong muốn hiểu thấu được. Giọng thơ dịu nhje, ngọt ngào dẫn dụ người đọc về với những “ngày xưa ngày xưa”. Đó như một nốt nhạc của quá khứ trở về trong những suy nghĩ của con người. Từ :ngày xửa, ngày xưa” ghi lại những điều gì đó xa xưa, rất xưa, ko xác định thời kì cụ thể, chỉ biết rằng nó đã có từ lâu đời. Tổ quốc đồng thời tạo nên từ lúc dân mình biết đánh giặc. Là những con người đó làm nên non sông…
     Tổ quốc còn gắn liền với cuộc sống bình dị, thân quen của người nông dân Việt Nam.
     Tác giả ko chỉ ngừng lại ở đó, non sông còn được lý giải chính là thành tựu của công cuộc lao động để xây dựng và tăng trưởng:
Cái kẻo cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sang
Tổ quốc có từ ngày đó
     Một một dụng cụ được tạo ra để phục vụ cho đời sống sản xuất cũng như sinh hoạt của con người như “kèo, cột” đều gắn bó với lịch sử ra đời của non sông. Rất bình dị, rất chân thực nhưng nó như là một sự giảng giải đúng mực.
     Nguyễn Khoa Điềm như dẫn người đọc đi vào những cung bậc tình cảm khác của non sông, đó là chuyện tình yêu lứa đôi e ấp nhưng tha thiết và mặn nồng:
Đất là nơi anh tới trường
Nước là nơi em tắm
Tổ quốc là nơi ta hò hứa hẹn
Tổ quốc là nơi em đánh rơi chiếc khan trong nỗi nhớ thầm
     Tổ quốc ko chỉ hiện hiển trong ko gian văn hóa, phong tục tập quán của con người nhưng mà còn hiện lên trong những tình yêu lứa đôi mặn nồng, tha thiết nhất. Tác giả đã giải nghĩa “non sông” thành hai từ “đất” và “nước” để lí giải cụ thể ý nghĩa của từng từ. Đây có thể coi là sự tinh tế và đầy thi vị của Nguyễn Khoa Điềm. Nhưng dù được tách ra thì non sông vẫn là một khái niệm trọn vẹn và đầy ý nghĩa nhất.
     Tổ quốc còn được mở ra theo chiều dài của lịch sử và chiều dài của ko gian văn hóa, của những con người vẫn còn trằn trọc tha thiết đi tìm hình bóng quê hương. Tổ quốc được tạo nên từ những câu chuyện xa xưa, từ những điển tích điển cố nhưng mà người đời sau vẫn luôn nhắc nhở nhau. Hình ảnh “con chim phương hoàng”, “núi bà đen, bà điểm”, “lạc long quân âu cơ” chính là minh chứng cho sự tăng trưởng nhiều thăng trầm nhưng đáng tự hào của chúng ta. NHớ về cội nguồn, nhớ về những ngày xưa vất vả chính là đạo lí, truyền thống uống nước nhớ nguồn mãnh liệt của nhân dân ta.
     Tổ quốc trong ý niệm của Nguyễn Khoa Điềm còn là sự tiếp nối truyền thống:
Những người nào đã khuất
Những người nào hiện giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện ngày mai
     Trong sự tạo nên và tăng trưởng, bề dày văn hóa lịch sử ngày càng được khẳng định. Những con người đã ngã xuống vì non sông, những con người thế hệ ngày mai cần phải phấn đấu giữ giàng và phát huy được truyền thống tốt đẹp đó.
     Nguyễn Khoa Điềm đã có cái nhìn đa chiều về non sông từ khía cạnh đời thường, khía cạnh lịch sử, khía cạnh ko gian và thời kì mang tới cho người đọc nhận thức đúng mực nhất về non sông nhưng mà chúng ta đang sống và góp sức.
Hơn hết tác giả còn khẳng định
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần non sông
     Có thể nói non sông đã đi vào và in hằn vào máu thịt của mỗi người, nhắc nhở trách nhiệm và nghĩa vụ của chúng ta về công cuộc xây dựng và bảo vệ sự vững mạnh của non sông này.
     Tổ quốc còn được Nguyễn Khoa Điềm tích lũy thành một khái niệm thâm thúy:
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha
Ôi non sông sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta
     Một quan niệm thâm thúy, giàu trị giá nhân sinh quan làm cho người đọc ko thể phủ nhận sự tồn tại của non sông là một thực tiễn.
     Tổ quốc còn biểu tượng cho long thành kính, sự hàm ơn tới những người đã ngã xuống vì hòa bình, tự do cho hôm nay:
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Ko người nào nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra non sông
     Lại thêm một sự lí giải đúng mực cho khái niệm “non sông”, những con người đó họ dù chết nhưng trái tim họ vẫn còn sống mãi trong cuộc sống của những người ở lại.
     Nhưng ở hai câu thơ cuối có thể nói Nguyễn Khoa Điềm đã đưa ra khái niệm đúng mực và thâm thúy nhất về non sông:
Tổ quốc này là non sông của nhân dân
Tổ quốc của nhân dân, non sông của ca dao thần thoại.
     Thật vậy, nhân dân chính là chủ sở hữu của non sông. Bởi vậy non sông này phải thuộc về nhân dân. Tư tưởng của tác giả rất tiến bộ, rất đời thường và rất thâm thúy.
     Tương tự Nguyễn Khoa Điềm bằng những phép tắc và dẫn chứng đầy thuyết phục đã khẳng định được vị trí, vai trò vô cùng to lớn của non sông trong cuộc sống của mỗi con người. Gấp trang sách lại nhưng những hình ảnh về non sông vẫn còn sống mãi trong long người đọc.
Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 3
     Tổ quốc luôn là tiếng gọi thiêng liêng muôn thuở, muôn nơi và của bao triệu trái tim con người . Tổ quốc đi vào đời chúng ta qua những lời ru ngọt ngào êm dịu, qua những làn điệu dân ca mượt nhưng mà và những vần thơ sâu lắng, thiết tha và rất đỗi tự hào của bao lớp thi nhân . Ta bắt gặp một hình tượng non sông đau thương nhưng vẫn ngời lên ý chí đấu tranh trong trang thơ Nguyễn Đình Thi đồng thời cũng rất dịu dàng ý tứ trong thơ Hoàng Cầm . Nhưng với Nguyễn Khoa Điềm , ta bắt gặp một cái nhìn trọn vẹn, tổng hợp từ nhiều phương diện không giống nhau về một non sông của nhân dân . Tư tưởng đấy đã qui tụ mọi cách nhìn và cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm về non sông . Thông qua những vần thơ liên kết giữa xúc cảm và suy nghĩ, trữ tình và chính luận, thi sĩ muốn thức tỉnh ý thức, ý thức dân tộc, tình cảm với nhân dân, non sông của thế hệ trẻ Việt Nam trong những năm chống Mĩ cứu nước .
     Mở đầu đoạn trích là giọng thơ nhẹ nhõm , thủ thỉ như những lời tâm tình liên kết với hình ảnh thơ bình dị thân thiện đưa ta trở về với cội nguồn non sông .
Lúc ta lớn lên Tổ quốc đã có rồi
Đất Nước có trong những cái ngày xửa
Ngày xưa mẹ thường hay kể
Đất Nước kể từ miếng trầu abây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên lúc dân mình biết trồng tre nhưng mà đánh giặc .
     Tổ quốc trước hết ko phải là một khái niệm trừu tượng nhưng mà là những gì rất thân thiện, thân thiết ở ngay trong cuộc sống bình dị của mỗi con người . Đất Nước hiện hình trong câu chuyện cổ tích ngày xửa ngày xưa mẹ kể, trong miếng trầu của bà, cây tre trước ngõ … gợi lên một Tổ quốc Việt Nam bao dung hiền từ, thủy chung và sắt son tình nghĩa anh em, nhưng cũng vô cùng quyết liệt lúc chống quân xâm lược . Mỗi quả cau, miếng trầu, cây tre đều gợi về một vẻ đẹp ý thức Tổ quốc, đều thấm đẫm ngọn nguồn lịch sử dân tộc.
     Tổ quốc còn là hiện thân của những phong tục tập quán nghìn đời, minh chứng của một dân tộc giầu truyền thống văn hóa , giầu tình mến thương gắn bó với mái ấm gia đình . Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn . Gừng tất nhiên là cay, muối tất nhiên là mặn . Tình yêu cha mẹ mãi mãi mặn nồng như chính chân lí tự nhiên kia . Hình ảnh thơ khiến ta rưng rưng nhớ về một lời nhắc nhở thiết tha về tình nghĩa của một người nào đó hôm nào : Tay bưng dĩa muối chén gừng, Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau .
     Tổ quốc còn là thành tựu của công cuộc lao động vất vả để sống sót, để dựng xây nhà cửa :
Cái kèo cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó.
     Ở đây Tổ quốc ko còn là một khái niệm trừu tượng nữa nhưng mà cụ thể, thân thuộc và giản gị biết bao . Việc tác giả sử dụng những chất liệu dân gian để trình bày suy tưởng của mình về non sông với quan niệm “Tổ quốc của nhân dân” .
     Vẫn bằng lời trò chuyện tâm tình với mỗi nhân vật hội thoại tưởng tượng, Nguyễn Khoa Điềm đã diễn giải khái niệm non sông theo kiểu riêng của mình :
Đất là nơi anh tới trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn
Đất Nươc là nơi em đánh rơi chiếc
khăn trong nỗi nhớ thầm.
     Tổ quốc ko chỉ được cảm nhận bởi ko gian địa lí mênh mông từ rừng tới bể nhưng mà còn được cảm nhận bởi ko gian sinh hoạt tầm thường của mỗi người, ko gian của tình yêu lứa đôi, ko gian của nỗi thương nhớ . Ý nịêm về non sông được gợi ra từ việc chia tách hai yếu tố hợp thành là đất và nước với những liên tưởng gợi ra từ đó . Sử dụng lỗi chiết tự nhưng mà vẫn ko ngô nghê, nhưng mà vẫn thật duyên dáng và ý nhị, có thể gợi ra cho thấy một quan niệm mang những đặc điểm riêng của dân tộc ta về khái niệm non sông, nhưng mà tư duy thơ có thể tách ra, nhấn mạnh .
     Đất mở ra cho anh một chân trời tri thức, nước tẩy rửa tâm hồn em trong sáng dịu hiền . Cùng với thời kì lớn lên non sông trở thành nơi anh và em hò hứa hẹn . Ko những thế, non sông còn người bạn san sẻ những tình cảm nhớ mong của những người đang yêu . Đất và nước tách rời lúc anh và em đang là hai cá thể, còn hòa hợp lúc anh và em kết lại thành ta . Chiếc khăn – biểu tượng của nỗi thương nhớ – đã từng làm bao trái tim tuổi xanh bâng khuâng : “Khăn thương nhớ người nào, Khăn rơi xuống đất …”, một lần nữa lại khiến lòng người xúc động, bổi hổi trước tình cảm tâm thành của những tâm hồn mến thương say đắm.
     Đất Nước còn là nơi trở về của những tâm hồn thiết tha với quê hương . Hình ảnh con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc, con cá ngư ông móng nước biển khơi mang phong cách dân ca miền Trung, thẫm đẫm lòng yêu quê hương cả tác giả . Đất Nước mình bình dị, thân thuộc nhưng đôi lúc cũng lớn rộng, tráng lệ và kì vĩ vô cùng, nhất là đối với những người đi xa . Dù chim ham trái chín ăn xa, thì cũng giật thót nhớ gốc cây đa lại về . Gia đình Việt Nam là như thế, lúc nào cũng hướng về quê hương, hướng về cội nguồn .
     Đất Nước trường tồn trong ko gian và thời kì : Thời kì đằng đẵng, ko gian mênh mông để mãi mãi là nơi dân mình đoàn viên, là ko gian sống sót của tập thể Việt Nam qua bao thế hệ . Nguyễn Khoa Điềm gợi lại truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ , về truyền thuyết Hùng Vương và ngày giỗ tổ . Nhắc lại Lạc Long Quân và Âu Cơ, nhắc tới ngày giỗ tổ, Nguyễn Khoa Điềm muốn nhắc nhở mọi người nhớ về cội nguồn của dân tộc . Dù bôn ba chốn nào, người dân Việt Nam cũng đều hướng về đất tổ, nhớ tới dòng giống Rồng Tiên của mình .
     Nhắc tới chuyện xưa đấy như để khẳng định, cũng là để nhắc nhở :
Những người nào đã khuất
Những người nào hiện giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện ngày mai
     Cảm hứng thơ của tác giả có vẻ phóng túng , tự do nhưng thật ra đây là một hệ thống lập luận khá rõ nhưng mà chủ yếu là tác giả trình bày non sông trong ba phương diện : trong chiều rộng của ko gian lãnh thổ địa lí, trong chiều dài thăm thẳm của thời kì lịch sử, trong bề dày của văn hóa – phong tục, lối sống tâm hồn và tính cách dân tộc .
     Ba phương diện đấy được trình bày gắn bó thống nhất và ở bất kỳ phương diện nào thì tư tưởng non sông của nhân dân vẫn là tư tưởng mấu chốt , nó như một hệ qui chiếu mọi xúc cảm và suy tưởng của thi sĩ .
     Và cụ thể hơn nữa , thân thiện hơn nữa , Tổ quốc ở ngay trong máu thịt của mỗi chúng ta :
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần non sông
     Tổ quốc đã thấm tự nhiên vào máu thịt, đã hóa thành máu xương của mỗi con người, vì thế sự sống của mỗi tư nhân ko phải là riêng của mỗi con người nhưng mà là của cả non sông . Mỗi con người đều thừa hưởng ít nhiều di sản văn hóa vật chất và ý thức của non sông, phải giữ gìn và bảo vệ để làm nên non sông muôn thuở .
     Từ những quan niệm tương tự về non sông, phần sau của tác phẩm tác giả tập trung làm nổi trội tư tưởng : Tổ quốc của nhân dân, chính Nhân dân là người đã thông minh ra Tổ quốc .
     Tư tưởng đó đã dẫn tới một cái nhìn mới mẻ, có chiều sâu về địa lí, về những danh lam thắng cảnh trên khắp mọi miền non sông . Những núi Vọng Phu, hòn Trống Mái, những núi Bút non Nghiên … ko còn là những cảnh thú tự nhiên nữa nhưng mà được cảm nhận thông qua những hoàn cảnh, số phận của nhân dân, được nhìn nhận như là những đóng góp của nhân dân , sự hóa thân của những con người ko tên tuổi : “Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Tổ quốc những núi Vọng Phu, Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái” , “Người học trò thắng cảnh” . Ở đây cảnh vật tự nhiên qua cách nhìn của Nguyễn Khoa Điềm, hiện lên như một phần tâm hồn, máu thịt của nhân dân . Chính nhân dân đã tạo dựng nên non sông, đã đặt tên, đã ghi dấu vết cuộc đời mình lên mỗi ngọn núi , dòng sông . Từ những hình ảnh, những cảnh vật, những hiện tượng cụ thể, thi sĩ qui nạp thành một nói chung thâm thúy :
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha
Ôi ! Tổ quốc sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta.
     Tư tưởng Tổ quốc của nhân dân đã chi phối cách nhìn của thi sĩ lúc nghĩ về lịch sử bốn nghìn năm của non sông . Thi sĩ ko ca tụng các triều đại, ko nói tới những người hùng được sử sách lưu danh nhưng mà chỉ tập trung nói tới những con người vô danh, tầm thường, bình dị . Tổ quốc trước hết là của nhân dân, của những con người vô danh bình dị đó .
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Ko người nào nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Tổ quốc
     Họ lao động và chống giặc ngoại xâm, họ đã giữ và truyền lại cho các thế hệ ngày mai các trị giá văn hóa, văn minh, ý thức và vật chất của non sông từ hạt lúa, ngọn lửa, tiếng nói, tên xã, tên làng tới những truyện thần thoại, câu tục ngữ, ca dao . Mạch xúc cảm lắng tụ lại để cuối cùng dẫn tới cao trào, làm nổi trội lên tư tưởn mấu chốt của cả bài thơ vừa bất thần, vừa giản dị và lạ mắt :
Tổ quốc này là Tổ quốc nhân dân
Tổ quốc của Nhân dân, Tổ quốc của ca dao thần thoại
     Một khái niệm giản dị, bất thần về Tổ quốc. Tổ quốc của ca dao thần thoại nhưng vẫn trình bày những phương diện quan trọng nhất của truyền thống nhân dân, của dân tộc: Thật đắm say trong tình yêu, biết quí trọng tình nghĩa và cũng thật quyết liệt trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm .
     Những câu thơ khép lại tác phẩm ca tụng vẻ đẹp của cảnh sắc quê hương với một tâm hồn sáng sủa phơi phới. Tất cả ồ ạt tuôn chảy trong tâm trí người đọc những tí tách reo vui …
     Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm đã góp thêm thành công cho mảng thơ viết về Tổ quốc. Từ những cảm nhận mang tính thân thiện, thân thuộc, Tổ quốc ko còn xa lạ, trừu tượng nhưng mà trở thành thân thiết nhưng vẫn rất thiêng liêng . Đọc Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm ta ko chỉ tìm về cội nguồn dân tộc nhưng mà còn khơi dậy ý thức dân tộc trong mỗi con người Việt Nam trong mọi thời đại
Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 4
     Từ bao đời nay, non sông luôn là đề tài muôn thuở, là nơi gặp mặt của các thi sĩ, nhà văn từ khắp mọi miền, tình yêu quê hương non sông dường như đã đi vào từng câu hát, từng lời văn, lời thơ. Ko giống như non sông của Nguyễn Đình Thi hay Hoàng Cầm, qua ánh nhìn của thi sĩ Nguyễn Khoa Điềm, hình hài non sông hiện lên thật đầy đủ và trọn vẹn. Bài thơ “Tổ quốc” của tác giả xoay quanh cuộc sống sự thân thiện, bình dị với tình yêu chứa chan của nhân dân Việt Nam, nhưng cũng đầy kiên cường, mạnh mẽ vươn lên trên mọi sóng gió.
     Ngay từ đầu, những vần thơ đầy nhẹ nhõm, bình dị tới thân yêu đã dẫn dắt người đọc trở về thuở sơ khai, lúc non sông mới được sinh ra:
“Lúc ta lớn Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể
Đất Nước mở đầu với miếng trầu hiện giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên lúc dân mình biết trồng tre nhưng mà đánh giặc…
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó… “
     Bằng những lời thơ bình dị nhưng mà tinh tế, khái niệm “Tổ quốc” đã được nêu lên thật cụ thể. Tổ quốc xuất hiện thật đẹp tươi, giản đơn mộc mạc hơn bao giờ hết, ko biết có từ bao giờ, chỉ biết trong những câu chuyện mẹ kể từ rất nhỏ thì non sông đã có rồi. Người đọc như được dẫn dắt trở về với quá khứ, với những điều thân quen đầy nhưng nhớ “ngày xửa ngày xưa”, một khoảng
     Ko gian dài đằng đẵng hiện lên, thật xa vời nhưng cũng thân thiện tới lạ thường. Ko xác định được một mốc dấu cụ thể, chuẩn xác. Tiếp theo, non sông được hiện lên qua miếng trầu bà ăn, qua hình ảnh những lũy tre xanh bên làng quanh năm mưa nắng nhọc nhằn. Tổ quốc đã lớnlên và vượt qua bao khó khăn từ lúc người dân mình biết trồng tre đánh giặc, bảo vệ xóm làng, bảo vệ từng tấc đất thân yêu của quê hương. Hay cả những hình ảnh thật đơn giản, nhưng lại có một tình cảm dào dạt chứa chan, là hình ảnh mẹ bới tóc sau đầu, cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn. Rồi cả những hình ảnh mộc mạc tưởng như vô tri, vô giác nhưng lại mang một vong hồn của sự sống “cái cột”, “cái kèo”, hạt gạo tinh trắng tượng trưng cho hình ảnh đẹp tươi của non sông trải qua biết bao thăng trầm, hóc búa.
     Tổ quốc được thấy qua cái nhìn đơn giản của người dân lao động chất phác, chân lấm tay bùn nhưng tình cảm vẫn luôn nồng nàn, thắm thiết.
     Bằng những lời thơ bình dị như thế, non sông tiếp tục được thi sĩ vẽ ra qua cái nhìn của một tình yêu trong sáng, tinh khiết lứa đôi:
“Đất là nơi anh tới trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”
     Đất là nơi anh tới trường, nước là nơi em tắm, Đất Nước là nơi hò hẹn, là nỗi nhớ thầm da diết. Một sự tụ hội đầy tương xứng đẹp tươi tới bất thần, sự nảy mầm và ra hoa kết trái của Đất-Nước như chính tình yêu xanh tươi được vun đúc để tạo thành nỗi nhớ vô bờ bến. Tổ quốc được tạo nên từ chính những tình yêu lứa đôi chung tình, mặn nồng hòa quyện vào tình yêu to lớn của quê hương non sông.
     Ko phải là một khoảng ko thênh thang, rộng lớn rộng lớn, Tổ quốc còn hiện hữu trong chính ko gian sinh hoạt, cuộc sống bình dị của người dân:
“Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”
Thời kì đằng đẵng”
     Như quay ngược thời kì, mảnh đất trước nhất đã có, những người con đất việt trước nhất đã đặt chân lên cái nền tảng của quê hương từ thời tổ tiên Lạc Long Quân và Âu Cơ:
“Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng”
     Cội nguồn của một dân tộc hào hùng dần lộ ra qua những lời thơ quá rõ ràng của tác giả. Khẳng định kiên cố ràng non sông đã có từ rất lâu, từ thời Lạc Long Quân và Âu cơ, những người tổ đã khai hoang nên mảnh đất phì nhiêu, xanh tươi của cuộc sống với biết bao trang sử hào hùng, lẫm liệt.
     Hay non sông lại trở về với sự thân thiện quanh ta, về với mái nhà của sự mến thương, chở che:
“Những người nào đã khuất
Những người nào hiện giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện ngày mai
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Lúc hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm
Lúc chúng ra cầm tay mọi người
Đất Nước vẹn tròn, to lớn”
     Tác gỉa như khẳng định một trách nhiệm to lớn cho thế hệ đi sau, nó như một cây cầu còn dang dở trên trục đường đi tới ngày mai của non sông. Ko chỉ có vậy, non sông vẹn tròn, to lớn lúc tất cả mọi người cùng nắm tay, cùng nhau xây dựng, vun vén nên một non sông hòa bình, tươi đẹp.
     Và hơn thế nữa, non sông sẽ còn đi xa, đi tới những chân trời mộng mơ, và mãi trường tồn vững vàng:
“Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Tới những tháng ngày mộng mơ
Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn thuở… “
     Gánh nặng như được sẻ chia cho thế hệ sau, giữ gìn non sông hòa bình và luôn thật tươi đẹp để có thể vươn xa hơn trong tương lai. Như một lời nhắn nhủ đầy tha thiết, dạy cho con cháu phải biết sống và đấu tranh cho chính quê hương thân yêu, san sẻ và gắn bó cùng non sông như chính xương thịt, ruột gan của mình để làm nên Đất Nước muôn thuở.
     Đi sâu vào từng ngõ ngóc trên non sông Việt Nam, tác giả đã vẽ nên một bức tranh toàn cảnh với đầy đủ những núi non trập trùng, hiên ngang như chính dáng hình non sông, cả những dòng sông sâu thẳm, nước xanh một màu. Đất Nước hiện hữu khắp mọi nơi, tác giả nhu muốn nói rằng non sông là do nhân dân làm nên từ muôn thuở bằng chính tình yêu nồng thắm, tâm thành:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”
     Bằng ngòi bút ví von nhưng mà chân thực tác giả Nguyễn Khoa Điềm lần luợt vẽ nên những chiến công hiểm hách của ông cha ta. Là hình ảnh những người con đất Việt hi sinh cả tuổi xuân, cả cuộc đời mình để góp xương, góp máu cho Tổ quốc, để lại con thơ, vợ hiền da diết trông ngóng. Là tình yêu vững chắc như những tảng đá lớn, đứng hiên ngang chẳng ngại gió mưa. Những vết dấu oai hùng, hùng dũng bước qua để đời đời kiếp kiếp còn nhắc mãi,… Tổ quốc có một phần xương máu của những con người quật cường, trung kiên, một đời vì Tổ quốc, nguyện hi sinh tất cả để non sông được trường tồn hơn bốn nghìn năm và lâu hơn thế. Vẽ ra bức tranh toàn cảnh rộng lớn của non sông, sự tươi đẹp của non sông gắn liền với những trang sử hào hùng của cả một dân tộc.
     Để làm nên một người người hùng thì có biết bao nhiêu người người hùng đã ngã xuống, nhưng mà ko người nào biết tên họ, ko người nào còn nhớ. Để làm ra non sông những vị người hùng dân tộc đã ngã xuống ko một tẹo do dự, nuối tiếc, sẵn sàng đánh đổi tất cả để thấy được sự tươi đẹp của Đất Nước ngày mai:
“Em ơi em
Hãy nhìn rất xa
…..
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Ko người nào nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
     Trận đấu ko lại từ đấy, bàn tay chai sạn vì cầm súng lại tiếp tục cầm cuốc, cầm cày tiếp tục xây dựng non sông. Bảo vệ Tổ quốc khỏi nòng súng giặc ngoại xâm rất gian nan, nhưng công cuộc sản xuất kinh tế để làm nên Tổ quốc giàu mạnh cũng không phải dễ dàng. Họ tiếp tương truyền lửa cho thế hệ sau, ko bao giờ quên ơn đức của thế hệ đi trước và tiếp tục làm nên lịch sử đời đời kiếp kiếp của dân tộc, của Tổ quốc:
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ chuyển lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái
Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại
Để Đất Nước là Đất Nước nhân dân
Đất Nước của nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”
     Tình yêu Đất Nước như được truyền đời đời kiếp kiếp, khắc sâu vào trong trái tim của mỗi con người Việt Nam, tình yêu đó chợt cất lên thành những câu hát thân yêu hay là cả một truyền thống văn hóa trăm sắc màu:
“Dạy anh biết “yêu em từ thở trong nôi”
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù nhưng mà ko sợ lâu dài
Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu
Nhưng mà lúc về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát
Người tới hát lúc chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”
     Bằng lời văn giản dị nhưng mà tinh tế, đầy sức thuyết phục đã làm rõ nét hình ảnh Tổ quốc trong cuộc sống của mỗi con người. Dáng vẻ Đất Nước đầy thân yêu như không thể nào phai mờ trong những thứ nhỏ nhặt nhưng ko chút tầm thường.  
Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 5
     Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu thuộc thế hệ thơ trẻ thời kì chống Mỹ cứu nước. Thơ ông thường có sự liên kết hài hòa giữa xúc cảm nồng nàn và suy tư sâu lắng, giữa chất trữ tình và chất chính luận. Đoạn trích “Tổ quốc” đã cho người đọc thấy rõ được những đặc điểm của thơ ông. Đặc trưng đoạn thơ đầu của bài thơ thi sĩ đã giảng giải Tổ quốc bằng những hình ảnh giản dị hằng ngày:
“Lúc ta lớn lên non sông đã có rồi
….
Tổ quốc có từ ngày đó”.
     Câu thơ đầu cất lên đầy giản dị và mộc mạc: “Lúc ta lớn lên non sông đã có rồi”. Câu thơ ngỡ như một câu nói tầm thường, đưa người đọc trở về những hình ảnh thuở xưa của non sông. Tổ quốc này đã phôi thai và tạo nên suốt chiều dài lịch sử, lúc con người xuất hiện, lớn lên thì non sông đã có rồi.
“Tổ quốc có trong…mẹ thường hay kể.”
     Hình ảnh non sông hiện lên qua những lời kể của mẹ. Cụm từ “ngày xửa ngày xưa” gợi trong chúng ta những nỗi niềm cổ tích xa xăm nhưng thật thần kì. Nơi đấy có cô tấm, chàng Thạch Sanh, một toàn cầu lung linh huyền ảo đấy ta đã có dịp lạc vào từ thở thơ ấu.
“Tổ quốc mở đầu…bà ăn”
     Tổ quốc vốn lớn lao nhưng hiện giờ cũng ẩn mình vào trong miếng trầu bà ăn. Và chính miếng trầu đấy lại chứa đựng cả một nền văn hóa của người Việt Nam ta. Người xưa có cấu “miếng trầu là đầu câu chuyện” nó trình bày sự giao tiếp, là tín hiệu của hạnh phúc nhân duyên. Miếng trầu đã đi sâu và nếp cảm, nếp nghĩ của người ân Việt từ bao đời nay. Qua hình ảnh này chúng ta cũng thấy được chiều dài của lịch sử, của non sông, cội nguồn nơi chúng ta sinh sống.
“Tổ quốc lớn lên…đánh giặc”
     Tổ quốc vững mạnh và trưởng thành theo từng năm tháng, phải trải qua những năm tháng đấu tranh dựng nước và giữ nước. Câu thơ trên mang hơi thở của Thánh Gióng là người đã sử dụng tre làng để đánh giăc. Và bất kỳ mọt người Việt Nam nào ko thể ko biết tới truyền thuyến Thánh Gióng đấy. Và với lời thơ bình dị của Nguyễn Khoa Điềm, non sông còn hiện lên qua những phong tục cựu truyền của người Việt Nam:
“Tóc mẹ thì bới sau đầu”
     Hình ảnh người phụ nữ Việt Nam xuất hiện với mái tóc búi sau trở thành nét đẹp, nét truyền thống của phụ nữ Việt. Tập tục này ko chỉ tôn lên vẻ đẹp đoan trang của người phụ nữ nhưng mà còn trình bày nét đẹp đặc trưng trong bản sắc văn hóa của người Việt.
 
