Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên(hay nhất)

Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên

(hay nhất)

Hình Ảnh về: Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên

(hay nhất)

Video về: Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên

(hay nhất)

Wiki về Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên

(hay nhất)

Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên

(hay nhất) –

Tuyển tập 900 bài văn mẫu 12 hay nhất với các chủ đề nhiều chủng loại như phân tích, cảm nhận, nghị luận. Cùng tham khảo bài Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên để hiểu hơn về nội dung tác phẩm.

Dàn ý Phân tích tác phẩm Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên

1. Mở bài

* Giới thiệu vài nét vể tác giả:

– Chế Lan Viên

– Tập thơ “Điêu tàn” xuất bản năm 1937 đã khẳng định Chế Lan Viên là thi sĩ tiêu biểu của trào lưu Thơ mới trước Cách mệnh tháng Tám 1945.

– Ông hang hái tham gia kháng chiến chống thực dân Pháp. Từ đó, ông đã làm một cuộc hoá thân trong cuộc đời cũng như trong sự nghiệp sáng tác để hoà hợp với nhân dân, non sông.

– Bài thơ “Tiếng hát con tàu” ra đời ở hoàn cảnh cụ thể là thời kì phong trào nhân dân miền xuôi lên miền núi khai hoang, xây dựng và tăng trưởng kinh tế. Bài thơ vừa là tiếng hát say mê của một tâm hồn thoát khỏi cái tôi nhỏ nhỏ để tới với cái ta rộng lớn là nhân dân, non sông; vừa là nỗi nhớ thiết tha và lòng hàm ơn thâm thúy của thi sĩ đối với Tây Bắc – mảnh đất nặng nghĩa nặng tình.

2. Thân bài

* Ý nghĩa của lời để từ:

Ngay mới chỉ trong lời để từ, tác giả đã trình bày tư tưởng chủ đề bài thơ và tình cảm của mình. Câu hỏi tu từ: Tây Bắc ư? Có gì riêng Tây Bắc… chính là lời lòng tự hỏi lòng, chứa đựng nỗi băn khoăn, trằn trọc rất thực trong tâm trạng thi sĩ nói riêng và từng lớp văn nghệ sĩ nói chung ở thời khắc lịch sử đó.

* Hai khổ thơ đầu là lời thúc giục với những câu hỏi ngày càng thôi thúc.

– Hình như hình ảnh con tàu là một hình ảnh là ẩn dụ nghệ thuật có ý nghĩa tượng trưng cho ước mơ, khát vọng vượt ra khỏi cuộc sống chật hẹp quanh quẩn để tới với cuộc sống rộng lớn của nhân vật trữ tình. Thi sĩ đã khôn khéo ví von tâm hồn mình như một con tàu đang mở hết tốc lực về với nhân dân, non sông.

– Tây Bắc – tên gọi cụ thể chỉ địa danh một vùng đất xa xôi của Tổ quốc nhưng lại còn là một biểu tượng cuộc sống lớn lao của nhân dân và non sông.

– Tây Bắc chính là cội nguồn cảm hứng của hồn thơ, của thông minh nghệ thuật. Vì thế, lời thúc giục lên Tây Bắc cũng là về với chính lòng mình, với những tinh cảm trong sáng, tình nghĩa gắn bó sâu nặng với nhân dân và non sông.

* Chín khổ thơ tiếp theo là một mạch ngàm của niềm hạnh phúc và khát khao về với nhân dân, gợi lại những kỉ niệm sâu nặng tình nghĩa trong những năm kháng chiến.

– Quang cảnh tự nhiên, con người Tây Bắc nay đã thay đổi.

-Tới với Tây Bắc là tới vùng đất thân yêu của tâm hồn mình, là làm cuộc hành trình về với Mẹ nhân dân – Mẹ Tổ quốc thân yêu.

– Kỉ niệm về đồng bào các dân tộc vùng cao Tây Bắc được tác giả nhắc lại qua hình ảnh của những con người cụ thể (người anh du kích, bà mẹ tóc bạc, người em nhỏ liên lạc…).

– Sự nuôi nấng, đùm bọc, tình mến thương tâm thành của những người dân thân thiết Tây Bắc như đã tiếp thêm sức mạnh cho thi sĩ trong cuộc kháng chiến chống Pháp và để lại những kĩ niệm thâm thúy ko thể nào quên.

– Trình bày được rõ nét về niềm khát khao mãnh liệt và niệm hạnh phúc lớn lao của thi sĩ lúc trở về với nhân dân.

Từ những kỉ niệm ân tình với đồng bào vùng cao Tây Bắc, tác giả đã nâng lên thành những suy ngẫm, những chiêm nghiệm giàu sức nói chung, những chân lí được rút ra từ trải nghiệm của chính mình.

– Nói về tình yêu nhưng tác giả lại hướng tới sự giải nghĩa, lí giải để làm bừng sáng ý nghĩa của cả đoạn thơ. Chế Lan Viên như đã thật hay về phép màu của tình yêu. Chính tình yêu đã biến những miền đất xa xôi trở thành thân thiết như quê hương ta, hoá thành máu thịt tâm hồn ta.

– Nói tới tình yêu và nỗi nhớ, Chế Lan Viên ko ngần ngại đã diễn tả thật hóm hỉnh và thâm thúy mối quan hệ mật thiết, sự gắn bó chặt chẽ giữa những người đang yêu bằng những hình ảnh rực rỡ sắc màu và đặm đà phong vị vùng cao.

– Với nghệ thuật rực rỡ của thi sĩ rất thông minh lúc nói về nhân dân, về tình yêu con người, tình yêu cuộc sống. Các ẩn dụ nghệ thuật đều có tính đa nghĩa. Nhịp độ thơ chuyển đổi linh hoạt, vừa sôi nổi vừa da diết, lắng sâu.

* Bốn khổ thơ cuối là khúc hát lên đường sôi nổi, tin tưởng và say mê.

– Tiếng gọi của non sông, của nhân dân, của đời sống đã thành sự thồi thúc mãnh liệt, thành lời thúc giục của chính lòng mình, thành nỗi khát khao nóng bỏng.

– Những lời tự động viên, động viên và khẳng định quyết tâm lên đường.

– Thi sĩ mượn hình ảnh tượng trưng trong ca dao xưa để biểu đạt vẻ đẹp cao quý của tâm hồn.

– Bài học triết lí nhân sinh và ý kiến nghệ thuật được tác giả đặt ra trong những khổ thơ cuối: Hiện thực cuộc sống là mạch nguồn vô tận của cảm hứng sáng tác. Văn học ko thể tách rời hiện thực. Hiện thực là cơ sở phát sinh cảm hứng trữ tình cách mệnh

3. Kết bài

– Có thể nói thơ Chế Lan Viên giàu chất trí tuệ và đặm đà tính trữ tình.

– Phong cách nghệ thuật của Chế Lan Viên – thi sĩ trữ tình cách mệnh nổi tiếng trong thơ ca Việt Nam hiện đại.

Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 1

     Chế Lan Viên là thi sĩ lãng mạn nổi tiếng trước Cách mệnh tháng Tám với tập thơ “Điêu tàn”. Đi theo cách mệnh rồi đi kháng chiến chống Pháp, Chế Lan Viên gần như yên lặng. Hoà bình lập lại, ông mới có thơ hay. Bài thơ “Tiếng hát con tàu” rút trong tập thơ “Ánh sáng và phù sa” là một bài thơ thời sự đáp lại lời kêu gọi của Tổ quốc đi khai hoang Tây Bắc. Viết về một nhiệm vụ lịch sử, nhưng thi sĩ ko trình bày một cách chung chung nhưng viết với một xúc cảm tâm thành và cuồng nhiệt. Một vùng đất tươi đẹp và người hùng của Tổ quốc hiện lên thành hình tượng thơ nhấp nhánh ánh sáng của trí tuệ. Tâm hồn của thi sĩ đã hoá thành con tàu mộng tưởng, trở về với nhân dân nhưng cũng là trở về với chính lòng mình.

Yêu em từ thuở trong nôi

Em nằm em khóc, anh ngồi anh ru

Cầm vàng nhưng lội qua sông

Vàng rơi ko tiếc, tiếc công cầm vàng

     Chế Lan Viên mở đầu bài thơ bằng lối tự vẫn bộc lộ sự trằn trọc của thi sĩ trước một nhiệm vụ trọng đại của non sông:

“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc

Lúc lòng ta đã hoá những con tàu

Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát

Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu”

     Chế Lan Viên nhạy bén với những nhiệm vụ chính trị của Đảng và của dân tộc. Tác giả đã chuyển nhiệm vụ chung (khai hoang Tây Bắc) thành nhiệm vụ riêng của từng con người, sâu hơn nữa là nhiệm vụ của “tâm hồn ta”.

“Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu?”

     Đây là con tàu của mộng tưởng (chưa hề có đường tàu lên Tây Bắc), biểu tượng này thích hợp với hình ảnh ra đi, gợi những ước mơ lãng mạn:

“Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi

Ngoài cửa ô, tàu đói những vành trăng”

     Tác giả còn thôi thúc người ra đi khai hoang Tây Bắc không những vì Tây Bắc nhưng còn vì mở lối nhở hẹp của đời sống, mở lối cho thông minh, cho thơ:

“Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp

Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?

Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép

Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia”.

     Thi sĩ đã biến cuộc ra đi thành cuộc trở về. Trở về “nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất”. Và tha thiết hơn nữa “cho con về gặp lại Mẹ mến thương”. Và thiêng liêng hơn nữa:

“Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ

Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa

Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa

Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”

     Những so sánh bất thần, những cụ thể đột nhiên làm cho dòng suy nghĩ ko khô khan nhưng lung linh, biến hoá.

     Thi sĩ hồi ức lại những kỉ niệm thâm thúy trong kháng chiến với nhân dân Tây Bắc. Những kỉ niệm hiện lên như một cuộn phim. Hình ảnh của nhân dân được thi sĩ gọi một cách thân thiết, ruột rà. “Con nhớ anh con, người anh du kích”, “Con nhớ em con, thằng em liên lạc”, “Con nhớ mế, lửa hồng soi tóc bạc”. Qua mỗi cụ thể đầy xúc động, thi sĩ muốn nói với chúng ta nhân dân Tây Bắc người hùng nhưng tình nghĩa.

     Rồi Chế Lan Viên dẫn tới triết lí. Hiện thực cũng chỉ là cái cớ để cho thi sĩ triết lí:

“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ

Nơi nao qua lòng lại chẳng mến thương?

Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở

Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”

     Người đọc thán phục Chế Lan Viên vì đã phát xuất hiện được quy luật của tình cảm, của đời sống tâm hồn con người. Thi sĩ dẫn dắt người đọc tới triết lí bằng nhạc và bằng hình:

“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ”

     Điệp từ “nhớ” vừa diễn tả sự da diết của tình cảm, vừa tăng cường nhạc điệu cho câu thơ. Về hình hoạ, trong những câu thơ trên, thi sĩ áp sát ống kính vào từng khuôn mặt thân yêu, ruột rà để biểu dương. Tới đây, thi sĩ lùi ống kính ra xa để thu hình ảnh của núi rừng Tây Bắc với những “bản sương giăng”, với những “đèo mây phủ”, hình ảnh huyền ảo của núi rừng Tây Bắc nhưng cũng là hình ảnh sương khói của hoài niệm. Và thi sĩ nói với lòng mình nhưng như tìm sự đồng cảm của mọi người:

“Nơi nao qua, lòng lại chẳng mến thương?”

Câu thơ của Chế Lan Viên gợi nhớ mấy câu thơ của Hồng Nguyên:

“Chúng tôi đi

Mang cuộc đời lưu động

Qua nhiều nơi ko nhớ hết tên làng

Đã nghĩ lại rất nhiều nhà nhân dân

Tôi nhớ bờ tre gió lộng

Làng xuôi xóm ngược mái rạ như nhau”

                                        (Nhớ)

 

     Nhưng Chế Lan Viên ko dẫn tới tự sự nhưng dẫn tới triết lí:

“Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở

Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”

     Hai câu thơ được kết cấu theo lối đối (Lúc ta ở – Lúc ta đi) đã diễn tả hai trạng thái của tâm hồn con người và những điệp từ, điệp ngữ tạo âm hưởng cho ý thơ triết lí vốn dễ khô khan. Từ sự chiêm nghiệm của chính mình, tác giả đã phát hiện một quy luật về tình cảm có trị giá nói chung. Thi sĩ đã nói hộ cho chúng ta về sự gắn bó giữa con người với quê hương xứ sở, với những miền đất xa lạ nhưng chúng ta đã từng sống. Cái cụ thể là “đất” đã hoá thành cái trừu tượng là “tâm hồn”. Hai câu thơ rất là Chế Lan Viên!

     Từ triết lí, thi sĩ bỗng chuyển sang diễn tả những rung động cụ thể, riêng tư. Tứ thơ chuyển lạ, nhưng ko gãy đổ vì vẫn liền mạch tư duy:

“Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét

Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng

Như xuân tới chim rừng lông trở biếc

Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương.”

     Khổ thơ như một rẽ ngoặt đường rừng bày ra phong cảnh mới lạ. Nhưng rồi ta vẫn trông thấy giọng điệu của Chế Lan Viên. Vẫn là từ xúc cảm, hình ảnh cụ thể dẫn tới những suy ngẫm triết luận. Lại tô đậm thêm xúc cảm riêng tư nên câu thơ trở thành xôn xao. “Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét”, những so sánh rất lạ, nhấp nhánh chất trí tuệ chứ ko phải tình cảm tinh khiết. Xét tới cùng thì cũng ko phải là nỗi niềm tây, dù thi sĩ có nói thật tha thiết “Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng”; nhưng là “riêng chung” nói như Xuân Diệu. Cái nhấp nhánh của màu sắc “cánh kiến hoa vàng” như “chim rừng lông trở biếc” là cái nhấp nhánh của trí tuệ. Tác ví thử phát xuất hiện mỗi quan hệ mật thiết của sự vật như mùa đông với cái rét, như mùa xuân với “chim rừng lông trở biếc”. Và cái da diết của nhạc điệu, của hình ảnh, của màu sắc để sửa soạn cho một triết lí mới:

“Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương”

     Mỗi người đều tự cảm nhận, thấm thía với triết lí. Và như thế là tác giả đã đạt tới chiều sâu của chủ đề “Tiếng hát con tàu”.

     Rồi thi sĩ lại thúc giục lên đường xây dựng quê hương Tây Bắc. Tất cả những hồi ức, những hoài niệm, những triết luận là để nhằm tới việc thực hiện nhiệm vụ lịch sử này:

“Quốc gia gọi hay lòng ta gọi?

Tình em đang mong tình mẹ đang chờ

Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội

Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”

     Xây dựng quê hương Tây Bắc cho “mẹ”, cho “em” thì còn người nào là ko tha thiết, ko tận tâm?

     Riêng đối với thi sĩ thì Tây Bắc còn là nguồn cảm hứng, nguồn thông minh, nguồn thơ, là trị giá ý thức thiêng liêng nên cuộc “trở về” có ý nghĩa biết bao!

“Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ

Mười năm chiến tranh vàng ta đau trong lửa

Nay trở về, ta lấy lại vàng ta.”

     Tác giả kết thúc “Tiếng hát con tàu” bằng những ý tưởng lãng mạn thật đẹp và tình yêu nồng nàn (rộng là tình yêu cuộc sống và hẹp là yêu em):

“(…) Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?

Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng

Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống

Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”

     Chế Lan Viên lúc tâm hồn đã đổi mới, thi sĩ nhạy cảm với những nhiệm vụ của cách mệnh. Lúc non sông có nhu cầu mở rộng Tây Bắc, Chế Lan Viên đã có thơ ứng chiến và đáng quý là đã có thơ hay, vượt lên trên thơ minh hoạ tầm thường. Chất trí tuệ mẫn tiệp vốn có của ông lại được bồi đắp thêm những tình cảm mới mẻ, cách mệnh làm cho “Tiếng hát con tàu” có sức quyến rũ. Chỉ tiếc là một tài năng tiếng nói siêu phàm như ông nhưng lại lạm dụng những từ có ý nghĩa thiêng liêng, như từ “mẹ” chẳng hạn, khiến người đọc thoáng qua chút hoài nghi về xúc cảm chân thực của thi sĩ. Một thời, biết bao học trò, sinh viên, trí thức đã mê thơ ông, say sưa với những phát hiện triết lí trong thơ ông:

“Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở

Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn.

Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 2

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

     Tiếng hát con tàu được Chế Lan Viên viết năm 1960 và in trong tập Ánh sáng và phù sa. Đó là thời khắc miền Bắc sau những năm kháng thắng lợi lợi, vừa mới trải qua thời lạ mắt phục kinh tế, mở đầu bước vào kế hoạch năm năm lần thứ nhất. Hoàn cảnh đặc thù đó đã làm phát sinh trong giới văn nghệ sĩ một ý thức nghệ thuật gắn liền với công cuộc xây dựng cuộc sống mới của nhân dân, tự nguyện đi tới những vùng miền khó khăn của non sông, hòa nhập vào cuộc sống của nhân dân bởi chỉ có tương tự mới tìm lại niềm hạnh phúc, mới tìm thấy ngọn nguồn xúc cảm thông minh nghệ thuật.

II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

     Tiếng hát con tàu ko thuần tuý chỉ là một bài thơ lấy sự kiện chính trị làm điểm xuất phát và tập trung trình bày tư tưởng chủ đạo là động viên động viên thanh niên lên đường xây dựng Tổ quốc. Bài thơ còn là tấm lòng của những người gắn bó sâu nặng tình nghĩa với nhân dân, với non sông. Lời mời gọi lên Tây Bắc trở thành lời thúc giục, lời mời gọi những tâm hồn hãy tới với đời sống cần lao và rộng lớn của nhân dân. Từ một vấn đề thời sự, bài thơ đã mở ra những suy tưởng về cuộc sống, về nghệ thuật .

     Nhan đề “Tiếng hát con tàu” của bài thơ mang tính biểu tượng bởi thực tiễn chưa hề có đường tàu và con tàu lên Tây Bắc. Hình tượng con tàu trong bốn câu thơ đề từ là biểu tượng cho tâm hồn thi sĩ đang khát khao lên đường, vượt ra khỏi cuộc sống chật hẹp, quanh quẩn đi tới với cuộc đời rộng lớn. Tây Bắc ngoài ý nghĩa cụ thể chỉ địa danh một miền đất xa xôi của Tổ quốc, còn là một biểu tượng của cuộc sống lớn của nhân dân và non sông, là cội nguồn của cảm hứng thông minh nghệ thuật .

     Bài thơ mở đầu bằng một lời mời gọi thiết tha:

Chuyến tàu này lên Tây Bắc anh đi chăng?

Bạn hữu đi xa anh giữ trời Hà Nội

Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi

Ngoài cửa ô? Tàu đói những vầng trăng .

     Ta bắt gặp chủ thể trữ tự tình phân thân để hội thoại với chính mình với hàng loạt những câu hỏi tăng lên dần cấp độ để bộc lộ khát vọng lên đường. Ko chỉ là lời hối thúc bản thân, câu thơ còn là lời động viên, thuyết phục mọi người đi tới với những miền đất lạ xa xôi, hòa nhập vào cuộc sống rộng lớn của nhân dân. Chế Lan Viên đã mượn hình ảnh tự nhiên để khơi gợi khát vọng lên đường của mọi người:

Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi

Ngoài cửa ô? Tàu đói những vầng trăng.

     Thi sĩ nói với người khác và cũng là tự răn với chính lòng mình. Cuộc kháng chiến trường kì gian nan đã kết thúc thắng lợi, non sông bước vào công cuộc tái thiết, xây dựng cuộc sống mới đang rất cần sự đóng góp của mỗi người. Cuộc sống lớn đó là ngọn nguồn của mọi thông minh nghệ thuật. Song nghệ thuật ko thể phát sinh lúc người nghệ sĩ ko mở rộng lòng mình đón nhận tất cả những vang vọng của cuộc đời. Từ sự chiêm nghiệm về cuộc đời thơ của chính mình, Chế Lan Viên đã đưa ra những lời khuyên đầy tâm huyết: hãy đi ra khỏi cái tôi chật hẹp của mình nhưng hòa nhập với mọi người, hãy vượt ra khỏi chân trời của cái tôi nhỏ nhỏ để tới với chân trời của tất cả. Đi theo tuyến đường đấy, có thể tìm kiếm được nghệ thuật chân chính và gặp được tâm hồn của chính mình trong cuộc sống rộng lớn của nhân dân:

Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép

Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia

     Chính vì lẽ đó nhưng tâm hồn thơ Chế lan Viên muốn hóa thân thành con tàu tâm tưởng, khát khao lên đường, hăm hở say sưa, hào hứng trong hành trình trở về với cuộc đời rộng lớn, về với nhân dân. Khát vọng tới với cuộc sống rộng lớn, tới với nhân dân trở thành cảm hứng, tình cảm tâm thành của thi sĩ. Khát vọng đấy đã một lần vang lên trong thơ ông:

Ôi chim én có bay ko, chim én?

Tới những đảo xa, tới những đảo mờ

Ở đâu chưa đi thì lòng sẽ tới

Lúc trở về, lòng ngậm những cành thơ.

     Trong bài thơ Tiếng hát con tàu, khát vọng lên đường đấy mỗi lúc càng được bộc lộ cụ thể hơn, say mê hơn và rộn rực hơn: “Lúc lòng ta đã hóa những con tàu”, “Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội. Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”, “Mắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng” … Khát vọng đấy càng trở thành mãnh liệt hơn bao giờ hết lúc có sự gặp mặt giữa yêu cầu của nhân dân, non sông với nhu cầu tình cảm của thi sĩ “Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi”. Ở đây tiếng gọi của cuộc sống lớn, của nhân dân, non sông đã thực sự trở thành sự thôi thúc bên trong của chính thi sĩ

     Người nào đó đã từng nói: “Ra đi là trở về”. Lên Tây Bắc cũng chính là để thi sĩ trở về với mảnh đất người hùng đã từng gắn bó máu thịt với cuộc đời ông, để chứng kiến những thành tích bước đầu của thành tích cách mệnh:

Trên Tây Bắc ôi mười năm Tây Bắc

Xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng

Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất

Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân

     Máu rỏ xuống và cây mọc lên, đơm hoa kết trái. Hai ý thơ đối nghịch cho ta thấy sức sống lớn lao của miền Tây Bắc: từ trong cái chết, sự sống vẫn tiếp tục nẩy mầm xanh. Động từ “rỏ” ko gây ấn tượng mạnh nhưng lại có sức lan tỏa sâu trong lòng người đọc. Máu “rỏ” chứ ko phải là máu tuôn, máu xối. Nó cho thấy sự hi sinh thầm lặng nhưng dẻo dai, trong khoảng thời gian dài của người dân Tây Bắc nói riêng và của người Việt Nam nói chung. Mất mát hi sinh là lớn nhưng nó ko đủ sức để thiêu chột đi ý chí và khát vọng. Chỉ cần giữ được niềm tin vào cuộc sống thì cuộc đời này vẫn đáng yêu, đáng sống và nó lại thôi thúc con người mang khát khao góp sức.

     Bao trùm trong Tiếng hát con tàu là niềm khát khao mãnh liệt và niềm hạnh phúc lớn lao của thi sĩ lúc được trở về với nhân dân:

Con gặp lại nhân dân hư nai về suối cũ

Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa

Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa

Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa

     Trình bày niềm hạnh phúc lớn lao đó, tác giả sử dụng liên tục những hình ảnh so sánh. Những hình ảnh này vừa có vẻ đẹp thơ mộng, mượt nhưng: “nai về suối cũ, cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa”, vừa có sự hoà hợp giữa nhu cầu và khát vọng của bản thân với hiện thực: “trẻ thơ đói lòng gặp sữa, chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa” đã nhấn mạnh niềm hạnh phúc tột độ và ý nghĩa sâu xa của việc trở về với nhân dân. Đối với thi sĩ, được trở về với nhân dân ko chỉ là thú vui, niềm khát khao nhưng còn là một lẽ tự nhiên, thích hợp với qui luật. Về với nhân dân là về với ngọn nguồn vô tận của sự sống, về với những gì thân thiết và sâu nặng của lòng mình.

     Khát vọng được trở về với nhân dân được tác giả trình bày thông qua những xúc cảm tâm thành, những tình cảm cụ thể, những kỉ niệm thâm thúy gắn liền với những con người tiêu biểu cho sự hi sinh, nuôi nấng đùm bọc của nhân dân trong kháng chiến. Nhân dân ở đây ko còn là một khái niệm chung chung trừu tượng nữa nhưng xuất hiện qua những hình ảnh, những con người cụ thể, thân thiện, xiết bao thương yêu. Nhân dân, đó là “anh con, người anh du kích” với “chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn, chiếc áo nâu suốt một đời vá rách, đêm cuối cùng anh gửi lại cho con”; là “em con thằng em liên lạc, Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ”; là bà mế già “lửa hồng soi tóc bạc, Năm con đau mế thức mọt mùa dài” … Với những điệp ngữ: “con nhớ anh con”, “con nhớ em con”, “con nhớ mế” … , bài thơ chồng chất, ăm ắp những kỉ niệm được gọi ra từ niềm hoài niệm về nhân dân của thi sĩ. Cách xưng hô của chủ thể trữ tình bộc lộ một tình cảm thân tình, ruột thịt với những con người đã từng gắn bó mật thiết với mình trong những năm kháng chiến. Đọc những câu thơ này, có thể thấy được sự sự rung động vừa thâm thúy, tha thiết, vừa say mê, mãnh liệt của một hồn thơ trong những khoảnh khắc bừng sáng của sự tỉnh ngộ một chân lí đời sống và cũng là chân lí của nghệ thuật: phải trở về thuỷ chung gắn bó với nhân dân. Tổ quốc và nhân dân đã hồi sinh cho một hồn thơ đã từng một thời tự giam mình trong cái tôi độc thân, đóng khép.

     Từ những kỉ niệm ân tình, những hoài niệm về nhân dân, tác giả đã nâng lên thành những chiêm nghiệm giàu sức nói chung, những chân lí được rút ra từ những trải nghiệm của chính mình:

Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ

Nơi nào qua, lòng lại chẳng yêu đương

Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở

Lúc ta đi đất đã hoá tâm hồn!

Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét

Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng

Như xuân tới chim rừng lông trở biếc

Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương .

     Khổ thơ là tấm lòng thi sĩ trải dài theo nỗi nhớ. Nỗi nhớ đấy day dứt trong tâm trí thi sĩ. Đó là nỗi nhớ về những bản làng điệp trùng mây núi. Thi sĩ đã đi qua nhiều nơi, nhưng nơi nào chẳng để thương để nhớ trong tâm hồn thi sĩ, để rồi “lúc ta ở chỉ là nơi đất ở, Lúc ta đi đất đã hoá tâm hồn”.

     Nói tới tình yêu trong nỗi nhớ, câu thơ Chế Lan Viên nhấp nhánh rực rỡ những màu sắc, bổi hổi, xôn xao những xúc động. Chế Lan Viên đã diễn tả thật hóm hỉnh, lạ mắt và thâm thúy mối quan hệ mật thiết, sự gắn bó chặt chẽ giữa những kẻ đang yêu. Nhưng tình yêu ở đây ko ngừng lại trong giới hạn tình yêu lứa đôi nhưng còn là sự kết tinh của những tình cảm sâu nặng với quê hương non sông. Nói về tình yêu nhưng lại hướng tới sự giải nghĩa, lí giải làm bừng sáng cả đoạn thơ. Chế Lan Viên đã nói tới phép màu của tình yêu. Chính tình yêu đã biến những miền đất lạ trở thành thân thiết như quê hương ta, hoá thành máu thịt tâm hồn ta. Câu thơ mang đậm chất triết lí nhưng triết lí đó được khơi nguồn từ tình cảm, từ xúc cảm tâm thành nên ko khô khan, vẫn tự nhiên và dung dị. Đó là những câu thơ hay nhất của đời thơ Chế Lan Viên.

III. KẾT THÚC VẤN ĐỀ

     Tiếng hát con tàu là bài thơ hay của Chế Lan Viên đã góp phần làm đẹp thêm bộ phận thơ viết về công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Bài thơ trình bày một cái nhìn mới của thi sĩ trước cuộc đời, trước con người. Nhưng có nhẽ điều cô đọng lại trong tác phẩm là những suy tư mang đậm màu sắc triết lí, lắng sâu trong tâm hồn người đọc những rung động trước tình cảm gắn bó của thi sĩ với nhân dân, với non sông. Và cũng chính vì lẽ đó nhưng mỗi người nhận thức riêng cho mình một tuyến đường đi tới để được hoà mình vào cuộc sống mới, để được sống trong những xúc cảm tâm thành như của chính thi sĩ.

Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 3

     Chế Lan Viên (1920 – 1989) tên thật là Phan Ngọc Hoan, quê ở Cam Lộ, Quảng Trị. Ông sáng tác rất sớm và nổi tiếng với tập thơ Điêu tàn xuất bản năm 1937 và được giám định là thi sĩ lãng mạn tiêu biểu của phong trào Thơ mới. Trước Cách mệnh tháng Tám, Chế Lan Viên đã từng viết: Với tôi tất cả như vô nghĩa, Tất cả ko ngoài nghĩa khổ đau, đã từng cầu xin: Hãy cho tôi một tinh cầu lạnh giá, Một vì sao trơ trọi cuối trời xa… để ẩn náu, trốn tránh mọi khổ đau, phiền não của cuộc sống. Sau Cách mệnh, trong sự hóa thân kì diệu của non sông và dân tộc, thi sĩ cũng đã làm một cuộc hóa thân để hòa nhập với cuộc sống xung quanh và cũng là tìm về với chính mình.