     Trong cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm, hình tượng non sông cũng gắn liền với những đạo lý son sắc thủy chung nhưng mà tính nghĩa : “Cha mẹ…gừng cay muối mặn”. Người Việt Nam ta vốn coi trọng tình nghĩa, sống có trước có sau, đặc biệ là sự thủy chung trong tình yêu và tình nghĩa vợ chồng. Đặc trưng, sự vậ dụng câu ca dao”gừng cay muối mặn” là sự có chủ ý của thi sĩ.
     Tác gải tiếp tục phát hiện hình ảnh non sông có mặt trong những sự vật rất đỗi tầm thường “cái kèo, cái cột thành tên”. Thì ra non sông to lớn, lớn lao tương tự chẳng ở đâu xa, nó gắn liền với những công việc lao động thường nhật nhất với con người.
“Hạt gạo…sàng”
     Tác giả sử dụng thành ngữ “một nắng hai sương” liên kết với phép liệt kê đã khắc sâu sự vất vả của người nông dân để làm ra hạt thóc, hạt gạo. Đồng thời , câu thơ cũng cho thấy những vẻ đẹp phẩm chất của người lao động Việt nam. Đó là sự chịu thương, chịu thương chịu khó, sự chịu khó của người dân trên dải đất hình chữ S này.
     Đất Nước đã được thi sĩ lí giải cứt nghĩa theo cảm nhận của riêng mình. Đoạn thơ trình bày niềm tự hào, trân trọng thâm thúy của tác giả dành chô Tổ quốc mình. Đoạn thơ rất thành công với thể thơ tự do mỗi câu như một xúc cảm trào dâng từ đáy lòng thi sĩ. Thi sĩ đã vận dụng thành cồn những chất liệu văn hóa văn học dân gian. Và lúc kết thúc những câu thơ đấy, trong lòng người đọc cũng xuất hiện hình ảnh non sông vừa thân thuộc, vừa mới lạ, vừa thiêng liêng, vừa thân thiện và biết bao mến thương.  
Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 6
     Mặt đường khát vọng là tập trường ca hùng tráng được Nguyễn Khoa Điềm hoàn thành ở chiến khu Trị – Thiên năm 1971. Bản trường ca nói chung quá trình thức tỉnh của tuổi xanh các đô thị vùng tạm chiến miền Nam. Họ nhận rõ khuôn mặt xâm lược của đế quốc Mỹ; hướng về nhân dân, về non sông; ý thức được sứ mệnh của thế hệ mình, đứng dậy xuống đường đấu tranh hòa nhịp với trận chiến đấu của toàn dân tộc. Đoạn trích Đất Nước thuộc phần đầu chương V của trường ca Mặt đường khát vọng.
     Đất Nước có thể coi là chương hay nhất trình diễn sự cảm nhận và lý giải của tác giả về non sông, cũng đồng thời trình bày thâm thúy tư tưởng mấu chốt của cả bản trường ca, đó là tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”. Trình tự triển khai mạch suy nghĩ và xúc cảm của tác giả khá chặt chẽ nhưng cũng rất phóng túng. Đoạn thơ mở đầu bằng những lời khái niệm say sưa về non sông. Tiếp đó là sự tưởng tượng về non sông qua chiều dài thời kì – lịch sử, qua về rộng của ko gian – lãnh thổ địa lí và qua chiều sâu văn hóa – phong tục, lối sống, tính cách của người dân Việt Nam, với một niềm tự hào thâm thúy. Từ ba phương diện này, lời thơ hào hứng, giàu chất suy tư hướng tới tư tưởng chủ đạo: “Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân”. Mạch xúc cảm và suy tư của bài thơ trôi chảy một cách tự nhiên, vừa chặt chẽ vừa đầy hứng khởi, đồng thời lại cũng có những vang động sâu xa.
     Trong phần đầu của đoạn trích, bằng hình thức trữ tình – chính luận, thi sĩ đã đưa ra khái niệm riêng của mình về non sông bằng những cảm nhận về non sông trong cổ tích, ca dao. Lời thơ khái niệm thoát khỏi những khái niệm khó khăn để trở thành một cuộc trò chuyện thân thiện, thân tình nhưng mà bay bổng. Mức độ đậm dặc của các chất liệu lấy từ cổ tích, truyền thuyết, ca dao, dân ca, huyền thoại…. tạo cho đoạn thơ đầu một âm hưởng đầy quyến rũ. Những câu thơ như:
Lúc ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “Ngày xửa ngày xưa…”mẹ thường hay kể
     Đoạn thơ đầu làm mờ đi khái niệm non sông là của các vương triều. Ngay từ lúc sơ khai, nó đã là của nhân dân. Khái niệm non sông bằng sự lựa chọn chất liệu từ văn hóa dân gian, đó là một hàm ý của Nguyễn Khoa Điềm bời văn hóa dân gian của nhân dân. Cách khái niệm của Nguyễn Khoa Điềm là một sự khám phá mới mẻ, lạ mắt tạo ra sự quyến rũ và thú vị đối với người đọc.
     Cách khái niệm về non sông của Nguyễn Khoa Điềm đã chạm được vào những gì thiêng liêng nhất, lớn lao nhất nhưng cũng lại thân thiện và thân thiết nhất đối với mỗi chúng ta. Nõ dễ gợi cho ta những suy ngẫm về quá khứ, về lòng tự hào dân tộc. Và bởi vậy, nó thức tỉnh ý thức dân tộc và ý thức trách nhiệm đối với dất nước, với nhân dân trong mỗi chúng ta.
     Phần sau của đoạn thư từ “Những người vợ nhớ chồng” tới hết đoạn trích là phần tập trung làm nổi trội tư tưởng “Tổ quốc của nhân dân”. Trong phần này, tư tưởng đã quy tụ mọi cách nhìn nhận và đưa tới những phát hiện thâm thúy và mới mẻ của tác giả về địa lí, lịch sử và văn hóa của non sông.
Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên.
     Quả là những phát hiện rất mới về tự nhiên non sông. Những núi Bút, non Nghiên, núi Vọng Phu, hòn Trống Mái… vốn đã rất thân thuộc nay bỗng trở thành thật lạ. Nó ko phải là thành phầm của tạo hóa nhưng mà là tâm hồn, là số phận của nhân dân. Tới đây, tự nhiên, tạo hóa ko phải là cái làm phát sinh ra những câu chuyện đầy huyền thoại nhưng mà chính những câu chuyện về những tâm hồn, những số phận của con người trong quá khứ làm cho những danh thắng kia có tâm hồn, làm cho nó sống mãi. Cái nhìn rất thơ của tác giả đi tới một nói chung đầy thấm thía:
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta…
     Tiếp nối những câu thơ khám phá lạ mắt về tự nhiên là những câu thơ khám phá vẻ đẹp tâm hồn, tính cách Việt Nam, cũng như vai trò, vị trí của con người Việt Nam trong lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Đó là những con người mến thương thâm thúy, thùy chung tình nghĩa; là những con người chịu khó lao động, người hùng trong đánh giặc; là những con người “ko người nào nhớ mặt đặt tên” nhưng chính họ “đã làm ra Đất Nước”. Họ là những người thầm lặng làm nên lịch sử, thầm lặng giữ giàng những nét văn hóa của dân tộc qua bao nhiêu thăng trầm của lịch sử dân tộc.
     Từ những nói chung giản dị nhưng đầy tính nhân văn, tác giả khẳng định:
Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại.
     Đó là một chân lí. Một chân lí đã được nhận thức trong suốt quá trình phát triền lâu dài của lịch sử nhưng chỉ tới văn học Việt Nam hiện đại, nó mới đạt tới đỉnh cao, mới cẩt lên thành những tuyên ngon đầy tự hào và vang động sâu xa.
     Làm nên sự thành công của đoạn trích Đất Nước, ngoài sự lạ mắt đầy phóng túng của thể thơ tự do còn phải kể tới tài năng xuất sắc của Nguyễn Khoa Điềm trong việc tiếp thu và sử dụng những chất liệu dân gian. Bài thơ là sự hòa nhập một cách thật thuần thục giữa hình thức trữ tình – chính trị với các chất liệu từ ca dao, cổ tích, huyền thoại…
     Bằng sự vận dụng đầy thông minh hình thức thơ tình – chính trị, đoạn trích Đất Nước quy tụ mọi cảm nhận, mọi cái nhìn, quy tụ vốn liếng sách vở cũng như những trải nghiệm tư nhân của người nghệ sĩ để làm nên một tuyên ngôn về tư tưởng, về nhận thức của cả một thế hệ nghệ sĩ, đấy là tư tưởng “Tổ quốc của nhân dân”.
Trên đây là một số bài văn mẫu Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm nhưng mà hkmobile.vn đã sưu tầm và biên soạn. Kỳ vọng sẽ giúp ích các em trong quá trình làm bài và ôn luyện cùng tác phẩm. Chúc các em có một bài văn thật tốt!
Đăng bởi: hkmobile.vn
Phân mục: Lớp 12, Ngữ Văn 12