     Hòa bình lập lại, nhân dân miền Bắc phấn khởi bắt tay vào công cuộc xây dựng cuộc sống hòa bình, xây dựng xã hội chủ nghĩa. Năm 1958, Đảng và Nhà nước ta phát động phong trào khai hoang, tăng trưởng kinh tế ở vùng cao. Phong trào này đã được nhân dân miền xuôi, nhất là những địa phương đất chật người đông như Hà Nam, Nam Định, Thái Bình… hưởng ứng rất tận tâm. Thanh niên được coi là lực lượng tiền phong lên Việt Bắc, Tây Bắc vỡ đất khai hoang, xây dựng nông trường, làm thay đổi khuôn mặt của chiến khu xưa.

     Trong kháng chiến chín năm chống Pháp, thi sĩ Chế Lan Viên thường xuyên đi công việc nên được sống trong sự đùm bọc và tình mến thương của đồng bào Việt Bắc, Tây Bắc. Tình cảm quý báu đó khơi nguồn thi hứng để tác giả sáng tác bài thơ Tiếng hát con tàu. Bài thơ vừa là khúc hát say mê, rộn rực của một hồn thơ đã thoát khỏi khung trời chật hẹp của cái tôi nhỏ nhỏ để ra với chân trời rộng lớn của cái ta là nhân dân, non sông; vừa trình bày lòng hàm ơn sâu nặng và nỗi nhớ da diết của thi sĩ về Tây Bắc – quê hương thứ hai, nơi có những con người đã gắn bó, san sẻ gian nan, cùng vào sống ra chết với mình trong thời kì chống Pháp.

     Tiếng hát con tàu được bố cục theo trình tự diễn biến tâm trạng. Giọng điệu, âm hưởng cũng chuyển đổi theo mạch tâm trạng. Hai khổ đầu là sự trằn trọc và lời mời gọi lên đường. Chín khổ thơ giữa trình bày khát vọng về với nhân dân, gợi lên những kỉ niệm kháng chiến đầy tình nghĩa với nhấn dân và non sông. Bốn khổ cuối là khúc hát lên đường sôi nổi, tin tưởng và say mê.

     Bốn câu thơ đề từ chính là tư tưởng chủ đề bài thơ, đã nói chung suy nghĩ và tình cảm của tác giả:

Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc

Lúc lòng ta đã hóa những con tàu

Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát

Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu.

     Câu hỏi tu từ: Tây Bắc ư? là lời lòng tự hỏi lòng, chứa đựng nỗi băn khoăn, trằn trọc rất thực trong tâm trạng thi sĩ nói riêng và từng lớp văn nghệ sĩ nói chung ở thời khắc lịch sử đó.

     Hai khổ thơ đầu là lời thúc giục với những câu hỏi thôi thúc. Thi sĩ chọn hình ảnh con tàu và địa danh Tây Bắc làm biểu tượng nghệ thuật của bài thơ:

Con tàu này lên Tây Bắc anh đi chăng?

Bạn hữu đi xa anh giữ trời Hà Nội

Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi

Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng.

Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp

Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?

Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép

Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia.

     Thi sĩ ví tâm hồn mình như một con tàu đang mở hết tốc lực trong hành trình tiến lên phía trước nhưng đích tới là non sông, là nhân dân lớn lao và cao cả, là cuộc sống đầy ắp chất liệu và cảm hứng nuôi dưỡng hồn thơ.

     Tiếng hát con tàu ờ đây là biểu tượng cho khát vọng ra đi, tới với những miền xa xôi, tới với nhân dân, non sông và cũng còn là tới với những ước mong, những ngọn nguồn của cảm hứng nghệ thuật.

     Ở thời khắc đó chưa có đường tàu lên Tây Bắc, cho nên hình ảnh con tàu trong bài thơ này hoàn toàn mang ý nghĩa tượng trưng. Đó là con tàu trong tâm tưởng chỗ đầy khát vọng hòa hợp với dân tộc, non sông và niềm tin vào tương lai tươi sáng. Chế Lan Viên đã mượn hình ảnh tự nhiên để khơi gợi khát vọng lên đường của mọi người. Khát khao tìm tới những chân trời rộng mở: Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi, Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng. Thi sĩ nói với người khác nhưng cũng là tự răn với chính lòng mình.

     Đánh thắng giặc xong, non sông xây dựng lại rất cần sự đóng góp của mỗi người. Hãy thoát ra khỏi cái tôi chật hẹp nhưng hòa nhập với mọi người. Đi theo tuyến đường đấy có thể tìm kiếm được nghệ thuật chân chính và gặp được tâm hổn của chính mình trong cuộc sống rộng lớn của nhân dân.

Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép

Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia.

     Chế Lan Viên đã khẳng định về mối liên quan máu thịt giữa văn học, nghệ thuật với hiện thực cuộc sống, bởi cuộc sống phong phú muôn màu muôn vẻ chính là kho chất liệu, là nguồn cảm hứng vô tận của văn nghệ sĩ. Điều đó cho thấy một thi sĩ Chế Lan Viên hoàn toàn mới mẻ, khác hẳn với Chế Lan Viên – thi sĩ lãng mạn trước Cách mệnh tuyệt vọng và vô vọng giữa cuộc đời tù túng, phức tạp.

     Tây Bắc, ngoài tên gọi cụ thể của một vùng đất, còn là tiêu biểu cho mọi miền xa xôi của Tổ quốc, nơi có cuộc sống gian lao nhưng nặng nghĩa nặng tình, nơi đã ghi khắc những kỉ niệm ko thể quên của những người đã trải qua cuộc kháng chiến, nơi đang vẫy gọi mọi người đi tới chung sức, chung lòng xây dựng lại quê hương.

     Tới với Tây Bắc, mảnh đất nặng nghĩa nặng tình là tới với nhân dân đã chở che, đùm bọc cán bộ, chiến sĩ ta trong suốt cuộc kháng chiến trường kì chống thực dân Pháp xâm lược. Chính vì lẽ đó, tiếng gọi thôi thúc lên Tây Bắc đồng nghĩa với tiếng gọi về với chính lòng mình, với tâm hồn mình với những tình cảm thiết tha, trong sáng.

     Nếu hai khổ thơ đầu là sự trằn trọc và lời thúc giục mời gọi lên đường thì chín khổ tiếp theo lại là niềm hạnh phúc và khát vọng về với nhân dân, gợi lại những kỉ niệm sâu nặng đầy tình nghĩa trong những năm kháng chiến; xen với những hình ảnh lung linh của hồi ức là những chiêm nghiệm, đúc kết trong giọng thơ trầm lắng.

     Mở đầu là quang cảnh và con người Tây Bắc nay đã thay đổi:

Trên Tây Bắc! ôi mười năm Tây Bắc

Xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng

Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất

Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân.

     Ở khổ thơ này, các hình ảnh cũ và mới đan xen vừa rất thông minh, vừa giàu ý nghĩa. Nghĩ về Tây Bắc, những kỉ niệm vui buồn về cảnh vật và con người cứ lớp lớp hiện lên trong tâm tưởng thi sĩ. Sau mười năm xa cách, xưa Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất, Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân. Tất cả những điều đó tạo nên nền tảng vững chắc cho đời sống ý thức, đời sống tình cảm phong phú của con người. Cao hơn thế, nó trở thành ngọn lửa soi đường dẫn tối:

Ơi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa

Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường.

Con đã đi nhưng con cần vượt nữa

Cho con về gặp lại Mẹ mến thương.

     Trong suy nghĩ của thi sĩ, tới với Tây Bắc là tới với vùng đất thân thuộc của tâm hồn mình, là làm cuộc hành trình về với Mẹ nhân dân – Mẹ Tổ quốc mến thương.

     Chế Lan Viên nói chung hành trình trở về với nhân dân bằng những hình ảnh so sánh vừa hiện thực vừa trữ tình, trình bày độ sâu của xúc cảm và độ cao của thông minh nghệ thuật:

Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ

Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa

Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa

Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cảnh tay đưa.

     Để nói lên ý nghĩa sâu xa, niềm hạnh phúc lớn lao của việc trở về với nhân dân, tác giả đã sử dụng một loạt hình ảnh so sánh để khơi sâu, mở rộng thêm ý nghĩa của sự việc, sự vật. Thi sĩ nhận thức được rằng văn nghệ sĩ về với nhân dân là điều hết sức tự nhiên, thích hợp với quy luật như nai về suối cũ là nơi thân thuộc, như cỏ đón giêng hai. Chim én gặp mùa để tiếp thu sức sống và phô bày vẻ đẹp. Về với nhân dân là về với ngọn nguồn của sự sống, của hạnh phúc; là về nơi đã nuôi dưỡng, chở che, nuôi nấng mình. Đây là hành động cần thiết và kịp thời đối với từng lớp văn nghệ sĩ để được tiếp thêm niềm tin và sức mạnh trên tuyến đường thông minh nghệ thuật: Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa, 
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa.

     Khát vọng lên Tây Bắc gợi nhớ cả một trời kỉ niệm về những năm tháng kháng chiến gian nan, nguy hiểm nhưng ấm áp tình người:

Con nhớ anh con người anh du kích

Chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn

Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách

Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con.

Con nhớ em con thằng em liên lạc

Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ

Sáng bản Na, chiều em qua bản Bắc

Mười năm tròn! Chưa mất một phong thư.

Con nhớ mế! Lửa hồng soi tóc bạc

Năm con đau, mế thức một mùa dài.

Con với mế ko phải hòn máu cắt

Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi.

     Khát vọng trở về với nhân dân được thi sĩ trình bày thông qua những xúc cảm tâm thành, những kỉ niệm thâm thúy gắn liền với từng con người tiêu biểu cho sự hi sinh, đùm bọc của nhân dân trong kháng chiến. Nhân dân ở đây ko còn là một khái niệm chung chung, nhưng là những con người cụ thể, thân thiện. Đó là người anh du kích với Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách, Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con, là thằng em liên lạc, Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ; là bà mế lửa hồng soi tóc bạc, Năm con đau mế thức một mùa dài,… Với những điệp ngữ và cách xưng hô thân tình: Con nhớ anh con, Con nhớ em con, Con nhớ mế,… thi sĩ đã trình bày tình cảm thắm thiết với những con người đã từng gắn bó máu thịt với mình, san sẻ từng vắt cơm, manh áo trong hoàn cảnh khó khăn của kháng chiến. Đó là những con người hi sinh thầm lặng cho cách mệnh, cho kháng chiến. Những câu thơ nói về nhân dân Tây Bắc biểu lộ lòng hàm ơn, sự gắn bó tâm thành và niềm xúc động thấm thía của thi sĩ. Mỗi tuyến đường, mỗi bản làng, mỗi ngọn núi, dòng sông đều gắn với những kỉ niệm vui buồn ko thể nào quên.

     Đang từ dòng hồi ức về những kỉ niệm khó quên, thi sĩ đã tăng lên và nói chung xúc cảm lên thành một triết lí nhân sinh thâm thúy. Khổ thơ dưới đây như một phát hiện về quy luật của tình cảm đời sống tâm hồn con người:

Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ

Nơi nao qua, lòng lại chẳng mến thương?

Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở

Lúc ta đi, đất đã hóa tâm hồn!

     Tình thương yêu ở đây ko chỉ giới hạn trong tình yêu lứa đôi nhưng còn là những tình cảm sâu nặng đối với quê hương, non sông. Thi sĩ đã nói tới phép màu của tình yêu. Chính tình yêu đã biến những miền đất xa lạ thành thân thiết như chính quê hương của mình, hóa thành máu thịt tâm hồn mình: Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở, Lúc ta đi, đất đã hỏa tâm hồn / Triết lí được rút ra từ tình cảm, xúc cảm tâm thành, cho nên ko khô khan nhưng vẫn tự nhiên, dung dị.

     Ở khổ thơ tiếp theo, mạch thơ đột ngột chuyển sang một rung cảm và suy tưởng khác về: tình yêu và đất lạ:

Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét

Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng,

Như xuân tới chim rừng lông trở biếc

Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương.

     Nói tới tình yêu, nỗi nhớ, Chế Lan Viên có cách so sánh thật lạ mắt và thú vị. Nỗi nhớ trong tình yêu, giữa anh với em là thế tất, giống như quy luật của đất trời: đông về nhớ rét Còn tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng – một đặc sản của núi rừng Tây Bắc và đẹp như sắc biếc lông chim lúc xuân sang. Tác giả đã cụ thể hóa khái niệm trừu tượng là tình yêu thành những hình ảnh thân thiện, thân thuộc với con người, nhất là người miền núi.

     Đoạn thơ thứ ba mang âm hưởng của khúc hát lên đường hào hứng, dồn dập và thu hút. Chất trữ tình bay bổng, lãng mạn liên kết với giọng điệu sôi nổi, thôi thúc. Đây là lời tự động viên, động viên và khẳng định một lần nữa quyết tâm lên Tây Bắc, mở rộng những nông trường, những vùng kinh tế mới cho non sông:

Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi

Tình em đang mong tình mẹ đang chờ

Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội

Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga.

Mắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng

Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào

Rẽ người nhưng đi vịn tay nhưng tới

Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao.

     Khát khao đấy thôi thúc tâm hồn thi sĩ vì lên Tây Bắc cũng là về với ngọn nguồn của hồn thơ, của cảm hứng thông minh nghệ thuật. Những năm tháng gian nan những hi sinh lớn lao, những đau thương của chiến tranh nay đã kết thành: Mùa nhân dân giảng lúa chỉn rì rào, trên Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao.

Thôi thúc lên Tây Bắc tới đây đã nhập chung làm một với nhu cầu hòa hợp với nhân dân, non sông. Thi sĩ đã tìm thấy ở đó sức mạnh vươn lên:

Nhựa nóng mười năm nhân dân máu đổ

Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ,

Mười năm chiến tranh vàng ta đau trong lửa,

Nay trở về, ta lấy lại vàng ta.

     Thi sĩ Chế Lan Viên đã mượn hình ảnh tượng trưng thường thấy trong ca dao xưa để biểu đạt vẻ đẹp cao quý của tâm hồn. Giống như vàng ko sợ lửa, thi sĩ được rèn luyện, thử thách trong hiện thực gian lao, đau thương và oanh liệt của cuộc kháng chiến trường kì để giờ đây đã thực sự có được chất vàng mười tinh túy của tâm hồn gắn bó máu thịt với nhân dân, non sông.

     Kết thúc bài thơ là những ẩn dụ nghệ thuật tượng trưng có trị giá tư tưởng và thẩm mĩ rất cao, tụ hội ý thức của toàn bài:

Lấy cả những cơn mơ! Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?

Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng.

Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống

Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân.

     Bằng các thủ pháp nghệ thuật tả thực, ẩn dụ, so sánh, tượng trưng phong phú…, trong bài Tiếng hát con tàu, Chế Lan Viên đã thông minh thành công nhiều hình ảnh rực rỡ gợi sự liên tưởng phong phú cho người đọc.

     Cảm hứng bao trùm trong bài thơ là lòng hàm ơn và hiềm hạnh phúc trong sự gắn bó với cuộc sống, với nhân dân và non sông của một tâm hồn đã từ thung lũng đau thương ra cảnh đồng vui. Con tàu tâm tưởng chở đầy ước mơ, khát vọng đang băng băng tới những vùng đất xa xôi của Tổ quốc, đồng thời cũng là mảnh đất mỡ màu nuôi dưỡng hồn thơ, hứa hứa hẹn những mùa vàng bội thu trong một tương lai ko xa.

     Người ta nhận xét thơ Chế Lan Viên là thơ trí tuệ. Rất đúng, bởi thi sĩ chịu thương chịu khó trằn trọc, tìm tòi để thông minh ra cái mới lạ, lạ mắt nhưng vẫn nồng nàn chất trữ tình. Có thể coi bài thơ Tiếng hát con tàu tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật Chế Lan Viên – một thi sĩ lãng mạn cách mệnh nổi tiếng của thơ ca Việt Nam hiện đại.

Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 4

“Ôi, một cánh hoa dù hái vô tình

Cũng là vì yêu cuộc đời quá đẹp

Nói chi lời thơ viết trong nước mắt

Chính là mang hạnh phúc tới lòng anh…”.

(Lúc đã có hướng rồi)

     Ko biết sinh tiền Chế Lan Viên đã có bao nhiêu “lời thơ trong nước mắt”, nhưng có nhiều bài thơ đẹp như “một cánh hoa…”. Tiếng hát con tàu” là một bài thơ như thế! Sáng tác vào năm 1960, “Tiếng hát con tàu” là một giò phong lan trong tập thơ “Ánh sáng và phù sa” của Chế Lan Viên, “Tập thơ đã gây một tiếng vang cực lớn… đã thành cái mốc chuyển biến quan trọng trong thơ của Chế Lan Viên nói riêng, của thơ Việt Nam nói chung… đã xuất hiện một thi pháp mới, một giọng điệu mới, một cách nghĩ, cách cảm mới”. (Người làm vườn vĩnh cửu – Trần Mạnh Hảo).

     Bài thơ, ngoài 4 câu đề từ còn có 15 khổ thơ, gồm 60 câu, chủ yếu mỗi dòng thơ 8 từ, chỉ có một câu 12 từ, đó là dung mạo của “Tiếng hát con tàu”.

     Năm 1960, miền Bắc bước vào kế hoạch 5 năm lần thứ nhất, xây dựng và tăng trưởng kinh tế, vãn hóa. Cuộc vận động đồng bào miền xuôi đi xây dựng kinh tế miền núi trở thành một phong trào cách mệnh rộng lớn để biến “Tây Bắc thành hòn ngọc ngày mai của Tổ quốc” (Phạm Văn Đồng). Bài thơ “Tiếng hát con tàu” đã “mang hồn thời đại bay cao” (Tố Hữu), nó đã vượt lên khỏi tính chất thời sự nhưng trở thành ca khúc trình bày đắm say khát vọng lên đường, gắn bó với cuộc sống sôi động bằng tình yêu Tổ quốc và nhân dân, để lao động, khám phá và thông minh. Chất suy tưởng giàu có, óng ánh vẻ đẹp trí tuệ, sự biện luận sắc sảo và hình tượng mới lạ, lạ mắt… đã tụ hội và kết tinh làm nên trị giá tư tưởng và nghệ thuật thực sự của bài thơ tuyệt tác nay.

     Trước hết nói về khổ thơ đề từ rất lạ mắt và tài hoa. Cấu trúc vần thơ dưới hình thức hỏi – đáp. Ko chỉ hỏi bằng câu hỏi nhưng đáp cũng bằng câu hỏi. Giọng điệu ngân vang, say mê, hào hứng:

“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc

Lúc lòng ta đã hóa những con tàu,

Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát

Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu?”.

     Bao trùm lời đề từ là niềm tự hào về một tình yêu lớn của thi sĩ. Hỏi – đáp để tự khẳng định sự nhận thức của tâm hồn mình. Câu 1 nói lên tình cảm đẹp, rộng lớn: ko chỉ yêu riêng Tây Bắc nhưng thi sĩ còn hướng tâm hồn mình tới mọi miền của non sông rộng lớn với tất cả tình mến thương tha thiết. Câu thứ 2 thứ 3 chỉ rõ xuất xứ của tình cảm cao đẹp đó. Điều kiện chủ quan là “Lúc lòng ta đã hóa những con tàu”, tự thân “ta” đã sống với khát vọng đẹp muốn đi tới mọi miền của Tổ quốc thân yêu để hiến dâng và phục vụ. Điều kiện khách quan là hiện thực xã hội, là ko khí của thời đại: “Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát”. Đó là một thời kì rất đẹp, rất sôi động trên miền Bắc nước ta. Nhân dân phấn khởi, hào hứng xây dựng non sông và cuộc sống mới. Một thi sĩ khác đã truyền tụng là “… bài thơ miền Bắc – rất tự do nên tươi nhạc, tươi vần”. Câu thơ thứ 4 là hệ quả thế tất nhưng điều kiện chủ quan và khách quan đưa tới: “Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu?”. Câu hỏi tu từ vang lên tự hào biểu lộ tâm hồn mình đã hòa nhập, đã gắn bó, đã mến yêu nồng nhiệt Tây Bắc. Cách so sánh và cách nói mới mẻ, quyến rũ. Khổ thơ đề từ ko chỉ nói lên tình yêu Tây Bắc, tình yêu Tổ quốc nhưng còn trình bày sự biện luận sắc sảo – một nét đẹp trong thi pháp của Chế Lan Viên.

     “Anh đi chăng?” hay “anh giữ trời Hà Nội?”; “Anh có nghe…?” và “Tàu gọi anh đi, sao anh chửa ra đi?” – Đó là tâm trạng, là nỗi niềm băn khoăn về chuyện đi hay ở lại? Tâm trạng ngại đi xa, sợ khó khăn gian nan… là một sự thực của lòng người, ko chỉ riêng thi sĩ trong những tháng ngày hòa bình sau 9 năm kháng chiến chống Pháp. Cuộc đấu tranh tư tưởng diễn ra trong mỗi con người, đó là một sự thực. Chế Lan Viên đã sử dụng giải pháp tương phản để tô đậm tâm trạng và nỗi niềm băn khoăn đấy. Hàng loạt câu hỏi tu lừ xuất hiện, âm điệu thơ đầy ám ảnh, thúc giục:

“Con tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?

Bạn hữu đi xa, anh giữ trời Hà Nội

… Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp

…Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi!?”.

     Hình ảnh con tàu trong 2 khổ thơ đầu: “Con tàu lên Tây Bắc anh đi chăng?” và “Tàu đói những vành trăng” – mới chỉ là một biểu tượng về một hành trình đi xa; con tàu này còn “đói những vành trăng” tức là chưa có nhiều động lực để phóng tới những ko gian, những chân trời. Nó chưa phải là “Tiếng hát con tàu”. Đó là sự tinh tế trong tư duy nghệ thuật của Chế Lan Viên.

     Chín khổ thơ tiếp theo hàm chứa những tư tưởng tình cảm đẹp lúc thi sĩ nghĩ về Tây Bắc và con người Tây Bắc vói bao kỉ niệm thâm thúy, cảm động. Bài học về tình nghĩa thuỷ chung đối với non sông và nhân dân làm cho ta lớn lên về mặt tâm hồn và để ta nhớ mãi.

     Ngọn lửa kháng chiến thần kì, những bản, những con đèo, dòng suối, những anh du kích, em nhỏ liên lạc, bà mế, cô gái Tây Bắc “vắt xôi nuôi quân” đã trở thành kỉ niệm, để thương để nhớ, đã hóa tâm hồn người cán bộ kháng chiến miền xuôi, thi sĩ…

     Tây Bắc là hồn thiêng núi sông, là nơi rực cháy ngọn lửa kháng chiến, ngọn lửa Điện Biên thần kì, là “xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng”, là mảnh đất mến thương “nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất – Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân”. Tự hào nhưng hướng về tương lai với bao niềm tin sáng ngời:

“Ơi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa

Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường”.

     Nhận thức đấy đã khai sáng tâm hồn, nhận thức về tuyến đường đi tới còn nhiều gian nan nhưng tự ý thức “con cần vượt nữa”để được trở về cội nguồn “cho con về gặp lại Mẹ mến thương”. “Mẹ” được viết hoa, một mĩ từ, là hình ảnh cao đẹp của Bà Mẹ Tổ quốc muôn quý nghìn yêu. Nghệ thuật sử dụng tiếng nói chuẩn xác, biểu cảm, thông minh hình ảnh đã làm cho vần thơ “Tiếng hát con tàu” cất cánh: “xứ thiêng liêng”, “nơi máu rỏ”, “trái chín đầu xuân”, “ngọn lửa… soi đường”, “Mẹ mến thương”. Các số từ chỉ lượng thời kì: “mười năm qua”, “nghìn năm sau” là một cách nói mang tính triết luận về một chiêm nghiệm lịch sử vô cùng thấm thía.

     Với Chế Lan Viên thì gặp lại nhân dân là một thú vui lớn, một khát khao lớn, một niềm hạnh phúc lớn:

“Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ,

Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa,

Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa

Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”.

     Một cách nói vừa quen vừa là lạ. Năm hình ảnh so sánh liên tục xuất hiện để cụ thể hóa, hình tượng hóa thú vui, niềm hạnh phúc to lớn “Con gặp lại nhân dân”. Có hình ảnh về toàn cầu tự nhiên, có hình ảnh vẻ cõi đời, tuổi thơ. Nhân dân là cội nguồn của sự sống và hạnh phúc, là suối mát mùa xuân đón bầy nai đói khát trở về chốn cũ mến thương, là hơi ấm mùa xuân đem lại màu xanh và hương mật cho cỏ, là ánh thiều quang cho chim én sánh duyên kết đàn, là dòng sữa ngọt cho nhỏ thơ đói lòng, là cánh tay nhẹ đưa nôi mềm đem lại giấc ngủ say, cơn mơ đẹp cho em nhỏ… Có hình ảnh thơ mộng. Có hình ảnh ấm áp sâu nặng tình nghĩa. Những so sánh đấy còn mang một ý nghĩa thẩm mĩ thâm thúy: về với nhân dân là trở về ngọn nguồn hạnh phúc, là hợp đạo lí và đúng lẽ tự nhiên. Triết luận đấy càng trở thành thâm thúy, thấm thìa vì nó được trình bày bằng một thứ tiếng nói lựa chọn, hình tượng, gợi cảm, thi vị.

     Với Chế Lan Viên thì gặp lại nhân dân, trở về trong lòng nhân dân là để soi lại lòng mình, là để đền ơn đáp nghĩa, sống thuỷ chung trong tình người. Nhân dân đã hi sinh, đã tận tình, đã nuôi nấng và san sẻ. Cách mệnh, anh quân nhân, anh cán bộ đã được nhân dân nuôi dưỡng và đùm bọc trong tình thương. Nhân dân được thi sĩ nói tới là những con người cụ thể tiêu biểu cho mọi từng lớp trong số đông dân tộc với bao phẩm chất đẹp như vàng mười, sáng như ngọc. Nhân dân cần lao và người hùng, đó là “anh con, người anh du kích”, trước lúc ra trận, với “chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn – Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách – Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con”. Là “em con, thằng em liên lạc” như con thoi giữa rừng sâu đầy bóng giặc, “Sáng bản Na, chiều em qua bản Bắc – Mười lăm năm tròn chưa mất một phong thư..”. Là bà mế Tây Bắc:

“Con nhớ mế. Lửa hồng soi tóc bạc,

Năm con đau, mế thức một mùa dài,

Con với mế ko phải hòn máu cắt

Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi”.

     “Lửa hồng soi tóc bạc” là một hình ảnh rất đẹp. Lửa hồng ấm áp của tình thương soi sáng mái tóc bạc của người mẹ hiền miền núi. Mế với con ko phải tình máu mủ ruột thịt, ko phải “hòn máu cắt” ra, nhưng mế đã nuôi con như con đẻ của mế, nên “trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi”. Những từ ngữ chỉ độ dài của thời kì như: “một mùa dài”, “trọn đời”, “nhớ mãi”, liên kết với từ “nhớ”, từ “thức” đã trình bày một quan hệ tình sâu nghĩa nặng, thuỷ chung rất đáng tự hào.

     Nhớ người rồi nhớ tới cảnh. Người lính trong đoàn “quân xanh” Tây Tiến thì “Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi”; anh cán bộ về xuôi nhớ Việt Bắc là “Nhớ từng rừng nứa bờ tre – Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy”. Chế Lan Viên nhớ Tây Bắc với nỗi nhớ “đã hóa tâm hồn”:

“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ,

Nơi nào qua lòng lại chẳng mến thương?

Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở,

Lúc ta đi, đất đã hóa tâm hồn!”.

     Hai chữ “nhớ” diễn tả nỗi nhớ khôn nguôi. Nhớ bản sương, nhớ đèo mây là nỗi nhớ xa xôi, nỗi nhớ phủ mờ sương khói trong hoài niệm, nhớ thấp thỏm ko yên. Những bản sương, những đèo mây đấy đã là “nơi hồn ta thấm đất”, đã gắn bó với anh, với em, với mế… bằng bao kỉ niệm thâm thúy một thời gian nan, vì thế “Nơi nào qua lòng lại chẳng mến thương?”. Hỏi mình cũng là để tự đo lòng mình, đo mến thương tình nghĩa. Đất lành thì chim đậu, lúc đầu thì mới “chỉ là nơi đất ở” để mưu sinh, để tồn tại. Chỉ có sống hết mình, gắn bó với “nơi ở’ bằng tâm huyết, bằng mến thương, thi mới có thể “Lúc ta đi, đất đã hóa tâm hồn”. Từ những cụ thể, những hình ảnh, những xúc cảm cụ thể, tác giả đã nói chung, đã nâng lên thành chiêm nghiệm, những suy ngẫm triết luận, với ý thức sâu xa đề cao đạo lí đẹp “sống hết mình, sống thủy chung với nhân dân, với quê hương non sông”.

     Nỗi nhớ em là một nỗi nhớ đẹp. Nhớ “vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng… Bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương”. Nhớ em trong mối tình quân dân thắm thiết. Nhớ em với bao xôn xao, bổi hổi:

“Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét

Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng,

Như xuân tới chim rừng lông trở biếc,

Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương”.