#Phân #tích #bài #thơ #Đất #nước #của #Nguyễn #Khoa #Điềm #hay #nhất

[rule_2_plain]

#Phân #tích #bài #thơ #Đất #nước #của #Nguyễn #Khoa #Điềm #hay #nhất

[rule_2_plain]

#Phân #tích #bài #thơ #Đất #nước #của #Nguyễn #Khoa #Điềm #hay #nhất

[rule_3_plain]

#Phân #tích #bài #thơ #Đất #nước #của #Nguyễn #Khoa #Điềm #hay #nhất

Tuyển chọn những bài văn hay Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm. Với dàn ý cơ bản cùng 6 bài văn mẫu ngắn gọn, cụ thể, hay nhất dưới đây, các em sẽ có thêm nhiều tài liệu hữu ích phục vụ cho việc học môn văn. Cùng tham khảo nhé! 
Xem nhanh nội dung1 Dàn ý Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm2 Phân tích bài thơ Tổ quốc – Bài mẫu 13 Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 24 Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 35 Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 46 Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 57 Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 6
Dàn ý Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm

I. Mở bài
– Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm: ông thuộc thế hệ thi sĩ chống Mĩ cứu nước, thơ ông là sự liên kết giữa xúc cảm nồng nàn và chất triết lí, suy tư của người trí thức về non sông, con người.
– Giới thiệu về bài thơ Tổ quốc: được trích trong trường ca Mặt đường khát vọng, là một bài thơ có chất triết lí thâm thúy, trình bày tư tưởng “Tổ quốc của nhân dân”.
II. Thân bài

1. Tổ quốc được cảm nhận từ phương diện lịch sử, văn hóa, chiều sâu của ko gian, chiều dài của thời kì
a. Tổ quốc có từ bao giờ? (lí giải cội nguồn của non sông) (9 câu đầu)
– Tác giả khẳng định một điều thế tất: “Lúc ta lớn lên non sông đã có rồi”, điều này thôi thúc mỗi con người muốn tìm tới nguồn cội non sông.
– Tổ quốc bắt nguồn từ những diều bình dị, thân thiện trong đời sống của người Việt Nam từ xa xưa: “ngày xửa ngày xưa” gợi nhớ tới câu mở đầu các câu chuyện dân gian, “miếng trầu” gợi nhớ tục ăn trầu của người Việt và truyện cổ tích trầu cau, “Tóc mẹ thì bới sau đầu”: thói quen búi tóc của những người phụ nữ Việt Nam, “Thương hau bằng gừng cay muối mặn” thói quen tâm lí, truyền thống mến thương của dân tộc.
– Tổ quốc trưởng thành cùng quá trình lao động sản xuất “cái kèo cái cột thành tên”, “một nắng hai sương”, quá trình đấu tranh chống giặc ngoại xâm.
– Nhận xét: Tác giả có cái nhìn mới mẻ về cội nguồn non sông, non sông bắt nguồn từ chiều sâu văn hóa, văn học, lịch sử và truyền thống dân tộc.
b. Khái niệm về non sông (28 câu thơ tiếp theo)
– Về phương diện ko gian địa lí:
    + Tác giả tách riêng hai yếu tố “đất” và “nước” để suy tư một cách thâm thúy.
    + Tổ quốc là ko gian riêng tư thân thuộc gắn với ko gian sinh hoạt của mỗi con người: “nơi anh tới trường”, “nơi em tắm”; gắn với kỉ niệm tình yêu lứa đôi: “nơi em đánh rơi … thương thầm”.
    + Tổ quốc là ko gian rộng lớn trù phú, ko gian sống sót của tập thể qua bao thế hệ: “Đất là nơi con chim phượng hoàng … dân mình đoàn viên”.
– Nhìn non sông được nhìn xuyên suốt chiều dài lịch sử từ quá khứ, hiện nay tới tương lai:
    + Trong quá khứ non sông là nơi thiêng liêng, gắn với truyền thuyết, huyền thoại: “Đất là nơi chim về … trong bọc trứng”
    + Trong hiện nay: non sông có trong tấm lòng mỗi con người, mỗi người đều thừa hưởng những trị giá của non sông, lúc có sự gắn kết giữa mỗi người non sông sẽ nồng thắm, hài hòa, lớn lao. Đó là sự gắn kết giưa cái riêng và cái chung.
    + Trong tương lai: thế hệ trẻ sẽ “mang non sông đi xa” “tới những ngày mộng mơ”, non sông sẽ trường tồn, vững bền.
– Suy tư về trách nhiệm của mỗi tư nhân với non sông: “Phải biết gắn bó và san sẻ”, đóng góp, hi sinh để góp phần dựng xây non sông.
– Nhận xét: qua cái nhìn toàn diện của thi sĩ, non sông hiện lên vừa thân thiện, thân thuộc lại vừa thiêng liêng, hào hùng và trường tồn tới muôn thuở sau.
2. Tư tưởng mấu chốt, cảm nhận về non sông: non sông của nhân dân
– Tự nhiên địa lí của non sông ko chỉ là thành phầm của tạo hóa nhưng mà được tạo nên từ phẩm chất và số phận của mỗi người, là một phần máu thịt, tâm hồn con người:
    + Nhờ tình nghĩa mến thương, thủy chung nhưng mà có “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống Mái”
    + Nhờ ý thức quật cường, người hùng trong quá trình dựng nước và giữ nước nhưng mà có những ao đầm, di tích lịch sử về quá trình dựng nước.
    + Nhờ truyền thống hiếu học nhưng mà có những “núi Bút non Nghiên”
– Nhân dân làm nên lịch sử 4000 năm:
    + Họ là những người đàn ông, con gái bình dị nhưng luôn túc trực tình yêu nước.
    + Tác giả nhấn mạnh tới những con người vô danh làm nên lịch sử, khẳng định vai trò của mỗi tư nhân với lịch sử dân tộc.
– Nhân dân tạo ra và giữ gìn những trị giá vật chất, ý thức cho non sông: văn hóa: “truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, “gánh theo tên xã, tên làng”, … từ đó xây dựng nền tảng tăng trưởng non sông lâu bền.
– Tư tưởng mấu chốt, cảm hứng bao trùm cả đoạn trích: “non sông này là non sông của nhân dân non sông của ca dao thần thoại”, non sông đấy trình bày qua tâm hồn con người: biết mến thương, biết quý trọng trọng tình nghĩa, công sức và biết tranh đấu vì non sông.
– Nhận xét:
    + Về nội dung: đoạn trích “Tổ quốc” đã trình bày cái nhìn mới mẻ về non sông trên nhiều phương diện: văn hóa, lịch sử, địa lí dựa trên tư tưởng mấu chốt: “non sông của nhân dân”.
    + Về nghệ thuật: sử dụng nhiều chủng loại và thông minh chất liệu văn hóa dân gian, tiếng nói giàu chất suy tư, triết luận thâm thúy.
III. Kết bài
– Khẳng định lại trị giá của đoạn trích: đoạn trích đã nhấn mạnh tư tưởng “non sông của nhân dân”, trình bày ý thức yêu nước của tác giả, đánh thức ý thức yêu nước trong mỗi con người.
– Nêu cảm nhận riêng về đoạn trích non sông và có liên hệ thực tiễn tới trách nhiệm của thế hệ hôm nay với non sông.
Phân tích bài thơ Tổ quốc – Bài mẫu 1