     Có biết sống trong hạnh phúc tình yêu thì con thuyền của lòng ta mới neo giữ nơi bến nước nhân dân. “Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét”, nỗi nhớ thật tự nhiên như quy luật của sự sống. Sóng nhớ bờ, đông nhớ rét, anh nhớ em, đó là sức mạnh của tình yêu, “Tình yêu của ta” của anh và em gắn bó mật thiết, bền chặt (như cánh kiến), thơ mộng (như hoa vàng). Cũng là cách nói rất thơ, rất hồn nhiên. Tình yêu đã làm đẹp đôi ta, như lúc mùa xuân tới, chim kết đôi và sánh bầy, lông trở biếc quyến rũ hơn, tiếng hót tiếng gù gọi đàn hay hơn, đáng yêu hơn. Ở đoạn trên, tác giả viết: “Lúc ta đi, đất đá hỏa tâm hon”và ở đây, ông lại nâng lên một âm tần, âm vực khác: “Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương”. Đó là những câu thơ nhưng tiếng nói được nén lại, cô đúc lại, luyện thành như một châm ngôn sống và xử sự đẹp, khẳng định quy luật và quan niệm về sống và tình yêu. Phép đối và giải pháp so sánh được vận dụng thông minh viết nên những vần thơ mang vẻ đẹp tiếng nói tương xứng, hài hòa, những hình ảnh có sắc màu gợi cảm. Triết lí, triết luận trong thơ Chế Lan Viên được khoác bằng những y phục, những hình ảnh đầy chất thơ, một mặt, ông tránh được hạn chế “ý sâu nhưng khô”, trái lại, đã thông minh nên những câu thơ, vần thơ sáng giá nhất, những câu thơ trong sự ghi nhớ của nhiều người.

     Bốn khổ thơ cuối nói về khúc hát lên đường. Con tàu từ chỗ “đói những vành trăng” nay trở thành con tàu “mộng tưởng”, “uống một vầng trăng”… Giọng điệu thơ rộn ràng, diễn tả thú vui phấn khởi lên đường. Tới đây, con tàu mới trở thành khát vọng sống, khát vọng lên đường. Lên Tây Bắc, đi tới mọi miền Tổ quốc là đáp lời kêu gọi “lên đường” của non sông, tuân theo tiếng gọi của lương tâm, của tình em, tình mẹ đang mong, đang chờ. Tất cả đều thôi thúc:

“Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi?

Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ

Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội

Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”.

     Tàu “vỗ đôi cánh”, “mắt thèm mái ngói đỏ trăm ga” – là cách nói lãng mạn, say mê. Lên Tây Bắc trong ko khí tưng bừng của ngày hội – ngày hội lớn của nhân dân lên đường dựng xây non sông:

“Rẽ người nhưng đi, vịn tay nhưng tới,

Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao”.

     Khổ cuối giọng thơ vang lên. Có câu thơ mở rộng tới 12 từ. Hai dòng cuối sử dụng giải pháp “bắc cầu” liền mạch. Cùng với con tàu đã có thêm cơn mơ, mộng tưởng, có vầng trăng, có mặt hồng em, và có cả con suối mùa xuân:

“Lấy cả những cơn mơ! Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?

Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng?

Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống

Mặt hồng em như suối lớn mùa xuân”.

     “Mặt hồng em” là một ẩn dụ nói về hiện thực cuộc sống trong khi “mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào”, nói về những thông minh thi ca gặt hái được lúc thi sĩ đã trở lại Tây Bắc – mẹ của hồn thơ – trở về vói nhân dân. Khổ thơ cuối khẳng định một niềm tin của nhà nghệ sĩ chân chính. Trở về với nhân dân là để lấy lại “vàng thứ vàng mười của lòng mình thực sự, là để gắn bó với hiện thực của non sông và nhân dân nhưng khám phá và thông minh, để “tac ũng uống Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”.

     “Tiếng hát con tàu” là tiếng hát mê say của Chế Lan Viên. Bài học thấm thía nhất là hãy biết trở về với nhân dân, sống trong lòng nhân dân để lao động thông minh để hiến dâng và phục vụ, để khám phá và để… đền đáp tình nghĩa. Bài thơ còn nói lên một cách xúc động nhất là phải biết sống đẹp trong tình yêu lứa đôi, trong tình yêu non sông và nhân dân.

     Nhan đề bài thơ là “Tiếng hát con tàu” gợi lên trong tâm trí chúng ta một ý tưởng đẹp tươi là hãy sống đẹp, sống có hoài bão, sống có khát vọng như con tàu “vỗ cánh” bay cao, bay xa làm nên sự nghiệp lớn.

     Tiếng hát con tàu” đã trình bày tập trung phong cách nghệ thuật của Chế Lan Viên: nhạy cảm, có tài thông minh hình ảnh (ẩn dụ, so sánh), sử dụng tương phản đối lập và hàng loạt câu hỏi tu từ để biện luận, để tự tranh biện làm cho ý tưởng, chủ đề được trình bày thâm thúy. Giọng thơ đa thanh, biến hóa, càng về cuối càng rộn ràng như một hành khúc. Nét rực rỡ nhất của “Tiếng hát con tàu” là có một số câu thơ rất hay, liên kết chặt chẽ giữa triết luận với xúc cảm, giữa trí tuệ với hình tượng. Tới nay, đường lên Tây Bắc vẫn chưa có đường tàu và con tàu, nhưng “Tiếng hát con tàu” của Chế Lan Viên vẫn quyến rũ chúng ta bởi nó là văn học thực sự, nó cho ta cảm và hiểu về lẽ sống và tình yêu.

Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 5

     Chế Lan Viên là thi sĩ lớn của nền văn học Việt Nam hiện đại. Trục đường sáng tác của thi sĩ trải qua nhiều thăng trầm với những bước ngoặc trong phong cách nghệ thuật và tư tưởng chủ đạo, ko còn là toàn cầu kinh dị, kì bí trong Điêu tàn, sau năm 1945, ông đã rẽ hướng tập trung khai thác đề tài con người và non sông trong kháng chiến.

     Thơ Chế Lan Viên mang đậm vẻ đẹp trí tuệ và giàu suy tư triết lý với những hình ảnh thơ nhiều chủng loại, phong phú, đầy sức thông minh. Tiếng hát con tàu được rút ra từ tập Ánh sáng và phù sa, bài thơ được lấy cảm hứng từ một sự kiện kinh tế – chính trị có ý nghĩa vô cùng lớn lao: Cuộc vận động đồng bào miền xuôi lên xây dựng kinh tế nơi miền núi Tây Bắc.

     Bài thơ là sự kết tinh xuất sắc giữa tư tưởng và nghệ thuật của Chế Lan Viên trong sự nghiệp thi ca cách mệnh của mình. Những câu thơ trong lời đề từ cất lên thổn thức, lay động lòng người đọc, nó đã trình bày được tư tưởng chủ đạo xuyên suốt tác phẩm:

“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc

Lúc lòng ta đã hoá những con tàu

Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát

Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu”

     Câu hỏi tu từ vang lên thật nhẹ nhõm “Tây Bắc ư?” chứa đựng nỗi trằn trọc, băn khoăn của thi sĩ trước tình cảnh non sông lâm nguy. Tiếng gọi của Tổ quốc cứ vang vọng bên tai và tâm hồn Chế Lan Viên giờ đây chỉ còn là Tây Bắc xa xôi kia, ông chẳng còn ngại khó khăn, cũng chẳng sợ nguy hiểm rình rập bởi vì trái tim đã hoà chung nhịp đập Tổ quốc, bởi lòng ông đã “hoá những con tàu”.

     Hai khổ thơ mở đầu vang lên những lời thơ như thúc giục, như rộn ràng hơn, ngôn từ thật tha thiết, những câu hỏi ngày càng dồn dập đang xoáy sâu trong lòng tác giả nói riêng và thế hệ văn nghệ sĩ nói chung:

“Con tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?

Bạn hữu đi xa, anh giữ trời Hà Nội

Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi

Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng

Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp

Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?

Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép

Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia”

     Hình ảnh ẩn dụ “con tàu” mang ý nghĩa biểu tượng cho khát vọng, hoài bão lớn lao đang tuôn chảy trong lòng hàng triệu nhân dân Việt Nam ta lúc đấy. Tiếng con tàu vút cao lên như lời kêu gọi mạnh mẽ, nồng nhiệt của Chế Lan Viên. Giải pháp tu từ nhân hoá “Tàu đói những vành trăng” thật biểu cảm, sinh động, “vành trăng” hình ảnh tự nhiên thơ mộng, trữ tình cũng là biểu tượng cho ánh sáng, niềm tin và kỳ vọng dạt dào về thắng lợi vẻ vang vào một tương lai ko xa.

     Động từ “đói” gợi cho người đọc bao suy ngẫm, non sông thật sự đang rất cần sự đồng lòng, sự kết đoàn trong nhân dân, xả thân sẵn sàng hy sinh để xây dựng Tổ quốc ngày càng vững mạnh. Tây Bắc – một địa danh cụ thể xa xôi, hiểm trở cũng là một hình ảnh biểu tượng cho non sông, Tây Bắc là cội nguồn làm nên vong linh của bài thơ, của thông minh nghệ thuật dạt dào.

     “Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp”, nghệ thuật đối lập tương phản gợi sự trằn trọc, day dứt trong lòng mỗi độc giả. Ta sống dưới sự chở che của tự nhiên, sự bao bọc của Tổ quốc nhưng có lúc nào ta giật thót nhìn lại mình đã làm được gì cho non sông hay chỉ sống một cuộc đời vô nghĩa “lòng đóng khép” với thế sự ngoài kia.

     Niềm hạnh phúc dâng trào, thú vui sướng lúc trở về với vòng tay quê hương được thi sĩ tái tạo thật tâm thành, mộc mạc trong chín khổ thơ tiếp theo, qua đó gợi lại về những kỷ niệm tươi đẹp, gắn bó thuở kháng chiến:

“Trên Tây Bắc! Ôi mười năm Tây Bắc

Xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng

Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất

Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân…

Anh nắm tay em cuối mùa chiến dịch

Vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng

Đất Tây Bắc tháng ngày ko có lịch

Bữa xôi đầu còn toả nhớ mùi hương.”

     Con người quang cảnh nay đã thay đổi, mười năm kháng chiến đi qua “như ngọn lửa” rộn rực, vẫn đang bùng cháy trong lòng tác giả. Có nhẽ lúc này, tâm hồn cần sự ngơi nghỉ, cần sự xoa dịu bởi bàn tay gia đình cho nguôi đi thương nhớ chất chứa trong lòng bao năm, “Cho con về gặp lại mẹ mến thương”. “Mẹ” ở đây ngoài là người mang nặng đẻ đau, thì cũng có thể là mẹ tự nhiên, mẹ Tổ quốc thân yêu.

     Biết bao kỷ niệm vùng Tây Bắc vẫn in đậm trong tâm trí tác giả, hình ảnh “người anh du kích”, “thằng em liên lạc”, người mẹ tóc bạc, nhớ “bản sương giăng”, nhớ cả “đèo mây phủ”, những hình ảnh thật cụ thể, giàu liên tưởng thâm thúy. Tình mến thương sâu nặng, sự chở che, đùm bọc của đồng bào nơi đây như tiếp thêm sức mạnh cho những người chiến sĩ trong công cuộc xây dựng bảo vệ Tổ quốc.

     Chế Lan Viên bằng sự nhạy cảm của mình cũng đã khám phá ra quy luật rất đặc thù trong suy nghĩ con người: “Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở/Lúc đi đất bỗng hoá tâm hồn”. Thuở đầu đặt chân tới vùng đất mới, mọi thứ trong ta hoàn toàn xa lạ, đất chỉ đơn giản là nơi ta sinh sống, tồn tại.

     Nhưng thời kì thấm thoắt thoi đưa, lâu dần mảnh đất đấy trở thành thân thuộc, từng cái cây ngọn cỏ, từng dáng vẻ con người hằn sâu trong trái tim ta thật thâm thúy, khó phai nhoà, trở thành một phần trong mảnh ghép “tâm hồn” những con người xa quê. Sự chuyển hoá lạ kỳ đấy ko phải tự nhiên nhưng có, nó xuất phát từ tình mến thương, gắn bó, sự đồng cảm của tâm hồn, nó biến vùng đất xa lạ trở thành quê hương thứ hai của mọi người.

     Tình yêu trong thơ Chế Lan Viên chẳng phải là tình cảm lứa đôi đơn chiếc nhưng nó còn hoà mình cùng tình mến thương non sông, quê hương. Anh nhớ em! Nỗi nhớ dạt dào, da diết “như đông về nhớ rét”, gắn bó keo sơn, đẹp tươi, thơ mộng “như cánh kiến hoa vàng”. Tình anh và em nồng nàn, cháy bỏng trong sự chứng kiến của núi rừng Tây Bắc, chỉ cần nắm tay nhau đi qua biết bao mùa chiến dịch.

     Tình yêu ta đã hoá miền đất xa lạ trở thành thân quen, thân thiện như quê hương máu thịt, tâm hồn. Bằng ngòi bút tài hoa đậm chất nghệ sĩ lãng mạn của mình, Chế Lan Viên ko ngần ngại diễn tả tình yêu với sự hóm hỉnh sâu lắng, sự mật thiết, thuỷ chung với những hình ảnh rực rỡ sắc màu, mang đậm dư vị của núi rừng vùng cao Tây Bắc.

     Tiếng gọi của Tổ quốc lại vang lên mạnh mẽ, người chiến sĩ lên đường ra chiến trường ko một giây đắn đo suy nghĩ, anh đi mang theo gánh nặng trọng trách trên vai “Quốc gia gọi hay lòng ta gọi?”, cả niềm tin yêu nơi hậu phương đang mong đợi “Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ”. Tác giả mượn hình ảnh trong ca dao để mô tả vẻ đẹp thanh cao, trong sáng trong tâm hồn, “vàng” vừa cao quý, vừa sắt son kiên cường trước ngọn lửa hung tàn, ko hề nao núng, giữ nguyên ý chí thuở ban sơ của mình.

     Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên là bài thơ rực rỡ để lại trị giá to lớn cho nền thơ ca Việt Nam. Bài thơ là tiếng lòng trằn trọc, tha thiết của tác giả trong công cuộc xây dựng Tổ quốc, mong muốn được hoà nhập với nhân dân, với cuộc đời. Hình ảnh “con tàu” chở bao kỳ vọng, khát khao của Chế Lan Viên tới vùng đất Tây Bắc xa xôi, nơi đây cũng chính là mảnh đất phì nhiêu nuôi dưỡng chất thơ trong tâm hồn tác giả.

Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 6

     Nhà phê bình văn học Hoài Thanh đã có một nhận định rất hay về phong trào thơ Mới giaI đoạn 1932 -1941 rằng: “Đời chúng ta nằm trong vòng chữ Tôi. Mất bề rộng ta đi tìm bề sâu. Nhưng càng đi sâu càng lạnh. Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình cùng Lưu Trọng Lư, ta điên cuồng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, ta đắm say cùng Xuân Diệu…” Và người đã nhắc tới một đặc điểm thơ lạ mắt của Chế Lan viên đấy là những vần thơ rất đỗi đớn đau buồn thảm, là những xúc cảm điên loạn trước thực cảnh hoang tàn, tao loạn. Để rồi trong một tác phẩm của mình ông đã viết “Hãy cho tôi một tinh cầu lạnh giá/Một vì sao trơ trọi cuối trời xa!/Ðể nơi đấy tháng ngày tôi trốn tránh/Những ưu tư, cực khổ với buồn lo!”. Chỉ tới lúc cách mệnh tháng tám đã thành công, thì hồn thơ Chế Lan Viên mới có nhiều sự thay đổi mạnh mẽ, để thi sĩ hướng về cuộc đời với một tâm hồn nồng nàn sôi nổi. Tất cả những đặc điểm đổi mới đấy ta sẽ gặp nhiều trong tập Ánh sáng và phù sa, và một trong những bài thơ hay và tiêu biểu nhất phải kể tới Tiếng hát con tàu với hai câu thơ có nhẽ đã đi vào ký ức của nhiều người “Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở/Lúc ta đi đất đã hóa tâm hồn”.

     Ánh sáng và phù sa (1960) được xem là tập thơ ghi lại bước trưởng thành của hồn thơ Chế Lan Viên sau cách mệnh thành công. Tiếng hát con tàu được viết dựa vào cảm hứng từ một sự kiện kinh tế chính trị xã hội quan trọng của non sông, phong trào vận động nhân dân miền xuôi ngược lên vùng Tây Bắc xây dựng kinh tế mới những năm 1958-1960, biến chiến trường xưa trở thành một nông trường trù phú.

     Với nhan đề “Tiếng hát con tàu”, thì hình ảnh “con tàu” là một thông minh nghệ thuật, được nâng lên thành một biểu tượng cho phong trào nhân dân miền xuôi lên miền núi để xây dựng non sông với ý thức say mê, hào hứng, sôi nổi. Ko chỉ vậy, hình ảnh “con tàu” còn là biểu tượng cho hành trình tư tưởng của thi sĩ, hành trình bước ra từ những đau thương buồn khổ sang sự vui tươi hứng khởi, bước từ cái tôi tư nhân chuyển sang cái tôi chung hòa nhập với số đông. Tuy nhiên hình ảnh “con tàu” còn là biểu tượng cho phong trào xâm nhập vào thực tiễn cuộc sống để sáng tác của giới văn nghệ sĩ lúc bấy giờ. Gắn liền với hình ảnh “con tàu” là hai từ “tiếng hát” ở đây là bộc lộ cho sự say mê, hứng khởi, là minh chứng cho sự tự nguyện của nhân dân ta trên “con tàu” lên vùng Tây Bắc xây dựng kinh tế mới.

     Với phần lời đề từ, tác giả đã mở ra những định hướng cho nội dung bài thơ.

“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc

Lúc lòng ta đã hoá những con tàu

Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát

Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu”

     “Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc” chỉ trong một câu thơ thôi nhưng có tới hai từ “Tây bắc” ko chỉ vậy nó lại còn là một địa danh rõ ràng, hoàn toàn phạm vào điều cấm kỵ trong thơ ca, thế nhưng ở đây việc lặp lại đấy là do sự cố ý của tác giả, bộc lộ tầm quan trọng của địa danh này trong tâm hồn của tác giả, đồng thời cũng dần mở ra nhân vật và chủ thể chính trong bài thơ là hướng về vùng đất Tây Bắc. Vùng cực tây của xa xôi, hẻo lánh của Tổ quốc, là cái nôi bảo bọc kháng chiến chống Pháp trong suốt 9 năm trời đằng đẵng của dân tộc ta. Trong hiện nay Tây Bắc đã ko còn là chiến trường thảm khốc nhưng lại trở về là một mảnh đất nghèo nàn, nhiều khó khăn đàn rất cần những bàn tay chung sức xây dựng và tăng trưởng. Kết cấu hỏi đáp trong câu thơ đầu của lời đề từ ““Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc, còn nhằm gợi ra ko chỉ riêng mình Tây Bắc nhưng còn rất nhiều nơi xa xôi hẻo lánh khác trên khắp mảnh đất hình chữ S đang rất cần những bàn tay kiến thiết, xây dựng. Và cũng ko chỉ riêng mảnh đất Tây Bắc mới khơi nguồn cho người nghệ sĩ thông minh, nhưng tất cả những dải đất trên non sông nước Việt Nam đều có thể trở thành niềm cảm hứng trong thi ca của giới văn nghệ sĩ trong đó có cả Chế Lan Viên. Sau lúc đã khẳng định một điều rằng cần phải tới với Tây Bắc cần phải tới những nơi xa xôi của Tổ quốc, thì hai câu “Lúc lòng ta đã hoá những con tàu/Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát” đã nêu ra hai điều kiện để có thể thực hiện được những hành trình lên đường đấy, điều kiện chủ quan là bản thân mỗi chúng ta có khát vọng lên đường, điều kiện khách quan là Tổ quốc đã lên tiếng gọi, có những chủ trương chính sách khuyến khích con người lên đường làm kinh tế mới, góp phần xây dựng non sông. Từ hai điều kiện đấy, đã tới tới kết quả “Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu”, ta có thể hòa nhập với Tây Bắc, ta có thể góp phần xây dựng Tây Bắc trở thành giàu đẹp hơn và trái lại Tây Bắc cũng sẽ mang lại những cảm hứng sáng tác rộng mở cho nhiều văn nhân nghệ sĩ, Tây Bắc là số đông chung của mọi nhà để ta có thể phá độc thân hòa nhập với số đông.

     Ở hai khổ thơ trước tiên Chế Lan Viên đã viết về nỗi trằn trọc và lời mời gọi lên đường tha thiết.

“Con tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?

Bạn hữu đi xa, anh giữ trời Hà Nội

Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi

Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng

Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp

Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?

Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép

Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia”

     Thi sĩ đã tuần tự mở ra hai ko gian hoàn toàn đối lập nhau là Tây Bắc và Hà Nội. Nếu ko gian Tây Bắc hiện lên với những từ “đi xa”, “gió nghìn rú gọi”, “ngoài cửa ô”, “non sông mênh mông”, “trên kia”, gợi ra một ko gian rộng lớn, ko gian chung của nhân dân của số đông, đầy tự do dẫu rằng có nhiều thiếu thốn, nghèo nàn. thì ko gian Hà Nội lại được tái tạo thông qua những từ ngữ như “giữ trời Hà Nội”, “đời anh nhỏ hẹp”, “lòng đóng khép”, gợi ra sự chật chội, tù túng, bó hẹp, trong xa hoa, khá giả. Từ đó tác giả đưa ra một loạt các câu hỏi Con tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?”, “Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi/Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng”, “Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?” được sắp xếp theo mức độ tăng tiến dần, trước tiên chỉ là một lời ướm hỏi, mời mọc nhẹ nhõm, sau đó là lời “rú gọi” đầy hối thúc khẩn trương, thúc giục lên đường. Rồi cuối cùng là đỉnh điểm với sự thúc ép, yêu cầu người nghệ sĩ phải lựa chọn một cách dứt khoát và nhanh chóng giữa mảnh đất Hà Nội và Tây Bắc. Việc tác giả dùng đại từ “anh”, để tự chất vấn mình, trình bày nỗi trằn trọc suy tư của tác giả giữa việc lên đường tìm cảm hứng mới, xây dựng non sông hay ở lại với bầu trời Hà Nội chật hẹp, buộc phải bản thân phải lựa chọn. Và cuối cùng tác giả cũng đưa một lựa chọn “Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép/Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia”, sử dụng lập luận phủ định chẳng có nghệ thuật nào được sản sinh ra từ cuộc đời bó hẹp, làm nền cho việc khẳng định quyết định ra đi tìm cảm hứng sáng tác để hồi sinh hồn thơ của mình, gặp lại chính mình với tư cách của một người nghệ sĩ chân chính. Từ đó nói chung lên mối quan hệ giữa thơ ca và cuộc sống, hiện thực cuộc sống sẽ là ngọn nguồn của thi ca, như Nam Cao đã viết rằng “Sống đã rồi hãy viết”.

     Sau sự trằn trọc và lời mời gọi lên đường tha thiết nhưng tác giả tự nói với mình thì chín khổ thơ tiếp theo tác giả đã trình bày sự khát khao được quay trở về với mảnh đất kháng chiến, khát khao được quay trở về với nhân dân.

“Trên Tây Bắc! Ôi mười năm Tây Bắc

Xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng

Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất

Nay rạt rào đã chín trái đầu xuân”

     Trong khổ thơ thứ 3 chính là nhận thức của tác giả về mảnh đất Tây Bắc, việc lặp lại hai lần liền từ “Tây Bắc” trong câu thơ đầu thể đã trình bày những tình cảm dâng trào, thắm thiết của thi sĩ đối với mảnh đất Tây Bắc, mảnh đất nhưng gần mười năm qua đã diễn ra cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc. Trong quá khứ Tây Bắc là “xứ thiêng liêng”, bởi nó đã góp công góp sức, lập nên những chiến công “người hùng” như Tố Hữu từng viết trong Việt Bắc “núi giăng thành lũy sắt dày/Rừng che quân nhân rừng vây quân thù,…”, trình bày niềm tự hào thâm thúy về một mảnh đất Tây Bắc người hùng. Ko chỉ vậy mảnh đất Tây Bắc đấy còn là nơi “máu rỏ” nơi đã chứng kiến những sự hy sinh, mất mát, những nỗi đau của dân tộc. Từ quá khứ tác giả mở đầu nhìn tới hiện nay, “Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân”, từ sự hy sinh thầm lặng, kéo dài của của bao nhiêu thế hệ con người, thì hôm nay Tây Bắc đã hồi sinh với những vụ mùa bội thu, đạt được những thành tích đáng quý “dạt dào” trình bày sức sống sôi trào, là những thành tích vô cùng to lớn.

     Tới khổ thơ thứ tư lại chính là ý thức của tác giả về cuộc kháng chiến của nhân dân ta trong suốt 9 năm ròng.

“Ơi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa

Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường

Con đã đi nhưng con cần vượt nữa

Cho con về gặp lại mẹ mến thương”

     Tác giả gọi kháng chiến như gọi một người thân thiết của mình, sắc thái trìu mến thiết tha, ko chỉ là nỗi đau nhưng còn là niềm tự hào, vinh dự trước thành công của dân tộc. Trong quá khứ, cuộc kháng chiến 9 năm của dân tộc được so sánh “như ngọn lửa” mang ý nghĩa biểu tượng, mang trong đó nhiệt thành cách mệnh, gắn liền với những chiến công rực rỡ, và là ngọn lửa của lí tưởng soi đường để các thế hệ thanh niên đang tuyệt vọng. Đồng thời “ngọn lửa” đấy còn là ánh sáng soi đường cho các thế hệ thanh niên của nghìn năm sau nữa, trở thành một định hướng về lý tưởng, khát vọng cách mệnh cho người dân Việt Nam các thế hệ tiếp nối. Từ đó tác giả xác định nhiệm vụ cho các thế hệ tương lai “Con đã đi nhưng con cần vượt nữa”, nhắc lại quá khứ “con đã đi”, nhắc về cuộc lột xác của các trí thức sau cách mệnh tháng tám. Rồi từ quá khứ đấy tác giả đặt ra nhiệm vụ cho chính mình và các thế hệ tương lai “con cần vượt nữa”, cần có những cuộc lột xác khác, mạnh mẽ và quyết liệt hơn hôm qua, cần biết từ bỏ khung trời tư nhân chật hẹp, tù túng để đi tới với khung trời của nhân dân rộng lớn, chung tay góp sức xây dựng non sông, kiến thiết kinh tế. Nhưng mà cụ thể là “Cho con về gặp Mẹ mến thương”, tới với một hành trình vui sướng, an toàn và ấm áp, được về với tổ ấm của mình, gặp lại “mẹ mến thương”. Cách gọi “Mẹ” đầy trìu mến mến thương, chính là để chỉ nhân dân, nguồn nuôi dưỡng cho kháng chiến đã qua, nguồn nuôi dưỡng cho cảm hứng sáng tác của các văn nghệ sĩ.

     Sau những nhận thức về kháng chiến và nhiệm vụ tiếp theo của mỗi con người, thì khổ thơ thứ 5 tác giả đã bộc lộ niềm hoan hỉ sung sướng lúc gặp lại nhân dân.

“Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ

Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa

Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa

Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”

     Tác giả dùng giải pháp so sánh mở rộng trùng điệp, “con gặp lại nhân dân” được ví như “nai về suối cũ”, như “cỏ đón giêng hai” , “như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa”, như “chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”. Tác giả sử dụng những hình ảnh nhỏ nhỏ, dung dị đời thường và đều có một điểm chung là hết sạch sức sống, rồi đem gắn với những hình ảnh to lớn, dồi dào sức sống tựa như nguồn nuôi dưỡng vô tận. Ứng với hình ảnh một cái “tôi” chật chội giam mình trong khung trời chật chội và hình ảnh nhân dân lớn lao. Lúc trở về với nhân dân cái tôi nghệ sĩ đã hồi sinh trở lại, lại tràn trề dạt dào sức sống, với tâm trạng nô nức sung sướng và mê say. Từ đó nói chung được một chân lý hạnh phúc lớn lao nhất là lúc được trở về với cuộc đời rộng mở của nhân dân.

     Từ đó đi vào cụ thể hóa hình ảnh của nhân dân thông qua các khổ thơ 6, 7, 8.

“Con nhớ anh con, người anh du kích

Chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn

Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách

Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con

Con nhớ em con, thằng em liên lạc

Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ

Sáng bản Na, chiều em qua bản Bắc

Mười năm tròn! Chưa mất một phong thư

Con nhớ mế! Lửa hồng soi tóc bạc

Năm con đau, mế thức một mùa dài

Con với mế ko phải hòn máu cắt

Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi”

     Nhân dân ko còn là khái niệm chung chung trừu tượng nữa nhưng đã được cụ thể thông qua hình ảnh những con người thân thiện thân mến, được tác giả xưng gọi một cách thân tình “anh-con”, “em-con”, “mế”, như là những người ruột thịt của mình. Nhân dân chính là hình ảnh “người anh du kích” được tái tạo tập trung qua cụ thể “chiếc áo nâu”, gắn với hình ảnh “suốt một đời vá rách”, thấy được cuộc sống lam lũ, nghèo khổ, có phần tội nghiệp của người anh du kích, gắn với hình ảnh “đêm công đồn”, hiện lên hình ảnh của một người du kích hết sức dũng cảm, hào hùng, oanh liệt, gắn với hình ảnh “đêm cuối cùng anh gửi lại cho con”, thấy được tình cảm mến thương vô bờ của người anh du kích dành cho các em của mình, thấy được sự chuyển giao nhiệm vụ cho các thế hệ kế tiếp, trách nhiệm cứu nước và xây dựng kiến thiết non sông.