      Nền văn học Việt Nam thời kỳ năm 1945-1975 là nền văn học mang thiên hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn, kế bên các đề tài “lực lượng vũ trang- chiến tranh cách mệnh” thì các đề tài xây dựng non sông, hoặc ca tụng non sông cũng được nhiều tác giả chọn đưa vào tác phẩm của mình mới những vần thơ, lời văn tâm thành tha thiết, thấm đẫm hào khí dân tộc. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những thi sĩ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, cũng chọn cho mình đề tài non sông, giữa những năm tháng trận chiến đấu của nhân dân đang vào lúc cao trào sục sôi tiết lửa. Thế nhưng Nguyễn Khoa Điềm ko đặt nặng trong tác phẩm của mình màu sắc tuyên truyền, ko ồn ĩ, rộn ràng nhưng mà ông cho riêng cho mình một chất giọng êm dịu, thiết tha, thân thiện và thân thuộc. Nguyễn Khoa Điềm đã nhìn non sông bằng một cách rất riêng, bằng một xúc cảm mới lạ giữa thời chinh chiến “hoa lửa”, ông nhìn nhận Tổ quốc từ những điều giản dị, từ những con người rất đỗi tầm thường. Sử dụng thành công giọng thơ mang tính triết luận trữ tình, đặc trưng là sự liên kết với các chất liệu văn hóa dân gian lấy từ vốn hiểu biết rộng lớn của thi sĩ về văn hóa nghìn đời của dân tộc. Tất cả đã tạo nên một Đất Nước với vẻ giản dị, thân yêu, Đất Nước của nhân dân, một Đất Nước bước ra từ những câu chuyện kể, những truyền thuyết, những phong tục tập quán của 4000 năm văn hiến tự hào.
“Lúc ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể
Đất Nước mở đầu với miếng trầu hiện giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên lúc dân mình biết trồng tre nhưng mà đánh giặc
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó…”
      Trong trích đoạn Đất Nước, trước nhất tác giả đi vào phân tích và làm rõ vấn đề Đất Nước có từ bao giờ. Trong 9 câu thơ đầu, Nguyễn Khoa Điềm đã chỉ ra rằng Đất Nước đã có từ rất lâu đời, gắn liền với những truyền thuyết, với những câu chuyện cổ tích đã có từ những ngày xửa, ngày xưa. Câu “Đất Nước mở đầu với miếng trầu hiện giờ bà ăn” gợi cho chúng ta nhớ tới sự tích Trầu Cau, khơi gợi lại truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, đấy là tình nghĩa anh em sâu đậm, tình nghĩa vợ chồng son sắt thủy chung. Ko chỉ vậy từ hình ảnh miếng trầu bà ăn tác giả còn gợi lại những cái phong tục đẹp của nhân dân ta đấy là tục ăn trầu nhuộm răng có có từ thuở vua Hùng dựng nước và giữ nước. Cùng với sự tích Trầu Cau, thì qua câu thơ “Đất Nước lớn lên lúc dân mình biết trồng tre nhưng mà đánh giặc” tác giả lại tiếp tục gợi nhắc chúng ta nhớ về truyền thuyết Thánh Gióng vô cùng thân thuộc, gợi nhắc về truyền thống yêu nước, quật cường đứng lên chống giặc ngoại xâm của dân tộc. Tương tự, có thể thấy rằng Đất Nước tạo nên từ nền tảng là tình nghĩa sâu nặng của dân tộc, thế nhưng Đất Nước chỉ có thể lớn lên lúc nhân dân ta có được ý thức yêu nước, có được lòng dũng cảm, kiên cường đấu tranh chống giặc ngoại xâm để giữ nước. Đi từ những câu chuyện cổ tích, những truyền thuyết xa xưa thì tác giả lại tiếp tục chỉ ra Đất Nước có từ rất lâu đời, kể từ những thuần phong mỹ tục. “Tóc mẹ thì bới sau đầu”, nhắc người đọc nhớ lại phong tục búi tóc thành búi tóc tròn, thấp sau gáy của các bà, các mẹ thời xưa. Nhưng mà dù cho đã qua hàng nghìn năm bị phong kiến phương Bắc đô hộ, mấy chục năm trời Pháp thuộc, thế nhưng cho tới lúc Nguyễn Khoa Điềm viết Trường ca Mặt đường khát vọng, búi tóc đấy vẫn giữ cho mình dáng vẻ thuở đầu ko đổi, vẫn kiên cường trụ vững sau gáy của người phụ nữ Việt Nam. “Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”, chính là đại diện cho truyền thống coi trọng tình nghĩa vợ chồng, càng trong những thử thách, gian lao thì vợ chồng lại càng trở thành thương yêu và gắn kết bền chặt với nhau hơn. 
      Thứ ba nữa, Đất Nước có từ rất lâu đời được tạo nên cùng với tiến trình tăng trưởng của con người Việt Nam trong cuộc sống đời thường. “Cái kèo cái cột thành tên”, từ chỗ con người ta sống tạm thời trong những hang đá thô sơ, từ nhân dân ta đã mở đầu chủ động hơn trong cuộc sống biết xây dựng nên các mái nhà che mưa, che nắng cho mình. Rồi “Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần, sàng”, ta cũng thấy được từ cái chỗ nhân dân ta sống phụ thuộc vào tự nhiên với công việc hái lượm cập kênh, thì người Việt Nam đã mở đầu biết tới nền văn minh lúa nước, biết tạo ra hạt thóc hạt gạo làm lương thực chính để phục vụ cuộc sống. Và cuối cùng sau lúc dùng ba ý trên để trả lời cho câu hỏi Đất Nước có từ lúc nào, tác giả đã chốt lại bằng câu thơ “Đất Nước có từ ngày đó”, “ngày đó” là ngày những truyền thuyết, cổ tích ra đời, là ngày chúng ta có thuần phong mỹ tục, là ngày nhưng mà chúng ta biết trồng tre diệt giặc, cũng là ngày bà con người Việt Nam ta biết dựng nhà, trồng lúa. Có thể nói Đất Nước nhưng mà Nguyễn Khoa Điềm gợi lại thông qua các chất liệu văn hóa dân gian lâu đời của dân tộc đã đem lại cho người đọc những xúc cảm thân thiện, thân thuộc và bình dị, để lại trong tâm hồn con người cảm giác tha thiết và gắn bó vô cùng.
“Đất là nơi anh tới trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm
Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi
Thời kì đằng đẵng
Ko gian mênh mông
Đất Nước là nơi dân mình đoàn viên”
      Sau câu hỏi Đất Nước có từ bao giờ, Nguyễn Khoa Điềm lại tiếp tục khai thác hình tượng Đất Nước ở câu hỏi “Đất Nước là gì?”. Ông ko trả lời khái niệm này theo cách của các nhà khoa học nhưng mà là dưới cương vị của một thi sĩ, dùng lối chiết tự, tách Đất Nước thành hai thành tố là “Đất” và “Nước” để nhưng mà khái niệm, giúp người đọc có được cách hiểu chuẩn xác nhất, đầy đủ nhất về khái niệm Đất Nước. Về phương diện địa lý Nguyễn Khoa Điềm ví ““Đất là nơi anh tới trường/Nước là nơi em tắm” là ko gian thân thiện, thân thuộc đối với mỗi người trong cuộc sống đời thường. Rồi “Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn/Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”, tác giả đã hợp hai thành tố lại thành “Đất Nước” theo thời kì anh và em lớn dần lên, nếu trước đây anh và em là hai cá thể và Đất Nước cũng tách riêng ra thì hiện giờ anh và em đã hợp lại thành một cặp tình nhân “hò hứa hẹn” và Đất Nước trở thành một cái ko gian riêng tư, thầm kín cho tình yêu của lứa đôi. Ko chỉ thế “Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc…Đất Nước là nơi dân mình đoàn viên” lại cho ta thấy Đất Nước ở một dáng vẻ khác, nếu ở trên ta thấy một Đất Nước nhỏ nhỏ dung dị thì tới những câu thơ này ta lại thấy Đất Nước mang một dáng vẻ kỳ vĩ và lớn lao được đo bằng sải cánh của con chim phượng hoàng bay về núi bạc, được đo bằng sự mênh mông, rộng lớn của biển khơi. Và cuối cùng dù đi đâu về đâu thì phượng hoàng cũng phải về núi, cá ngư ông thì phải vùng vẫy ở biển và dân tộc Việt Nam thì phải đoàn viên ở nơi có tên là Đất Nước. Tương tự có thể tóm gọn lại Đất Nước chính là nơi trở về của những tâm hồn thiết tha với quê hương. 
“Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng
Những người nào đã khuất
Những người nào hiện giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện ngày mai
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ”
      Về phương diện thời kì lịch sử, tác giả đã trả lời cho câu hỏi Đất Nước là gì bằng một cái nhìn bao quát suốt chiều dài thời kì lịch sử để đưa ra một câu trả lời chuẩn xác nhất. Trong quá khứ đó là một Đất Nước thiêng liêng và lớn lao, lúc tác giả gợi nhắc về truyền thuyết Lạc Long Quân – Âu Cơ, gợi nhắc về nòi cao quý của dân tộc ta, vốn là con rồng cháu tiên. Đồng thời còn gợi nhắc về truyền thống hào hùng dựng nước và giữ nước của ông cha, mở ra triều đại trước nhất của nước ta, triều đại vua Hùng tương truyền kéo dài tới 18 đời. Kèm với đó là những lời dặn dò tâm thành tha thiết, phải biết kế tục hương hỏa, duy trì nòi giống dân tộc, phải đứng lên mạnh giữ gìn non sông gấm vóc, và luôn nhớ về nguồn cội của mình với tấm lòng thành kính, trân trọng. 
“Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Lúc hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng mình hài hòa nồng thắm
Lúc chúng ta cầm tay mọi người
Tổ quốc vẹn tròn, to lớn”
      Trong hiện nay, Đất Nước hiện lên một cách thân thiện và thân thuộc, hiện diện ở trong mỗi con người, bao gồm tiếng nói để con người giao tiếp tư duy, bao gồm cả những phong tục tập quán tốt đẹp vẫn tồn tại trong từng nếp sống. “Lúc hai đứa cầm tay/Đất Nước trong chúng mình hài hòa nồng thắm” là sự tiếp nối của ý thơ “Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn”, thì tới đây trên cơ sở tình yêu lứa đôi mỗi con người phải có trách nhiệm xây dựng một tổ ấm để góp phần xây dựng một “Đất Nước hài hòa nồng thắm”. Ko chỉ ngừng lại ở đó, trách nhiệm của mỗi con người còn là “cầm tay mọi người”, phải nối vòng tay lớn, xây dựng khối đại kết đoàn tập thể vững mạnh để tạo nên một “non sông vẹn trong to lớn” để sánh vai với các cường quốc năm châu. Ko chỉ vậy hình ảnh thơ “cầm tay mọi người” còn gợi nhắc về xuất xứ tổ tiên, nhắc nhở chúng đều cùng một mẹ sinh ra, thế nên phải biết mến thương đùm bọc lẫn nhau.
“Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang non sông đi xa
Tới những tháng ngày mộng mơ”
      Trong tương lai đó là một Đất Nước với triển vọng tươi sáng, những thế hệ tương lai được kỳ vọng, được đặt lên vai cái trách nhiệm lớn lên cả về trí tuệ lẫn tầm vóc, để làm nên những điều kỳ diệu cho cả dân tộc cả Đất Nước. Con sẽ đưa Đất Nước đi xa, sánh vai cùng với các cường quốc trên toàn cầu, đưa Đất Nước trở thành giàu đẹp vững mạnh gấp nhiều lần hôm nay. 
      Sau lúc đã khái niệm một cách rõ ràng Đất Nước cả về ko gian và thời kì, cả về địa lý lẫn lịch sử thì Nguyễn Khoa Điềm đã chốt lại bằng những câu thơ rất tha thiết về trách nhiệm của mỗi tư nhân đối với Đất Nước.
“Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó san sẻ
Phải biết hoá thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn thuở…”
      Lời thơ như là lời tâm tình của người anh với người em, lời tâm tình của chàng trai đối với một người con gái, cũng là lời lay tỉnh của thi sĩ, của thế hệ trước với thế hệ sau, cũng là lời lay tỉnh của cách mệnh đối với tuổi xanh đô thị vùng tạm chiếm miền Nam, những con người đang ngủ quên trong cuộc sống tận hưởng . Đất Nước là một khái niệm trừu tượng, thế nhưng lúc so sánh Đất Nước với hình ảnh “máu xương của mình” thì đó lại là một khái niệm cụ thể, hữu hình. Đây cũng là phần tiếp nối trong ý thơ “trong anh và em hôm nay đều có một phần Đất Nước”, thì ở đây Nguyễn Khoa Điềm đã chỉ rõ Đất Nước là máu xương của mỗi con người, đã là phần căn cơ cốt yếu trong mỗi tư nhân, người nào cũng phải có. Điệp từ “phải biết” trong hai câu thơ sau là biểu thị của một mệnh lệnh, xác định trách nhiệm cho mỗi người, yêu nước ko phải là một khái niệm chung chung, một tư tưởng trừu tượng nhưng mà yêu nước phải thực hiện bằng hành động. Mỗi con người cần phải biết “gắn bó san sẻ”,  đặc trưng phải “biết hóa thân cho dáng hình xứ sở”, dâng cả sự sống, thanh xuân cho Đất Nước, coi trọng Đất Nước hơn cả hạnh phúc riêng của bản thân mình.
      Sau những dòng thơ nêu nên sự tạo nên và tăng trưởng của Đất Nước thì Nguyễn Khoa Điềm mở đầu đi vào nhấn mạnh tư tưởng Đất Nước của nhân dân, bằng câu hỏi Đất Nước do người nào làm nên.
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng Đất tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo tạo điều kiện cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên.
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm”
      Trên phương diện ko gian địa lý, tác giả đã cảm nhận Đất Nước qua những địa danh thắng cảnh nổi tiếng của Việt Nam bình nhắc tên chúng một cách dày đặc trong từng ý thơ. Đặc trưng những địa danh này vốn đã trở thành thân thuộc với người dân Việt Nam và gắn liền với những cổ tích, những thần thoại trong văn hóa dân tộc, mục tiêu là để gửi gắm niềm tự hào của tác giả đối với quê hương, non sông. Ko chỉ vậy, sâu xa hơn nữa việc Nguyễn Khoa Điềm liệt kê các địa danh tương tự cũng là nhằm kể tên các vùng đất tương ứng trên dải đất hình chữ S, ví như “núi Vọng Phu” ngự ở Lạng Sơn, và còn ở rất nhiều nơi khác, gợi nhắc về hình ảnh những người vợ chờ chồng đi đánh giặc trên khắp Tổ quốc. Rồi “hòn Trống Mái” thì ở Thanh Hóa, “trăm ao đầm” nhưng mà gót ngựa Thánh Gióng đi qua thì tản mạn khắp mọi miền non sông, “đất tổ Hùng Vương” là vùng Phú Thọ, “núi Bút, non Nghiên” ở Quảng Ngãi, “Hạ Long” ở Quảng Ninh, “ông Đốc, ông Trang, bà Đen, bà Điểm” là những địa danh ở mảnh đất miền Nam. Thêm nữa, việc nhắc tới các vùng đất khắp Tổ quốc tương tự còn là để nhấn mạnh việc non sông chúng ta là một dải non sông nối tiếp, từ đó gợi lên ý chí thống nhất Tổ quốc, Nam Bắc một nhà của nhân dân ta. Đồng thời những danh lam thắng cảnh đấy cũng là biểu tượng cho vẻ đẹp tâm hồn Việt, đó là đức tính thủy chung son sắt trong tình cảm vợ chồng, là ý chí quyết tâm chống giặc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam, nhắc lại thuở dựng nước thiêng liêng và hào hùng, rồi còn gợi lại cả truyền thống hiếu học của nhân dân ta, đặc trưng là cả những điều giản dị nhất như con cóc, con gà cũng làm nên thắng cảnh cho quê hương. Ngoài ra việc sử dụng cấu trúc thơ lạ mắt, một bên là con người, sự vật sự việc dung dị đại diện cho hình ảnh của nhân dân, một bên là những địa danh, những thắng cảnh kỳ vĩ, lớn lao đại diện cho hình ảnh của Đất Nước được nối với nhau bằng những từ “góp”, “góp tên”, “góp mình”,… Đã khẳng định một cách mạnh mẽ tư tưởng Đất Nước của nhân dân bởi Đất Nước là do nhân dân cùng góp công, góp sức làm nên của Nguyễn Khoa Điềm. 
“Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hoá núi sông ta…”
      Sau lúc diễn giải tư tưởng Đất Nước của nhân dân ở các cụ thể, thì Nguyễn Khoa Điềm chuyển sang nâng ý thơ lên tầm  nói chung. Khẳng định tầm vóc kỳ của Đất Nước vĩ ở phương diện địa lý qua hình ảnh “khắp ruộng đồng gò bãi” để mở ra một ko gian lớn lao cao rộng, sau đó khẳng định sự trường tồn, vĩnh hằng của Đất Nước ở phương diện lịch sử “Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm”. Từ đó dẫn dắt, khẳng định nhân dân chính là người đã tạo ra Đất Nước vừa kỳ vĩ, vừa có bề dày lịch sự ở những ý thơ rất hay “Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi/Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha” cùng với “Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy/Những cuộc đời đã hoá núi sông ta…”. Rất tha thiết, nồng đượm mến thương khẳng định Đất Nước đã được tạo nên bằng chính cuộc đời của các thế hệ ông cha, bằng các dáng hình, những ước mơ, những phong tục tập quán đã in hằn trên dáng vẻ của Đất Nước. 
“Em ơi em
Hãy nhìn rất xa
Vào bốn nghìn năm Đất Nước
Năm tháng nào cũng người người lớp lớp
Con gái, đàn ông bằng tuổi chúng ta
Chuyên cần làm lụng
Lúc có giặc người đàn ông ra trận
Người con gái trở về nuôi cái cùng con
Ngày giặc tới nhà thì phụ nữ cũng đánh
Nhiều người đã trở thành người hùng
Nhiều người hùng cả anh và em đều nhớ
Những em biết ko
Có biết bao người con gái, đàn ông
Trong bốn nghìn lớp người giống ta thế hệ
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Ko người nào nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
      Tư tưởng Đất Nước của nhân dân tiếp tục được khẳng định thông qua phương diện thời kì lịch sử. Trong suốt 4000 năm nhân dân đã siêng năng chịu khó để xây dựng Đất Nước, lúc có chiến tranh thì người đàn ông tức tốc ra trận bảo vệ Đất Nước. Còn người con gái trở thành người lèo lái gia đình, nuôi con cái, thế nhưng mang trong mình dòng máu Bà Trưng Bà Triệu, họ cũng trở thành mạnh mẽ kiên cường cả trong tranh đấu. Sự quả cảm của ông cha ta trong công cuộc chống giặc ngoại xâm đã khiến họ trở thành những người người hùng lưu danh sử sách, thế nhưng kế bên những con người hữu danh thì người ta thấy nhiều hơn là những con người vô danh “ko người nào nhớ mặt đặt tên”. Dù ko người nào nhớ mặt đặt tên, thế nhưng những thế hệ sau vẫn luôn trân trọng, yêu quý bởi họ chính là người làm ra Đất Nước. 
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trông cây hái trái
Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại
Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân”
      Nhân dân ko chỉ là người xây dựng và bảo vệ Đất Nước nhưng mà nhân dân còn là người làm nhiệm vụ vô cùng thiêng liêng đấy là truyền lại cho thế hệ tiếp nối những trị giá văn hóa vật chất và ý thức. Ông cha đã để lại cho con cháu nền văn minh nông nghiệp lúa nước nghìn đời, truyền cho con cháu ngọn lửa sáng ngời sau bao năm tháng sống trong tối tăm, lạnh lẽo. Truyền cho con thứ tiếng nói tiếng nói của riêng dân tộc mình, giữ cho mình cái văn hóa làng, xã trong mỗi chuyến di dân, tạo dựng hạ tầng, đất đai để cho các thế hệ kế tiếp tăng trưởng trên mảnh đất đấy. 
“Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại
Dạy anh biết “yêu em từ thuở trong nôi”
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù nhưng mà ko sợ lâu dài”
      Trên phương diện văn hóa, Nguyễn Khoa Điềm cũng chỉ ra những nét đẹp riêng của tâm hồn Việt, của văn hóa Việt. Vì “Đất Nước của nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại” thế nên lúc nhìn vào kho tàng văn học dân gian đều thấy hiện lên dung mạo văn hóa của Đất Nước, thấy được hình bóng của nhân dân những con người mang đậm nét truyền thống của dân tộc. Tác giả đã chọn ra ba câu ca dao tiêu biểu để gợi ra 3 vẻ đẹp tâm hồn của người Việt Nam, cũng chính là 3 nét đẹp văn hóa tiêu biểu” của dân tộc Việt nói chung. “Yêu em từ thuở trong nôi/Em nằm em khóc anh ngồi anh ru”, nét đẹp say đắm trong tình yêu, biết mến thương những con người ở xung quanh mình. Tiếp theo là câu “Cầm vàng nhưng mà lội qua sông/Vàng rơi ko tiếc, tiếc công cầm vàng”, từ đó thấy được vẻ đẹp của lòng biết quý trọng tình nghĩa hơn là những trị giá vật chất tầm thường. Cuối cùng là câu tục ngữ “Thù này ắt hẳn còn lâu/Trồng tre thành gậy gặp đâu đánh què”, gợi ra vẻ đẹp dẻo dai trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm của nhân dân ta từ bao đời nay. 
“Ôi những dòng sông bắt nước từ lâu
Nhưng mà lúc về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát
Người tới hát lúc chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”
      Kết lại đoạn trích Đất Nước của trường ca Mặt đường khát vọng thì tác giả đã nêu lên những cảm nhận rất tinh tế về vẻ đẹp của quê hương, của Đất Nước. “dòng sông” dù có bắt nguồn từ đâu thì lúc chảy tới mảnh đất quê hương cũng đều mang giọng hát của Đất Nước, mang đậm bản sắc của dân tộc. Mỗi con người Việt Nam, trong công cuộc mưu sinh, lao động trên cái dòng chảy đấy lại có những cách xử sự không giống nhau rồi cuối cùng tạo nên một dòng chảy văn hóa kéo dài suốt 4000 nghìn năm văn hiến.
      Nguyễn Khoa Điềm qua đoạn trích Đất Nước với giọng văn chính luận trữ tình đã bộc lộ suy nghĩ thâm thúy và nói lên những tình cảm tha thiết của mình đối với non sông trên nhiều phương diện, địa lý, lịch sử, và phương diện văn hóa với tư tưởng bao trùm xuyên suốt đấy là tư tưởng Đất Nước của nhân dân. Về nghệ thuật đoạn trích được viết theo lối quy nạp, biểu thị nội dung chính luận một cách trữ tình bằng cách mượn các chất liệu văn hóa dân gian thân thuộc, mượt nhưng mà, êm ái, mang tới cho người đọc những xúc cảm thẩm mỹ lạ mắt. Giọng điệu xuyên suốt đoạn trích là giọng thơ tâm tình tình, tha thiết, sâu lắng như giọng điệu của lứa đôi yêu nhau làm cho nội dung nghị luận vốn khô khan trở thành mềm mại, ngọt ngào thấm sâu vào lòng người.
Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 2