     Ở khổ thơ tiếp theo chúng ta còn thấy hình ảnh nhân dân hiện lên thông qua “thằng em liên lạc”. Người em liên lạc hiện lên trong bối cảnh ko gian “rừng rậm”, “bản Na”, “bản Bắc”, bước chân của em in dấu trên mọi nẻo đường Tây Bắc, hiện lên trong bối cảnh thời kì “sáng-chiều”, “mười năm tròn”, bước chân của em dẻo dai, băng qua suốt cả quãng thời kì trường kỳ kháng chiến để đem lại thắng lợi cho dân tộc. Cuối cùng đạt được kết quả vô cùng xuất sắc “Mười năm tròn chưa mất một phong thư”.

     Ở khổ thơ thứ tám, hình ảnh nhân dân lại hiện lên thông qua hình ảnh “mế”, trình bày mối quan hệ mật thiết bền chặt như ruột thịt. Hình ảnh “mế” tập trung ở cụm từ “lửa hồng soi tóc bạc”, mái tóc in dấu thời kì, sương gió phôi pha của cuộc đời. Mế đã tái sinh cuộc đời con lần nữa qua những “mùa dài” thức trông con ốm bệnh. Để cuối cùng tác giả đi tới một lời khẳng định “Con với mế ko phải hòn máu cắt/Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi”, bộc lộ tình cảm mến thương, gắn bó tha thiết vô tận kéo dài mãi ko thôi nhưng tác giả dành cho nhân dân.

     Từ nhớ người tác giả chuyển sang nhớ cảnh trình bày ở khổ thơ thứ 9.

“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ

Nơi nào qua, lòng lại chẳng mến thương?

Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở

Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”

     Nếu như Quang Dũng “Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi” là nỗi nhớ vô định ko đầu ko cuối, hay Tố Hữu với “Nhớ gì như nhớ người yêu” là một nỗi nhớ ko thể gọi tên thì nỗi nhớ của Chế Lan Viên lại được định hình một cách rõ ràng và thâm thúy. Giải pháp điệp từ “nhớ” vừa nhấn mạnh, vừa trình bày nỗi nhớ trào dâng, nào là “bản sương giăng”, “đèo mây phủ”, vốn là những vẻ đẹp rất đặc trưng của núi rừng Tây Bắc. Từ những xúc cảm riêng đã được tác giả nâng lên thành quy luật tình cảm của con người, “Nơi nào qua, lòng lại chẳng mến thương?. Từ quy luật đấy tác giả lại tiếp tục nâng lên thành một triết lý “Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở/Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”, dựng lên cặp đối lập “lúc ta ở-khi ta đi”, lúc ta ở thì đất chỉ là một địa danh vô tri, nhưng lúc ta đi thì mảnh đất đấy đã trở thành một phần trong trái tim trong tâm hồn ta, trở thành gắn bó thân thiết lạ kỳ. Giống như cái cách nhưng thi sĩ Giả Đảo viết trong Độ Tang Càn “Vô đoan cánh độ Tang Càn thuỷ/Khước vọng Tinh Châu thị cố quốc”, hay như Ba-sô viết “Đất khách mười mùa sương/về thăm quê ngoảnh lại/Ê-đô là cố quốc”.

     Từ nỗi nhớ về nhân dân, sau đó là nỗi nhớ về cảnh vật Tây Bắc tác giả đã chuyển sang sự suy ngẫm về tình yêu và đất lạ.

“Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét

Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng

Như xuân tới chim rừng lông trở biếc

Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương

Anh nắm tay em cuối mùa chiến dịch

Vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng

Đất Tây Bắc tháng ngày ko có lịch

Bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương”.

     Tiếp tục với mạch xúc cảm nhớ về nhân dân, tác giả chuyển sang nỗi nhớ đột nhiên về người yêu. Nỗi nhớ đấy được diễn tả bằng một hình ảnh rất lạ mắt “như đông về nhớ rét”, giá rét chính là vong linh của mùa đông, chúng gắn bó chặt chẽ với nhau, là nỗi nhớ khắc khoải, buộc phải phải tồn tại với nhau và làm nên trị giá của nhau. Ừ nỗi nhớ chuyển sang suy ngẫm về tình yêu, được so sánh bằng lối mở rộng tình yêu đôi ta được so với “cánh kiến hoa vàng”, như “Xuân tới chim rừng lông trở biếc”. Cánh kiến cần được sống trên thân cây chủ là hoa vàng, trái lại cây thân gỗ hoa vàng cũng rất cần cánh kiến để tạo ra được những trị giá quý giá, chúng ko thể tách rời nhau, gắn bó vô cùng mật thiết và bền chặt. Mùa xuân tới vạn vật hồi sinh, trong đó có cả loài chim rừng, bộ lông vốn xơ xác được trở lại với cái vẻ mượt nhưng, óng ả, bộ lông trở biếc làm cho mùa xuân thêm rực rỡ, diễn tả quan hệ gắn bó của tình yêu lứa đôi. Cuối cùng từ nỗi nhớ, từ tình yêu đấy tác giả đã nâng lên thành triết lý “Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương”. Trong nỗi nhớ về em, từ đó tác giả theo mạch nói về tình yêu của đôi ta, thì tác giả gợi về những kỷ niệm lứa đôi trong những tháng ngày kháng chiến. Là cái nắm tay “cuối mùa chiến dịch”, ko chỉ thuần túy là cái nắm tay của tình yêu lứa đôi, nhưng còn là cái nắm tay của tình quân dân, trình bày sự kết đoàn toàn dân góp phần làm nên vinh quang thắng lợi của dân tộc. Là mùi hương của vắt xôi nuôi quân, nồng nàn lan tỏa cho tới tận hiện giờ, trình bày tình người ấm áp, trình bày mối quan hệ quân-dân tha thiết, gắn bó.

     Tới bốn khổ thơ cuối bài chính là khúc hát lên đường của thi sĩ.

“Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi?

Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ

Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội

Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”

     Khổ thơ thứ 13 mở ra là một câu hỏi tu từ “Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi?”, khẳng định sự lên đường là do cả non sông vẫy gọi là quan trọng hơn là do lòng ta vẫy gọi, thôi thúc. Quyết định đấy xuất phát từ những yếu tố “Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ”, là nhân dân Tây Bắc đang tha thiết mong đợi, vẫy gọi, khiến ta ko thể chần chừ thêm nữa nhưng vội hối thúc “Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội/Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”. Tác giả dùng kiểu câu cầu khiến đã đưa ra mệnh lệnh, trình bày sự vội vã, cuống quýt, thúc giục khiến ta ko thể chậm trễ. Hình ảnh “vỗ cánh”, khiến chúng ta liên tưởng tới việc thi sĩ đang bay lên vượt ra khỏi khung trời chật chội của đời sống tư nhân để vươn tới khung trời cao rộng của nhân dân, trình bày khát khao cháy bỏng của thi sĩ, cũng như mục tiêu “thèm những mái ngói đỏ trăm ga” trên khắp nẻo đường Tây Bắc, tức là hình ảnh non sông rực rỡ tăng trưởng, nhìn thấy sự hồi sinh, thay da đổi thịt của non sông. Khát khao được chung tay được góp phần tạo nên sự đổi mới non sông, tạo dựng cuộc sống no ấm cho nhân dân.

     Sau những lời thúc giục, thôi thúc thì thi sĩ đã chính thức lên đường với khí thế được trình bày trong khổ thơ thứ 13.

“Mắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng

Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào

Rẽ người nhưng đi, vịn tay nhưng tới

Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao”

     Sử dụng cấu trúc điệp, trình bày khí thế vội vã, tích cực, sục sôi tâm huyết lên đường trong “Mắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng/Rẽ người nhưng đi, vịn tay nhưng tới”, tạo nên sức mạnh kết đoàn chung tập thể, trong nhiệm vụ chung, trình bày thái độ hứng khởi, tận tâm, say mê. Vì đích tới phía trước đang mở ra vẫy gọi “Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào”, gợi ra những vụ mùa bội thu, sự vui tươi, náo nhiệt khắp mảnh đất Tây Bắc, “Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao”, gợi ra ko khí lao động nhiệt thành, tích cực, đầy sức sống.

     Trong khí thế lên Tây Bắc, trở về với nhân dân, tác giả lại chợt nhớ về quá khứ và có sự so sánh với hiện nay trong khổ thơ thứ 14.

“Nhựa nóng mười năm nhân dân máu đổ

Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ

Mười năm chiến tranh, vàng ta đau trong lửa

Nay trở về, ta lấy lại vàng ta”.

     Đó là những ngày “mười năm nhân dân máu đổ”, mười năm kháng chiến chống Pháp đầy gian lao, đầy mất mát chồng chất, biết bao nhiêu thế hệ cha anh đã hy sinh, rồi “vàng ta đau trong lửa”, là biểu tượng cho những trị giá quý giá, chỉ vẻ đẹp của Tây Bắc gồm cả tự nhiên và con người, tiềm năng kinh tế dồi dào, là nguồn cảm hứng sáng tác quý giá. Tất cả những trị giá trân quý đấy đã bị vùi dập hủy diệt trong chiến tranh suốt 10 năm trời. Trở lại hiện nay tác giả trông thấy sự tiếp nối trong đối lập “nay trở về, ta lấy lại vàng ta”, khôi phục lại vẻ đẹp của Tây Bắc, tìm lại nguồn cảm hứng sáng tác dồi dào. Cuối cùng tác giả trông thấy một chân lý “Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ”.

“Lấy cả những cơn mơ! Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?

Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng

Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống

Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”

     Về Tây Bắc lấy lại vàng ta, lấy cả những cơn mơ với những mộng tưởng, lấy cả những niềm tin về tương lai huy hoàng của dân tộc. Từ niềm hứng khởi đấy tác giả tiếp tục tái tạo hình ảnh con tàu đang thụ hưởng “vầng trăng”, đang uống “mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”, biểu tượng cho vẻ đẹp của cuộc đời, vẻ đẹp của tự nhiên, vẻ đẹp của con người Tây Bắc. Và bản thân tác giả cũng đang tận hưởng những vẻ đẹp đấy thông qua động từ rất hay “uống”, làm cho vẻ đẹp đẹp của cuộc đời kia trở thành hữu hình, trình bày sự tận hưởng trọn vẹn, đã đầy, no nê.

     Tiếng hát con tàu là bài thơ trình bày niềm khát vọng và hoan hỉ trong tâm hồn thi sĩ lúc được trở về với nhân dân, để tìm lại được nguồn nuôi dưỡng cho sự thông minh nghệ thuật và cho hồn thơ của mình. Rực rỡ nghệ thuật của bài thơ trình bày ở sự thông minh hình ảnh gắn với những liên tưởng phong phú bất thần, tạo nên một vẻ đẹp tinh tế rực rỡ cho thơ Chế Lan Viên, không những thế thơ ông còn đặc thù bởi có sự thống nhất giữa trí tuệ và xúc cảm, đem lại cho người đọc những triết lý suy tưởng sâu xa.

Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên -Bài mẫu 7

     Những người yêu thơ Việt Nam ko người nào là ko biết tới Chế Lan Viên. Thơ Chế Lan Viên coa phong cách lạ mắt: có vẻ đẹp trí tuệ, luôn có ý thức khai thác triệt để những tương quan đối lập, giàu chất suy tưởng triết lý với toàn cầu hình ảnh nhiều chủng loại phong phú, đầy thông minh. Tập thơ xuất sắc, kết tinh tư tưởng và nghệ thuật thơ Chế Lan Viên trên tuyến đường thơ cách mệnh là “Ánh sáng và phù sa”(1960). Và bài thơ “Tiếng hát con tàu” được rút từ tập thơ này.

     “Tiếng hát con tàu” được gợi cảm hứng từ một sự kiện kinh tế – chính trị, xã hội: cuộc vận động đồng bào miền xuôi lên xây dựng kinh tế ở miền núi Tây Bắc vào những năm 1958 – 1960. Bài thơ trước hết gây ấn tượng bởi bốn câu lời đề từ:

“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc

Lúc lòng ta đã hóa những con tàu

Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát

Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu”.

     Bốn câu thơ làm lời đề từ xuất hiện ngay sau nhan đề với nhiệm vụ trình bày tư tưởng, xúc cảm bao trùm toàn tác phẩm. Với kết cấu là một khổ thơ lối hỏi – đáp, lời đề từ đã tỏ rõ khát vọng đi xa, đi tới bất kỳ nơi đâu lúc Tổ quốc cần. “Tây Bắc” trong khổ thơ vừa để chỉ địa danh vừa để tượng trưng cho những vùng đất xa xôi. “Con tàu” là biểu tượng cho khát vọng đi xa để hiến dâng, phục vụ. Để vận động cho khát vọng đấy là những lời mời gọi lên tàu.

     Tác giả sử dụng những câu hỏi tu từ vừa tăng tính hối thúc thúc giục, vừa trình bày sự bâng khuâng ko biết đi hay ở: “Con tàu này lên Tây Bắc anh đi chăng?”. Câu hỏi tu từ này vừa để hỏi tác giả vừa để hỏi mọi người. Sau lúc hỏi, thi sĩ lại đưa ra hoàn cảnh đối lập: “bè bạn đi xa anh giữ trời Hà Nội”.

     Nhưng đối với quan niệm:”chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép” Chế Lan Viên đã khẳng định được mối quan hệ giữa văn học và cuộc đời. Văn học phải gắn liền với cuộc đời, ta phải mở lòng với cuộc đời. Một hồi đắn đo băn khoăn lên tàu tới Tây Bắc, cảnh sắc, mảnh đất Tây Bắc đã xuất hiện trước mắt người đọc.

     Thi sĩ đã dùng ngòi bút của mình để ngợi ca “xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng”. Mảnh đất đã thấm “máu rỏ” này lần nữa hồi sinh trở lại “chín trái đầu xuân”. Một sự sống mới mở đầu sau mười năm kháng chiến. “Mười năm qua như ngọn lửa”. Tác giả so sánh mười năm đấy như ngọn lửa nối sáng ko chỉ dân tộc Việt Nam nhưng còn soi đường đi tới thắng lợi.

     Ngọn lửa đấy còn trường tồn vĩnh cửu với thời kì:” nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường”. Hình ảnh đặc thù xuất hiện trong khổ thơ này là “Mẹ mến thương”. Mẹ ở đây chính là mảnh đất Tây Bắc, là những bà mẹ Việt Bắc, bà mẹ của Tổ quốc. Cách xưng hô “con” đã trình bày sự kính trọng và khát vọng được trở về với nhân dân của tác giả.

     Một trong những nét rực rỡ nội dung của bài thơ này là khái niệm “nhân dân”. Dưới lời thơ của Chế Lan Viên, “nhân dân” hiện lên rất thân thiện. Trước hết là những hình ảnh so sánh liên tục: dòng suối mát lành đón “nai về suối cũ”, hơi ấm mùa xuân cho cỏ rụi bật mầm, ánh thiều quang cho én bầy chao liệng, bầu sữa ngọt ngào cho nhỏ thơ đói lòng, và cánh tay nhẹ đưa nôi mềm cho giấc ngủ say.