     Tổ quốc là đề tài muôn thuở của thơ văn Việt Nam. Chúng ta đã bắt gặp non sông chìm trong đau thương, mất mát qua thơ Hoàng Cầm; gặp non sông đang đổi mới từng ngày qua thơ Nguyễn Đình Thi. Nhưng có nhẽ non sông được nhìn từ nhiều khía cạnh, đầy đủ và trọn vẹn nhất qua bài thơ “Tổ quốc” của Nguyễn Khoa Điềm. Hình hài non sông từ lúc được sinh ra cho tới lúc phải trải qua bao nhiêu song gió chiến tranh được tái diễn sinh động qua một hồn thơ tinh tế, phóng khoáng của Nguyễn Khoa Điềm
     Tác giả nhìn non sông từ nhiều khía cạnh, trải qua bao nhiêu thăng trầm của lịch sử. Tổ quốc là tên gọi thiêng liêng, bình dị nhưng chất chứa bao nhiêu ngọn nguồn của xúc cảm chính tác giả.
     Bài thơ được mở đầu bằng những vần thơ nhẹ nhõm, tinh tế đưa người đọc trở về với những ngày đầu mới khai sinh:
Lúc ta lớn lên non sông đã có rồi
Tổ quốc có trong những cái ngày xửa
Ngày xưa mẹ thường hay kể
Tổ quốc mở đầu bằng miếng trầu hiện giờ bà ăn
Tổ quốc lớn lên lúc dân mình biết trồng tre đánh giặc.
     Tổ quốc hiện lên qua những câu thơ thật bình dị, thân thiện, nó ko phải là một khái niệm trừu tượng nhưng mà là một khái niệm hiện hữu hằng ngày trong cuộc sống của mỗi chúng ta. Tác giả sử dụng từ “lúc” để ghi lại sự ra đời của khái niệm “non sông”. Từ lúc mỗi chúng ta sinh ra thì đât nước đã có rồi. Sau câu thơ đấy, tác giả mở đầu lí giải xuất xứ của non sông nhưng mà mỗi người đều mong muốn hiểu thấu được. Giọng thơ dịu nhje, ngọt ngào dẫn dụ người đọc về với những “ngày xưa ngày xưa”. Đó như một nốt nhạc của quá khứ trở về trong những suy nghĩ của con người. Từ :ngày xửa, ngày xưa” ghi lại những điều gì đó xa xưa, rất xưa, ko xác định thời kì cụ thể, chỉ biết rằng nó đã có từ lâu đời. Tổ quốc đồng thời tạo nên từ lúc dân mình biết đánh giặc. Là những con người đó làm nên non sông…
     Tổ quốc còn gắn liền với cuộc sống bình dị, thân quen của người nông dân Việt Nam.
     Tác giả ko chỉ ngừng lại ở đó, non sông còn được lý giải chính là thành tựu của công cuộc lao động để xây dựng và tăng trưởng:
Cái kẻo cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay giã dần sang
Tổ quốc có từ ngày đó
     Một một dụng cụ được tạo ra để phục vụ cho đời sống sản xuất cũng như sinh hoạt của con người như “kèo, cột” đều gắn bó với lịch sử ra đời của non sông. Rất bình dị, rất chân thực nhưng nó như là một sự giảng giải đúng mực.
     Nguyễn Khoa Điềm như dẫn người đọc đi vào những cung bậc tình cảm khác của non sông, đó là chuyện tình yêu lứa đôi e ấp nhưng tha thiết và mặn nồng:
Đất là nơi anh tới trường
Nước là nơi em tắm
Tổ quốc là nơi ta hò hứa hẹn
Tổ quốc là nơi em đánh rơi chiếc khan trong nỗi nhớ thầm
     Tổ quốc ko chỉ hiện hiển trong ko gian văn hóa, phong tục tập quán của con người nhưng mà còn hiện lên trong những tình yêu lứa đôi mặn nồng, tha thiết nhất. Tác giả đã giải nghĩa “non sông” thành hai từ “đất” và “nước” để lí giải cụ thể ý nghĩa của từng từ. Đây có thể coi là sự tinh tế và đầy thi vị của Nguyễn Khoa Điềm. Nhưng dù được tách ra thì non sông vẫn là một khái niệm trọn vẹn và đầy ý nghĩa nhất.
     Tổ quốc còn được mở ra theo chiều dài của lịch sử và chiều dài của ko gian văn hóa, của những con người vẫn còn trằn trọc tha thiết đi tìm hình bóng quê hương. Tổ quốc được tạo nên từ những câu chuyện xa xưa, từ những điển tích điển cố nhưng mà người đời sau vẫn luôn nhắc nhở nhau. Hình ảnh “con chim phương hoàng”, “núi bà đen, bà điểm”, “lạc long quân âu cơ” chính là minh chứng cho sự tăng trưởng nhiều thăng trầm nhưng đáng tự hào của chúng ta. NHớ về cội nguồn, nhớ về những ngày xưa vất vả chính là đạo lí, truyền thống uống nước nhớ nguồn mãnh liệt của nhân dân ta.
     Tổ quốc trong ý niệm của Nguyễn Khoa Điềm còn là sự tiếp nối truyền thống:
Những người nào đã khuất
Những người nào hiện giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện ngày mai
     Trong sự tạo nên và tăng trưởng, bề dày văn hóa lịch sử ngày càng được khẳng định. Những con người đã ngã xuống vì non sông, những con người thế hệ ngày mai cần phải phấn đấu giữ giàng và phát huy được truyền thống tốt đẹp đó.
     Nguyễn Khoa Điềm đã có cái nhìn đa chiều về non sông từ khía cạnh đời thường, khía cạnh lịch sử, khía cạnh ko gian và thời kì mang tới cho người đọc nhận thức đúng mực nhất về non sông nhưng mà chúng ta đang sống và góp sức.
Hơn hết tác giả còn khẳng định
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần non sông
     Có thể nói non sông đã đi vào và in hằn vào máu thịt của mỗi người, nhắc nhở trách nhiệm và nghĩa vụ của chúng ta về công cuộc xây dựng và bảo vệ sự vững mạnh của non sông này.
     Tổ quốc còn được Nguyễn Khoa Điềm tích lũy thành một khái niệm thâm thúy:
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha
Ôi non sông sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta
     Một quan niệm thâm thúy, giàu trị giá nhân sinh quan làm cho người đọc ko thể phủ nhận sự tồn tại của non sông là một thực tiễn.
     Tổ quốc còn biểu tượng cho long thành kính, sự hàm ơn tới những người đã ngã xuống vì hòa bình, tự do cho hôm nay:
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Ko người nào nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra non sông
     Lại thêm một sự lí giải đúng mực cho khái niệm “non sông”, những con người đó họ dù chết nhưng trái tim họ vẫn còn sống mãi trong cuộc sống của những người ở lại.
     Nhưng ở hai câu thơ cuối có thể nói Nguyễn Khoa Điềm đã đưa ra khái niệm đúng mực và thâm thúy nhất về non sông:
Tổ quốc này là non sông của nhân dân
Tổ quốc của nhân dân, non sông của ca dao thần thoại.
     Thật vậy, nhân dân chính là chủ sở hữu của non sông. Bởi vậy non sông này phải thuộc về nhân dân. Tư tưởng của tác giả rất tiến bộ, rất đời thường và rất thâm thúy.
     Tương tự Nguyễn Khoa Điềm bằng những phép tắc và dẫn chứng đầy thuyết phục đã khẳng định được vị trí, vai trò vô cùng to lớn của non sông trong cuộc sống của mỗi con người. Gấp trang sách lại nhưng những hình ảnh về non sông vẫn còn sống mãi trong long người đọc.
Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 3
     Tổ quốc luôn là tiếng gọi thiêng liêng muôn thuở, muôn nơi và của bao triệu trái tim con người . Tổ quốc đi vào đời chúng ta qua những lời ru ngọt ngào êm dịu, qua những làn điệu dân ca mượt nhưng mà và những vần thơ sâu lắng, thiết tha và rất đỗi tự hào của bao lớp thi nhân . Ta bắt gặp một hình tượng non sông đau thương nhưng vẫn ngời lên ý chí đấu tranh trong trang thơ Nguyễn Đình Thi đồng thời cũng rất dịu dàng ý tứ trong thơ Hoàng Cầm . Nhưng với Nguyễn Khoa Điềm , ta bắt gặp một cái nhìn trọn vẹn, tổng hợp từ nhiều phương diện không giống nhau về một non sông của nhân dân . Tư tưởng đấy đã qui tụ mọi cách nhìn và cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm về non sông . Thông qua những vần thơ liên kết giữa xúc cảm và suy nghĩ, trữ tình và chính luận, thi sĩ muốn thức tỉnh ý thức, ý thức dân tộc, tình cảm với nhân dân, non sông của thế hệ trẻ Việt Nam trong những năm chống Mĩ cứu nước .
     Mở đầu đoạn trích là giọng thơ nhẹ nhõm , thủ thỉ như những lời tâm tình liên kết với hình ảnh thơ bình dị thân thiện đưa ta trở về với cội nguồn non sông .
Lúc ta lớn lên Tổ quốc đã có rồi
Đất Nước có trong những cái ngày xửa
Ngày xưa mẹ thường hay kể
Đất Nước kể từ miếng trầu abây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên lúc dân mình biết trồng tre nhưng mà đánh giặc .
     Tổ quốc trước hết ko phải là một khái niệm trừu tượng nhưng mà là những gì rất thân thiện, thân thiết ở ngay trong cuộc sống bình dị của mỗi con người . Đất Nước hiện hình trong câu chuyện cổ tích ngày xửa ngày xưa mẹ kể, trong miếng trầu của bà, cây tre trước ngõ … gợi lên một Tổ quốc Việt Nam bao dung hiền từ, thủy chung và sắt son tình nghĩa anh em, nhưng cũng vô cùng quyết liệt lúc chống quân xâm lược . Mỗi quả cau, miếng trầu, cây tre đều gợi về một vẻ đẹp ý thức Tổ quốc, đều thấm đẫm ngọn nguồn lịch sử dân tộc.
     Tổ quốc còn là hiện thân của những phong tục tập quán nghìn đời, minh chứng của một dân tộc giầu truyền thống văn hóa , giầu tình mến thương gắn bó với mái ấm gia đình . Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn . Gừng tất nhiên là cay, muối tất nhiên là mặn . Tình yêu cha mẹ mãi mãi mặn nồng như chính chân lí tự nhiên kia . Hình ảnh thơ khiến ta rưng rưng nhớ về một lời nhắc nhở thiết tha về tình nghĩa của một người nào đó hôm nào : Tay bưng dĩa muối chén gừng, Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau .
     Tổ quốc còn là thành tựu của công cuộc lao động vất vả để sống sót, để dựng xây nhà cửa :
Cái kèo cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó.
     Ở đây Tổ quốc ko còn là một khái niệm trừu tượng nữa nhưng mà cụ thể, thân thuộc và giản gị biết bao . Việc tác giả sử dụng những chất liệu dân gian để trình bày suy tưởng của mình về non sông với quan niệm “Tổ quốc của nhân dân” .
     Vẫn bằng lời trò chuyện tâm tình với mỗi nhân vật hội thoại tưởng tượng, Nguyễn Khoa Điềm đã diễn giải khái niệm non sông theo kiểu riêng của mình :
Đất là nơi anh tới trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn
Đất Nươc là nơi em đánh rơi chiếc
khăn trong nỗi nhớ thầm.
     Tổ quốc ko chỉ được cảm nhận bởi ko gian địa lí mênh mông từ rừng tới bể nhưng mà còn được cảm nhận bởi ko gian sinh hoạt tầm thường của mỗi người, ko gian của tình yêu lứa đôi, ko gian của nỗi thương nhớ . Ý nịêm về non sông được gợi ra từ việc chia tách hai yếu tố hợp thành là đất và nước với những liên tưởng gợi ra từ đó . Sử dụng lỗi chiết tự nhưng mà vẫn ko ngô nghê, nhưng mà vẫn thật duyên dáng và ý nhị, có thể gợi ra cho thấy một quan niệm mang những đặc điểm riêng của dân tộc ta về khái niệm non sông, nhưng mà tư duy thơ có thể tách ra, nhấn mạnh .
     Đất mở ra cho anh một chân trời tri thức, nước tẩy rửa tâm hồn em trong sáng dịu hiền . Cùng với thời kì lớn lên non sông trở thành nơi anh và em hò hứa hẹn . Ko những thế, non sông còn người bạn san sẻ những tình cảm nhớ mong của những người đang yêu . Đất và nước tách rời lúc anh và em đang là hai cá thể, còn hòa hợp lúc anh và em kết lại thành ta . Chiếc khăn – biểu tượng của nỗi thương nhớ – đã từng làm bao trái tim tuổi xanh bâng khuâng : “Khăn thương nhớ người nào, Khăn rơi xuống đất …”, một lần nữa lại khiến lòng người xúc động, bổi hổi trước tình cảm tâm thành của những tâm hồn mến thương say đắm.
     Đất Nước còn là nơi trở về của những tâm hồn thiết tha với quê hương . Hình ảnh con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc, con cá ngư ông móng nước biển khơi mang phong cách dân ca miền Trung, thẫm đẫm lòng yêu quê hương cả tác giả . Đất Nước mình bình dị, thân thuộc nhưng đôi lúc cũng lớn rộng, tráng lệ và kì vĩ vô cùng, nhất là đối với những người đi xa . Dù chim ham trái chín ăn xa, thì cũng giật thót nhớ gốc cây đa lại về . Gia đình Việt Nam là như thế, lúc nào cũng hướng về quê hương, hướng về cội nguồn .
     Đất Nước trường tồn trong ko gian và thời kì : Thời kì đằng đẵng, ko gian mênh mông để mãi mãi là nơi dân mình đoàn viên, là ko gian sống sót của tập thể Việt Nam qua bao thế hệ . Nguyễn Khoa Điềm gợi lại truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ , về truyền thuyết Hùng Vương và ngày giỗ tổ . Nhắc lại Lạc Long Quân và Âu Cơ, nhắc tới ngày giỗ tổ, Nguyễn Khoa Điềm muốn nhắc nhở mọi người nhớ về cội nguồn của dân tộc . Dù bôn ba chốn nào, người dân Việt Nam cũng đều hướng về đất tổ, nhớ tới dòng giống Rồng Tiên của mình .
     Nhắc tới chuyện xưa đấy như để khẳng định, cũng là để nhắc nhở :
Những người nào đã khuất
Những người nào hiện giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện ngày mai
     Cảm hứng thơ của tác giả có vẻ phóng túng , tự do nhưng thật ra đây là một hệ thống lập luận khá rõ nhưng mà chủ yếu là tác giả trình bày non sông trong ba phương diện : trong chiều rộng của ko gian lãnh thổ địa lí, trong chiều dài thăm thẳm của thời kì lịch sử, trong bề dày của văn hóa – phong tục, lối sống tâm hồn và tính cách dân tộc .
     Ba phương diện đấy được trình bày gắn bó thống nhất và ở bất kỳ phương diện nào thì tư tưởng non sông của nhân dân vẫn là tư tưởng mấu chốt , nó như một hệ qui chiếu mọi xúc cảm và suy tưởng của thi sĩ .
     Và cụ thể hơn nữa , thân thiện hơn nữa , Tổ quốc ở ngay trong máu thịt của mỗi chúng ta :
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần non sông
     Tổ quốc đã thấm tự nhiên vào máu thịt, đã hóa thành máu xương của mỗi con người, vì thế sự sống của mỗi tư nhân ko phải là riêng của mỗi con người nhưng mà là của cả non sông . Mỗi con người đều thừa hưởng ít nhiều di sản văn hóa vật chất và ý thức của non sông, phải giữ gìn và bảo vệ để làm nên non sông muôn thuở .
     Từ những quan niệm tương tự về non sông, phần sau của tác phẩm tác giả tập trung làm nổi trội tư tưởng : Tổ quốc của nhân dân, chính Nhân dân là người đã thông minh ra Tổ quốc .
     Tư tưởng đó đã dẫn tới một cái nhìn mới mẻ, có chiều sâu về địa lí, về những danh lam thắng cảnh trên khắp mọi miền non sông . Những núi Vọng Phu, hòn Trống Mái, những núi Bút non Nghiên … ko còn là những cảnh thú tự nhiên nữa nhưng mà được cảm nhận thông qua những hoàn cảnh, số phận của nhân dân, được nhìn nhận như là những đóng góp của nhân dân , sự hóa thân của những con người ko tên tuổi : “Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Tổ quốc những núi Vọng Phu, Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái” , “Người học trò thắng cảnh” . Ở đây cảnh vật tự nhiên qua cách nhìn của Nguyễn Khoa Điềm, hiện lên như một phần tâm hồn, máu thịt của nhân dân . Chính nhân dân đã tạo dựng nên non sông, đã đặt tên, đã ghi dấu vết cuộc đời mình lên mỗi ngọn núi , dòng sông . Từ những hình ảnh, những cảnh vật, những hiện tượng cụ thể, thi sĩ qui nạp thành một nói chung thâm thúy :
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha
Ôi ! Tổ quốc sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta.
     Tư tưởng Tổ quốc của nhân dân đã chi phối cách nhìn của thi sĩ lúc nghĩ về lịch sử bốn nghìn năm của non sông . Thi sĩ ko ca tụng các triều đại, ko nói tới những người hùng được sử sách lưu danh nhưng mà chỉ tập trung nói tới những con người vô danh, tầm thường, bình dị . Tổ quốc trước hết là của nhân dân, của những con người vô danh bình dị đó .
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Ko người nào nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Tổ quốc
     Họ lao động và chống giặc ngoại xâm, họ đã giữ và truyền lại cho các thế hệ ngày mai các trị giá văn hóa, văn minh, ý thức và vật chất của non sông từ hạt lúa, ngọn lửa, tiếng nói, tên xã, tên làng tới những truyện thần thoại, câu tục ngữ, ca dao . Mạch xúc cảm lắng tụ lại để cuối cùng dẫn tới cao trào, làm nổi trội lên tư tưởn mấu chốt của cả bài thơ vừa bất thần, vừa giản dị và lạ mắt :
Tổ quốc này là Tổ quốc nhân dân
Tổ quốc của Nhân dân, Tổ quốc của ca dao thần thoại
     Một khái niệm giản dị, bất thần về Tổ quốc. Tổ quốc của ca dao thần thoại nhưng vẫn trình bày những phương diện quan trọng nhất của truyền thống nhân dân, của dân tộc: Thật đắm say trong tình yêu, biết quí trọng tình nghĩa và cũng thật quyết liệt trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm .
     Những câu thơ khép lại tác phẩm ca tụng vẻ đẹp của cảnh sắc quê hương với một tâm hồn sáng sủa phơi phới. Tất cả ồ ạt tuôn chảy trong tâm trí người đọc những tí tách reo vui …
     Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm đã góp thêm thành công cho mảng thơ viết về Tổ quốc. Từ những cảm nhận mang tính thân thiện, thân thuộc, Tổ quốc ko còn xa lạ, trừu tượng nhưng mà trở thành thân thiết nhưng vẫn rất thiêng liêng . Đọc Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm ta ko chỉ tìm về cội nguồn dân tộc nhưng mà còn khơi dậy ý thức dân tộc trong mỗi con người Việt Nam trong mọi thời đại
Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 4
     Từ bao đời nay, non sông luôn là đề tài muôn thuở, là nơi gặp mặt của các thi sĩ, nhà văn từ khắp mọi miền, tình yêu quê hương non sông dường như đã đi vào từng câu hát, từng lời văn, lời thơ. Ko giống như non sông của Nguyễn Đình Thi hay Hoàng Cầm, qua ánh nhìn của thi sĩ Nguyễn Khoa Điềm, hình hài non sông hiện lên thật đầy đủ và trọn vẹn. Bài thơ “Tổ quốc” của tác giả xoay quanh cuộc sống sự thân thiện, bình dị với tình yêu chứa chan của nhân dân Việt Nam, nhưng cũng đầy kiên cường, mạnh mẽ vươn lên trên mọi sóng gió.
     Ngay từ đầu, những vần thơ đầy nhẹ nhõm, bình dị tới thân yêu đã dẫn dắt người đọc trở về thuở sơ khai, lúc non sông mới được sinh ra:
“Lúc ta lớn Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “ngày xửa ngày xưa…” mẹ thường hay kể
Đất Nước mở đầu với miếng trầu hiện giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên lúc dân mình biết trồng tre nhưng mà đánh giặc…
Tóc mẹ thì bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn
Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng
Đất Nước có từ ngày đó… “
     Bằng những lời thơ bình dị nhưng mà tinh tế, khái niệm “Tổ quốc” đã được nêu lên thật cụ thể. Tổ quốc xuất hiện thật đẹp tươi, giản đơn mộc mạc hơn bao giờ hết, ko biết có từ bao giờ, chỉ biết trong những câu chuyện mẹ kể từ rất nhỏ thì non sông đã có rồi. Người đọc như được dẫn dắt trở về với quá khứ, với những điều thân quen đầy nhưng nhớ “ngày xửa ngày xưa”, một khoảng
     Ko gian dài đằng đẵng hiện lên, thật xa vời nhưng cũng thân thiện tới lạ thường. Ko xác định được một mốc dấu cụ thể, chuẩn xác. Tiếp theo, non sông được hiện lên qua miếng trầu bà ăn, qua hình ảnh những lũy tre xanh bên làng quanh năm mưa nắng nhọc nhằn. Tổ quốc đã lớnlên và vượt qua bao khó khăn từ lúc người dân mình biết trồng tre đánh giặc, bảo vệ xóm làng, bảo vệ từng tấc đất thân yêu của quê hương. Hay cả những hình ảnh thật đơn giản, nhưng lại có một tình cảm dào dạt chứa chan, là hình ảnh mẹ bới tóc sau đầu, cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn. Rồi cả những hình ảnh mộc mạc tưởng như vô tri, vô giác nhưng lại mang một vong hồn của sự sống “cái cột”, “cái kèo”, hạt gạo tinh trắng tượng trưng cho hình ảnh đẹp tươi của non sông trải qua biết bao thăng trầm, hóc búa.
     Tổ quốc được thấy qua cái nhìn đơn giản của người dân lao động chất phác, chân lấm tay bùn nhưng tình cảm vẫn luôn nồng nàn, thắm thiết.
     Bằng những lời thơ bình dị như thế, non sông tiếp tục được thi sĩ vẽ ra qua cái nhìn của một tình yêu trong sáng, tinh khiết lứa đôi:
“Đất là nơi anh tới trường
Nước là nơi em tắm
Đất Nước là nơi ta hò hứa hẹn
Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”
     Đất là nơi anh tới trường, nước là nơi em tắm, Đất Nước là nơi hò hẹn, là nỗi nhớ thầm da diết. Một sự tụ hội đầy tương xứng đẹp tươi tới bất thần, sự nảy mầm và ra hoa kết trái của Đất-Nước như chính tình yêu xanh tươi được vun đúc để tạo thành nỗi nhớ vô bờ bến. Tổ quốc được tạo nên từ chính những tình yêu lứa đôi chung tình, mặn nồng hòa quyện vào tình yêu to lớn của quê hương non sông.
     Ko phải là một khoảng ko thênh thang, rộng lớn rộng lớn, Tổ quốc còn hiện hữu trong chính ko gian sinh hoạt, cuộc sống bình dị của người dân:
“Đất là nơi “con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc”
Nước là nơi “con cá ngư ông móng nước biển khơi”
Thời kì đằng đẵng”
     Như quay ngược thời kì, mảnh đất trước nhất đã có, những người con đất việt trước nhất đã đặt chân lên cái nền tảng của quê hương từ thời tổ tiên Lạc Long Quân và Âu Cơ:
“Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng”
     Cội nguồn của một dân tộc hào hùng dần lộ ra qua những lời thơ quá rõ ràng của tác giả. Khẳng định kiên cố ràng non sông đã có từ rất lâu, từ thời Lạc Long Quân và Âu cơ, những người tổ đã khai hoang nên mảnh đất phì nhiêu, xanh tươi của cuộc sống với biết bao trang sử hào hùng, lẫm liệt.
     Hay non sông lại trở về với sự thân thiện quanh ta, về với mái nhà của sự mến thương, chở che:
“Những người nào đã khuất
Những người nào hiện giờ
Yêu nhau và sinh con đẻ cái
Gánh vác phần người đi trước để lại
Dặn dò con cháu chuyện ngày mai
Hằng năm ăn đâu làm đâu
Cũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ Tổ
Trong anh và em hôm nay
Đều có một phần Đất Nước
Lúc hai đứa cầm tay
Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm
Lúc chúng ra cầm tay mọi người
Đất Nước vẹn tròn, to lớn”
     Tác gỉa như khẳng định một trách nhiệm to lớn cho thế hệ đi sau, nó như một cây cầu còn dang dở trên trục đường đi tới ngày mai của non sông. Ko chỉ có vậy, non sông vẹn tròn, to lớn lúc tất cả mọi người cùng nắm tay, cùng nhau xây dựng, vun vén nên một non sông hòa bình, tươi đẹp.
     Và hơn thế nữa, non sông sẽ còn đi xa, đi tới những chân trời mộng mơ, và mãi trường tồn vững vàng:
“Mai này con ta lớn lên
Con sẽ mang Đất Nước đi xa
Tới những tháng ngày mộng mơ
Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
Phải biết gắn bó và san sẻ
Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở
Làm nên Đất Nước muôn thuở… “
     Gánh nặng như được sẻ chia cho thế hệ sau, giữ gìn non sông hòa bình và luôn thật tươi đẹp để có thể vươn xa hơn trong tương lai. Như một lời nhắn nhủ đầy tha thiết, dạy cho con cháu phải biết sống và đấu tranh cho chính quê hương thân yêu, san sẻ và gắn bó cùng non sông như chính xương thịt, ruột gan của mình để làm nên Đất Nước muôn thuở.
     Đi sâu vào từng ngõ ngóc trên non sông Việt Nam, tác giả đã vẽ nên một bức tranh toàn cảnh với đầy đủ những núi non trập trùng, hiên ngang như chính dáng hình non sông, cả những dòng sông sâu thẳm, nước xanh một màu. Đất Nước hiện hữu khắp mọi nơi, tác giả nhu muốn nói rằng non sông là do nhân dân làm nên từ muôn thuở bằng chính tình yêu nồng thắm, tâm thành:
“Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút non Nghiên
Con cóc, con gà quê hương cùng góp cho Hạ Long thành thắng cảnh
Những người dân nào đã góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm
Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi
Chẳng mang một dáng hình, một ước ao, một lối sống ông cha
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta”
     Bằng ngòi bút ví von nhưng mà chân thực tác giả Nguyễn Khoa Điềm lần luợt vẽ nên những chiến công hiểm hách của ông cha ta. Là hình ảnh những người con đất Việt hi sinh cả tuổi xuân, cả cuộc đời mình để góp xương, góp máu cho Tổ quốc, để lại con thơ, vợ hiền da diết trông ngóng. Là tình yêu vững chắc như những tảng đá lớn, đứng hiên ngang chẳng ngại gió mưa. Những vết dấu oai hùng, hùng dũng bước qua để đời đời kiếp kiếp còn nhắc mãi,… Tổ quốc có một phần xương máu của những con người quật cường, trung kiên, một đời vì Tổ quốc, nguyện hi sinh tất cả để non sông được trường tồn hơn bốn nghìn năm và lâu hơn thế. Vẽ ra bức tranh toàn cảnh rộng lớn của non sông, sự tươi đẹp của non sông gắn liền với những trang sử hào hùng của cả một dân tộc.
     Để làm nên một người người hùng thì có biết bao nhiêu người người hùng đã ngã xuống, nhưng mà ko người nào biết tên họ, ko người nào còn nhớ. Để làm ra non sông những vị người hùng dân tộc đã ngã xuống ko một tẹo do dự, nuối tiếc, sẵn sàng đánh đổi tất cả để thấy được sự tươi đẹp của Đất Nước ngày mai:
“Em ơi em
Hãy nhìn rất xa
…..
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình tâm
Ko người nào nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”
     Trận đấu ko lại từ đấy, bàn tay chai sạn vì cầm súng lại tiếp tục cầm cuốc, cầm cày tiếp tục xây dựng non sông. Bảo vệ Tổ quốc khỏi nòng súng giặc ngoại xâm rất gian nan, nhưng công cuộc sản xuất kinh tế để làm nên Tổ quốc giàu mạnh cũng không phải dễ dàng. Họ tiếp tương truyền lửa cho thế hệ sau, ko bao giờ quên ơn đức của thế hệ đi trước và tiếp tục làm nên lịch sử đời đời kiếp kiếp của dân tộc, của Tổ quốc:
“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng
Họ chuyển lửa qua mỗi nhà, từ hòn than qua con cúi
Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói
Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân
Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái
Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm
Có nội thù thì vùng lên đánh bại
Để Đất Nước là Đất Nước nhân dân
Đất Nước của nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”
     Tình yêu Đất Nước như được truyền đời đời kiếp kiếp, khắc sâu vào trong trái tim của mỗi con người Việt Nam, tình yêu đó chợt cất lên thành những câu hát thân yêu hay là cả một truyền thống văn hóa trăm sắc màu:
“Dạy anh biết “yêu em từ thở trong nôi”
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù nhưng mà ko sợ lâu dài
Ôi những dòng sông bắt nước từ đâu
Nhưng mà lúc về Đất Nước mình thì bắt lên câu hát
Người tới hát lúc chèo đò, kéo thuyền vượt thác
Gợi trăm màu trên trăm dáng sông xuôi”
     Bằng lời văn giản dị nhưng mà tinh tế, đầy sức thuyết phục đã làm rõ nét hình ảnh Tổ quốc trong cuộc sống của mỗi con người. Dáng vẻ Đất Nước đầy thân yêu như không thể nào phai mờ trong những thứ nhỏ nhặt nhưng ko chút tầm thường.  
Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 5
     Nguyễn Khoa Điềm là một trong những gương mặt tiêu biểu thuộc thế hệ thơ trẻ thời kì chống Mỹ cứu nước. Thơ ông thường có sự liên kết hài hòa giữa xúc cảm nồng nàn và suy tư sâu lắng, giữa chất trữ tình và chất chính luận. Đoạn trích “Tổ quốc” đã cho người đọc thấy rõ được những đặc điểm của thơ ông. Đặc trưng đoạn thơ đầu của bài thơ thi sĩ đã giảng giải Tổ quốc bằng những hình ảnh giản dị hằng ngày:
“Lúc ta lớn lên non sông đã có rồi
….
Tổ quốc có từ ngày đó”.
     Câu thơ đầu cất lên đầy giản dị và mộc mạc: “Lúc ta lớn lên non sông đã có rồi”. Câu thơ ngỡ như một câu nói tầm thường, đưa người đọc trở về những hình ảnh thuở xưa của non sông. Tổ quốc này đã phôi thai và tạo nên suốt chiều dài lịch sử, lúc con người xuất hiện, lớn lên thì non sông đã có rồi.
“Tổ quốc có trong…mẹ thường hay kể.”
     Hình ảnh non sông hiện lên qua những lời kể của mẹ. Cụm từ “ngày xửa ngày xưa” gợi trong chúng ta những nỗi niềm cổ tích xa xăm nhưng thật thần kì. Nơi đấy có cô tấm, chàng Thạch Sanh, một toàn cầu lung linh huyền ảo đấy ta đã có dịp lạc vào từ thở thơ ấu.
“Tổ quốc mở đầu…bà ăn”
     Tổ quốc vốn lớn lao nhưng hiện giờ cũng ẩn mình vào trong miếng trầu bà ăn. Và chính miếng trầu đấy lại chứa đựng cả một nền văn hóa của người Việt Nam ta. Người xưa có cấu “miếng trầu là đầu câu chuyện” nó trình bày sự giao tiếp, là tín hiệu của hạnh phúc nhân duyên. Miếng trầu đã đi sâu và nếp cảm, nếp nghĩ của người ân Việt từ bao đời nay. Qua hình ảnh này chúng ta cũng thấy được chiều dài của lịch sử, của non sông, cội nguồn nơi chúng ta sinh sống.
“Tổ quốc lớn lên…đánh giặc”
     Tổ quốc vững mạnh và trưởng thành theo từng năm tháng, phải trải qua những năm tháng đấu tranh dựng nước và giữ nước. Câu thơ trên mang hơi thở của Thánh Gióng là người đã sử dụng tre làng để đánh giăc. Và bất kỳ mọt người Việt Nam nào ko thể ko biết tới truyền thuyến Thánh Gióng đấy. Và với lời thơ bình dị của Nguyễn Khoa Điềm, non sông còn hiện lên qua những phong tục cựu truyền của người Việt Nam:
“Tóc mẹ thì bới sau đầu”
     Hình ảnh người phụ nữ Việt Nam xuất hiện với mái tóc búi sau trở thành nét đẹp, nét truyền thống của phụ nữ Việt. Tập tục này ko chỉ tôn lên vẻ đẹp đoan trang của người phụ nữ nhưng mà còn trình bày nét đẹp đặc trưng trong bản sắc văn hóa của người Việt.
 
     Trong cảm nhận của Nguyễn Khoa Điềm, hình tượng non sông cũng gắn liền với những đạo lý son sắc thủy chung nhưng mà tính nghĩa : “Cha mẹ…gừng cay muối mặn”. Người Việt Nam ta vốn coi trọng tình nghĩa, sống có trước có sau, đặc biệ là sự thủy chung trong tình yêu và tình nghĩa vợ chồng. Đặc trưng, sự vậ dụng câu ca dao”gừng cay muối mặn” là sự có chủ ý của thi sĩ.
     Tác gải tiếp tục phát hiện hình ảnh non sông có mặt trong những sự vật rất đỗi tầm thường “cái kèo, cái cột thành tên”. Thì ra non sông to lớn, lớn lao tương tự chẳng ở đâu xa, nó gắn liền với những công việc lao động thường nhật nhất với con người.
“Hạt gạo…sàng”
     Tác giả sử dụng thành ngữ “một nắng hai sương” liên kết với phép liệt kê đã khắc sâu sự vất vả của người nông dân để làm ra hạt thóc, hạt gạo. Đồng thời , câu thơ cũng cho thấy những vẻ đẹp phẩm chất của người lao động Việt nam. Đó là sự chịu thương, chịu thương chịu khó, sự chịu khó của người dân trên dải đất hình chữ S này.
     Đất Nước đã được thi sĩ lí giải cứt nghĩa theo cảm nhận của riêng mình. Đoạn thơ trình bày niềm tự hào, trân trọng thâm thúy của tác giả dành chô Tổ quốc mình. Đoạn thơ rất thành công với thể thơ tự do mỗi câu như một xúc cảm trào dâng từ đáy lòng thi sĩ. Thi sĩ đã vận dụng thành cồn những chất liệu văn hóa văn học dân gian. Và lúc kết thúc những câu thơ đấy, trong lòng người đọc cũng xuất hiện hình ảnh non sông vừa thân thuộc, vừa mới lạ, vừa thiêng liêng, vừa thân thiện và biết bao mến thương.  
Phân tích bài thơ Đất Nước – Bài mẫu 6
     Mặt đường khát vọng là tập trường ca hùng tráng được Nguyễn Khoa Điềm hoàn thành ở chiến khu Trị – Thiên năm 1971. Bản trường ca nói chung quá trình thức tỉnh của tuổi xanh các đô thị vùng tạm chiến miền Nam. Họ nhận rõ khuôn mặt xâm lược của đế quốc Mỹ; hướng về nhân dân, về non sông; ý thức được sứ mệnh của thế hệ mình, đứng dậy xuống đường đấu tranh hòa nhịp với trận chiến đấu của toàn dân tộc. Đoạn trích Đất Nước thuộc phần đầu chương V của trường ca Mặt đường khát vọng.
     Đất Nước có thể coi là chương hay nhất trình diễn sự cảm nhận và lý giải của tác giả về non sông, cũng đồng thời trình bày thâm thúy tư tưởng mấu chốt của cả bản trường ca, đó là tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”. Trình tự triển khai mạch suy nghĩ và xúc cảm của tác giả khá chặt chẽ nhưng cũng rất phóng túng. Đoạn thơ mở đầu bằng những lời khái niệm say sưa về non sông. Tiếp đó là sự tưởng tượng về non sông qua chiều dài thời kì – lịch sử, qua về rộng của ko gian – lãnh thổ địa lí và qua chiều sâu văn hóa – phong tục, lối sống, tính cách của người dân Việt Nam, với một niềm tự hào thâm thúy. Từ ba phương diện này, lời thơ hào hứng, giàu chất suy tư hướng tới tư tưởng chủ đạo: “Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân”. Mạch xúc cảm và suy tư của bài thơ trôi chảy một cách tự nhiên, vừa chặt chẽ vừa đầy hứng khởi, đồng thời lại cũng có những vang động sâu xa.
     Trong phần đầu của đoạn trích, bằng hình thức trữ tình – chính luận, thi sĩ đã đưa ra khái niệm riêng của mình về non sông bằng những cảm nhận về non sông trong cổ tích, ca dao. Lời thơ khái niệm thoát khỏi những khái niệm khó khăn để trở thành một cuộc trò chuyện thân thiện, thân tình nhưng mà bay bổng. Mức độ đậm dặc của các chất liệu lấy từ cổ tích, truyền thuyết, ca dao, dân ca, huyền thoại…. tạo cho đoạn thơ đầu một âm hưởng đầy quyến rũ. Những câu thơ như:
Lúc ta lớn lên Đất Nước đã có rồi
Đất Nước có trong những cái “Ngày xửa ngày xưa…”mẹ thường hay kể
     Đoạn thơ đầu làm mờ đi khái niệm non sông là của các vương triều. Ngay từ lúc sơ khai, nó đã là của nhân dân. Khái niệm non sông bằng sự lựa chọn chất liệu từ văn hóa dân gian, đó là một hàm ý của Nguyễn Khoa Điềm bời văn hóa dân gian của nhân dân. Cách khái niệm của Nguyễn Khoa Điềm là một sự khám phá mới mẻ, lạ mắt tạo ra sự quyến rũ và thú vị đối với người đọc.
     Cách khái niệm về non sông của Nguyễn Khoa Điềm đã chạm được vào những gì thiêng liêng nhất, lớn lao nhất nhưng cũng lại thân thiện và thân thiết nhất đối với mỗi chúng ta. Nõ dễ gợi cho ta những suy ngẫm về quá khứ, về lòng tự hào dân tộc. Và bởi vậy, nó thức tỉnh ý thức dân tộc và ý thức trách nhiệm đối với dất nước, với nhân dân trong mỗi chúng ta.
     Phần sau của đoạn thư từ “Những người vợ nhớ chồng” tới hết đoạn trích là phần tập trung làm nổi trội tư tưởng “Tổ quốc của nhân dân”. Trong phần này, tư tưởng đã quy tụ mọi cách nhìn nhận và đưa tới những phát hiện thâm thúy và mới mẻ của tác giả về địa lí, lịch sử và văn hóa của non sông.
Những người vợ nhớ chồng còn góp cho Đất Nước những núi Vọng Phu
Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái
Gót ngựa của Thánh Gióng đi qua còn trăm ao đầm để lại
Chín mươi chín con voi góp mình dựng đất Tổ Hùng Vương
Những con rồng nằm im góp dòng sông xanh thẳm
Người học trò nghèo góp cho Đất Nước mình núi Bút, non Nghiên.
     Quả là những phát hiện rất mới về tự nhiên non sông. Những núi Bút, non Nghiên, núi Vọng Phu, hòn Trống Mái… vốn đã rất thân thuộc nay bỗng trở thành thật lạ. Nó ko phải là thành phầm của tạo hóa nhưng mà là tâm hồn, là số phận của nhân dân. Tới đây, tự nhiên, tạo hóa ko phải là cái làm phát sinh ra những câu chuyện đầy huyền thoại nhưng mà chính những câu chuyện về những tâm hồn, những số phận của con người trong quá khứ làm cho những danh thắng kia có tâm hồn, làm cho nó sống mãi. Cái nhìn rất thơ của tác giả đi tới một nói chung đầy thấm thía:
Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã hóa núi sông ta…
     Tiếp nối những câu thơ khám phá lạ mắt về tự nhiên là những câu thơ khám phá vẻ đẹp tâm hồn, tính cách Việt Nam, cũng như vai trò, vị trí của con người Việt Nam trong lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Đó là những con người mến thương thâm thúy, thùy chung tình nghĩa; là những con người chịu khó lao động, người hùng trong đánh giặc; là những con người “ko người nào nhớ mặt đặt tên” nhưng chính họ “đã làm ra Đất Nước”. Họ là những người thầm lặng làm nên lịch sử, thầm lặng giữ giàng những nét văn hóa của dân tộc qua bao nhiêu thăng trầm của lịch sử dân tộc.
     Từ những nói chung giản dị nhưng đầy tính nhân văn, tác giả khẳng định:
Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại.
     Đó là một chân lí. Một chân lí đã được nhận thức trong suốt quá trình phát triền lâu dài của lịch sử nhưng chỉ tới văn học Việt Nam hiện đại, nó mới đạt tới đỉnh cao, mới cẩt lên thành những tuyên ngon đầy tự hào và vang động sâu xa.
     Làm nên sự thành công của đoạn trích Đất Nước, ngoài sự lạ mắt đầy phóng túng của thể thơ tự do còn phải kể tới tài năng xuất sắc của Nguyễn Khoa Điềm trong việc tiếp thu và sử dụng những chất liệu dân gian. Bài thơ là sự hòa nhập một cách thật thuần thục giữa hình thức trữ tình – chính trị với các chất liệu từ ca dao, cổ tích, huyền thoại…
     Bằng sự vận dụng đầy thông minh hình thức thơ tình – chính trị, đoạn trích Đất Nước quy tụ mọi cảm nhận, mọi cái nhìn, quy tụ vốn liếng sách vở cũng như những trải nghiệm tư nhân của người nghệ sĩ để làm nên một tuyên ngôn về tư tưởng, về nhận thức của cả một thế hệ nghệ sĩ, đấy là tư tưởng “Tổ quốc của nhân dân”.
Trên đây là một số bài văn mẫu Phân tích bài thơ Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm nhưng mà hkmobile.vn đã sưu tầm và biên soạn. Kỳ vọng sẽ giúp ích các em trong quá trình làm bài và ôn luyện cùng tác phẩm. Chúc các em có một bài văn thật tốt!
Đăng bởi: hkmobile.vn
Phân mục: Lớp 12, Ngữ Văn 12

Bạn thấy bài viết Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm(hay nhất) có khắc phục đươc vấn đề bạn tìm hiểu ko?, nếu ko hãy comment góp ý thêm về Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm(hay nhất) bên dưới để hkmobile.vn Nghĩacó thể thay đổi & cải thiện nội dung tốt hơn cho các bạn nhé! Cám ơn bạn đã ghé thăm Website: hkmobile.vn của hkmobile.vn
Nhớ để nguồn: Phân tích bài thơ Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm(hay nhất)