     Những hình ảnh rất đỗi thân thuộc này đã làm cho khái niệm “nhân dân” trừu tượng trở thành dễ hiểu. Nhân dân vừa là vật chất, vừa là ý thức. Trở về với nhân dân là hoàn toàn hợp lý, đúng lẽ tự nhiên. Mặc dù đoạn thơ giàu chất triết lý nhưng đậm chất trí tuệ ko những ko khô khan nhưng còn giàu hình ảnh.

     Nhân dân ko chỉ được mô tả bởi những hình ảnh đẹp nhưng còn là những con người thân thuộc: “người anh du kích” nhường cơm xẻ áo, là “mế” – bà mẹ Việt Nam người hùng, những người mẹ nuôi cán bộ “mùa dài”; nhân dân là “người em liên lạc” mưu trí dũng cảm; là người em “vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng – đất Tây Bắc tháng ngày ko có lịch – bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương”. Nhân dân là những con người sống tình nghĩa thủy chung.

     Trong tác phẩm này, Chế Lan Viên còn nêu ra triết lý đó là nỗi nhớ trong tình yêu. Trong tình yêu, nỗi nhớ như quy luật của đất trời như “đông về nhớ rét”. Tình yêu đẹp và cao quý như “cánh kiến hoa vàng”. Tình yêu còn có khả năng làm con người thay đổi “như xuân tới chim rừng lông trở biếc”. Tình yêu đấy còn có khả năng diệu kỳ hơn đó là “đất lạ hóa quê hương”.

     Tình yêu có thể khiến những người đang yêu yêu lấy một mảnh đất hoàn toàn xa lạ, yêu mảnh đất đấy như chính quê hương của mình. Trong thơ Chế Lan Viên luôn chứa đựng triết lý như thế. Ko chỉ là nỗi nhớ trong tình yêu Chế Lan Viên còn nhớ cảnh vật. Tác giả nhớ tới những cảnh vật thân thuộc mang nét đặc trưng của vùng đất Tây Bắc “nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ – Nơi nao qua, lòng lại chẳng mến thương?

Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở

Lúc ta đi, đất đã hóa tâm hồn”.

     Bằng nỗi nhớ này, thi sĩ còn trình bày khát vọng trở về với nhân dân, trở về với những kỉ niệm tình nghĩa để đền ơn đáp nghĩa.Kết thúc bài thơ là một khổ thơ như lời vận động:

“Lấy cả những cơn mơ!

Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?

Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng

Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống

Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”.

     Tiếng gọi non sông của nhân dân của đời sống trở thành sự hối thúc bên trong, trở thành lời thúc giục của chính lòng mình. Tới với Tây Bắc là về với chính mình, tìm lại chính mình “Nay trở về lấy lại lòng ta”. Tới với Tây Bắc là về với ngọn nguồn của hồn thơ, của cảm hứng thông minh: “Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ”. Khổ thơ sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ lạ mắt làm cho khổ thơ càng thêm tính gợi hình và gợi cảm, có chiều sâu và chạm tới trái tim người đọc.

     Những lời bộc bạch của Chế Lan Viên trong tác phẩm “Tiếng hát con tàu” đã cho người đọc thấy được những hình ảnh tốt đẹp của Tây Bắc – nơi ko chỉ có cảnh sắc và tình người, nơi đấy còn là cảm hứng của thi ca. Mang trong mình sức quyến rũ đấy, Tây Bắc đã đại diện cho những vùng đất xa xôi nhưng tràn đầy hi vọng. Bằng tâm huyết của mình, Chế Lan Viên đã đưa người đọc tới gần với Tây Bắc hơn và đã góp phần vận động họ xây dựng kinh tế ở nơi này.

Tương tự là hkmobile.vn đã vừa hỗ trợ những gợi ý cơ bản cũng như một số bài văn mẫu Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên để các em tham khảo và có thể tự viết được một bài văn mẫu hoàn chỉnh. Chúc các em học tốt môn Ngữ Văn !

Đăng bởi: hkmobile.vn

Phân mục: Lớp 12, Ngữ Văn 12

[rule_{ruleNumber}]

#Phân #tích #bài #thơ #Tiếng #hát #con #tàu #của #Chế #Lan #Viên #hay #nhất

[rule_3_plain]

#Phân #tích #bài #thơ #Tiếng #hát #con #tàu #của #Chế #Lan #Viên #hay #nhất

Tuyển tập 900 bài văn mẫu 12 hay nhất với các chủ đề nhiều chủng loại như phân tích, cảm nhận, nghị luận. Cùng tham khảo bài Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên để hiểu hơn về nội dung tác phẩm.

Xem nhanh nội dung1 Dàn ý Phân tích tác phẩm Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên2 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 13 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 24 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 35 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 46 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 57 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 68 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên -Bài mẫu 7
Dàn ý Phân tích tác phẩm Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên
1. Mở bài
* Giới thiệu vài nét vể tác giả:
– Chế Lan Viên
– Tập thơ “Điêu tàn” xuất bản năm 1937 đã khẳng định Chế Lan Viên là thi sĩ tiêu biểu của trào lưu Thơ mới trước Cách mệnh tháng Tám 1945.

– Ông hang hái tham gia kháng chiến chống thực dân Pháp. Từ đó, ông đã làm một cuộc hoá thân trong cuộc đời cũng như trong sự nghiệp sáng tác để hoà hợp với nhân dân, non sông.
– Bài thơ “Tiếng hát con tàu” ra đời ở hoàn cảnh cụ thể là thời kì phong trào nhân dân miền xuôi lên miền núi khai hoang, xây dựng và tăng trưởng kinh tế. Bài thơ vừa là tiếng hát say mê của một tâm hồn thoát khỏi cái tôi nhỏ nhỏ để tới với cái ta rộng lớn là nhân dân, non sông; vừa là nỗi nhớ thiết tha và lòng hàm ơn thâm thúy của thi sĩ đối với Tây Bắc – mảnh đất nặng nghĩa nặng tình.
2. Thân bài
* Ý nghĩa của lời để từ:
Ngay mới chỉ trong lời để từ, tác giả đã trình bày tư tưởng chủ đề bài thơ và tình cảm của mình. Câu hỏi tu từ: Tây Bắc ư? Có gì riêng Tây Bắc… chính là lời lòng tự hỏi lòng, chứa đựng nỗi băn khoăn, trằn trọc rất thực trong tâm trạng thi sĩ nói riêng và từng lớp văn nghệ sĩ nói chung ở thời khắc lịch sử đó.
* Hai khổ thơ đầu là lời thúc giục với những câu hỏi ngày càng thôi thúc.
– Hình như hình ảnh con tàu là một hình ảnh là ẩn dụ nghệ thuật có ý nghĩa tượng trưng cho ước mơ, khát vọng vượt ra khỏi cuộc sống chật hẹp quanh quẩn để tới với cuộc sống rộng lớn của nhân vật trữ tình. Thi sĩ đã khôn khéo ví von tâm hồn mình như một con tàu đang mở hết tốc lực về với nhân dân, non sông.
– Tây Bắc – tên gọi cụ thể chỉ địa danh một vùng đất xa xôi của Tổ quốc nhưng lại còn là một biểu tượng cuộc sống lớn lao của nhân dân và non sông.
– Tây Bắc chính là cội nguồn cảm hứng của hồn thơ, của thông minh nghệ thuật. Vì thế, lời thúc giục lên Tây Bắc cũng là về với chính lòng mình, với những tinh cảm trong sáng, tình nghĩa gắn bó sâu nặng với nhân dân và non sông.
* Chín khổ thơ tiếp theo là một mạch ngàm của niềm hạnh phúc và khát khao về với nhân dân, gợi lại những kỉ niệm sâu nặng tình nghĩa trong những năm kháng chiến.
– Quang cảnh tự nhiên, con người Tây Bắc nay đã thay đổi.
-Tới với Tây Bắc là tới vùng đất thân yêu của tâm hồn mình, là làm cuộc hành trình về với Mẹ nhân dân – Mẹ Tổ quốc thân yêu.
– Kỉ niệm về đồng bào các dân tộc vùng cao Tây Bắc được tác giả nhắc lại qua hình ảnh của những con người cụ thể (người anh du kích, bà mẹ tóc bạc, người em nhỏ liên lạc…).
– Sự nuôi nấng, đùm bọc, tình mến thương tâm thành của những người dân thân thiết Tây Bắc như đã tiếp thêm sức mạnh cho thi sĩ trong cuộc kháng chiến chống Pháp và để lại những kĩ niệm thâm thúy ko thể nào quên.
– Trình bày được rõ nét về niềm khát khao mãnh liệt và niệm hạnh phúc lớn lao của thi sĩ lúc trở về với nhân dân.
Từ những kỉ niệm ân tình với đồng bào vùng cao Tây Bắc, tác giả đã nâng lên thành những suy ngẫm, những chiêm nghiệm giàu sức nói chung, những chân lí được rút ra từ trải nghiệm của chính mình.
– Nói về tình yêu nhưng tác giả lại hướng tới sự giải nghĩa, lí giải để làm bừng sáng ý nghĩa của cả đoạn thơ. Chế Lan Viên như đã thật hay về phép màu của tình yêu. Chính tình yêu đã biến những miền đất xa xôi trở thành thân thiết như quê hương ta, hoá thành máu thịt tâm hồn ta.
– Nói tới tình yêu và nỗi nhớ, Chế Lan Viên ko ngần ngại đã diễn tả thật hóm hỉnh và thâm thúy mối quan hệ mật thiết, sự gắn bó chặt chẽ giữa những người đang yêu bằng những hình ảnh rực rỡ sắc màu và đặm đà phong vị vùng cao.
– Với nghệ thuật rực rỡ của thi sĩ rất thông minh lúc nói về nhân dân, về tình yêu con người, tình yêu cuộc sống. Các ẩn dụ nghệ thuật đều có tính đa nghĩa. Nhịp độ thơ chuyển đổi linh hoạt, vừa sôi nổi vừa da diết, lắng sâu.
* Bốn khổ thơ cuối là khúc hát lên đường sôi nổi, tin tưởng và say mê.
– Tiếng gọi của non sông, của nhân dân, của đời sống đã thành sự thồi thúc mãnh liệt, thành lời thúc giục của chính lòng mình, thành nỗi khát khao nóng bỏng.
– Những lời tự động viên, động viên và khẳng định quyết tâm lên đường.
– Thi sĩ mượn hình ảnh tượng trưng trong ca dao xưa để biểu đạt vẻ đẹp cao quý của tâm hồn.
– Bài học triết lí nhân sinh và ý kiến nghệ thuật được tác giả đặt ra trong những khổ thơ cuối: Hiện thực cuộc sống là mạch nguồn vô tận của cảm hứng sáng tác. Văn học ko thể tách rời hiện thực. Hiện thực là cơ sở phát sinh cảm hứng trữ tình cách mệnh
3. Kết bài
– Có thể nói thơ Chế Lan Viên giàu chất trí tuệ và đặm đà tính trữ tình.
– Phong cách nghệ thuật của Chế Lan Viên – thi sĩ trữ tình cách mệnh nổi tiếng trong thơ ca Việt Nam hiện đại.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 1

     Chế Lan Viên là thi sĩ lãng mạn nổi tiếng trước Cách mệnh tháng Tám với tập thơ “Điêu tàn”. Đi theo cách mệnh rồi đi kháng chiến chống Pháp, Chế Lan Viên gần như yên lặng. Hoà bình lập lại, ông mới có thơ hay. Bài thơ “Tiếng hát con tàu” rút trong tập thơ “Ánh sáng và phù sa” là một bài thơ thời sự đáp lại lời kêu gọi của Tổ quốc đi khai hoang Tây Bắc. Viết về một nhiệm vụ lịch sử, nhưng thi sĩ ko trình bày một cách chung chung nhưng viết với một xúc cảm tâm thành và cuồng nhiệt. Một vùng đất tươi đẹp và người hùng của Tổ quốc hiện lên thành hình tượng thơ nhấp nhánh ánh sáng của trí tuệ. Tâm hồn của thi sĩ đã hoá thành con tàu mộng tưởng, trở về với nhân dân nhưng cũng là trở về với chính lòng mình.
Yêu em từ thuở trong nôi
Em nằm em khóc, anh ngồi anh ru
Cầm vàng nhưng lội qua sông
Vàng rơi ko tiếc, tiếc công cầm vàng
     Chế Lan Viên mở đầu bài thơ bằng lối tự vẫn bộc lộ sự trằn trọc của thi sĩ trước một nhiệm vụ trọng đại của non sông:
“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Lúc lòng ta đã hoá những con tàu
Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu”
     Chế Lan Viên nhạy bén với những nhiệm vụ chính trị của Đảng và của dân tộc. Tác giả đã chuyển nhiệm vụ chung (khai hoang Tây Bắc) thành nhiệm vụ riêng của từng con người, sâu hơn nữa là nhiệm vụ của “tâm hồn ta”.
“Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu?”
     Đây là con tàu của mộng tưởng (chưa hề có đường tàu lên Tây Bắc), biểu tượng này thích hợp với hình ảnh ra đi, gợi những ước mơ lãng mạn:
“Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi
Ngoài cửa ô, tàu đói những vành trăng”
     Tác giả còn thôi thúc người ra đi khai hoang Tây Bắc không những vì Tây Bắc nhưng còn vì mở lối nhở hẹp của đời sống, mở lối cho thông minh, cho thơ:
“Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp
Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia”.
     Thi sĩ đã biến cuộc ra đi thành cuộc trở về. Trở về “nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất”. Và tha thiết hơn nữa “cho con về gặp lại Mẹ mến thương”. Và thiêng liêng hơn nữa:
“Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”
     Những so sánh bất thần, những cụ thể đột nhiên làm cho dòng suy nghĩ ko khô khan nhưng lung linh, biến hoá.
     Thi sĩ hồi ức lại những kỉ niệm thâm thúy trong kháng chiến với nhân dân Tây Bắc. Những kỉ niệm hiện lên như một cuộn phim. Hình ảnh của nhân dân được thi sĩ gọi một cách thân thiết, ruột rà. “Con nhớ anh con, người anh du kích”, “Con nhớ em con, thằng em liên lạc”, “Con nhớ mế, lửa hồng soi tóc bạc”. Qua mỗi cụ thể đầy xúc động, thi sĩ muốn nói với chúng ta nhân dân Tây Bắc người hùng nhưng tình nghĩa.
     Rồi Chế Lan Viên dẫn tới triết lí. Hiện thực cũng chỉ là cái cớ để cho thi sĩ triết lí:
“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ
Nơi nao qua lòng lại chẳng mến thương?
Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”
     Người đọc thán phục Chế Lan Viên vì đã phát xuất hiện được quy luật của tình cảm, của đời sống tâm hồn con người. Thi sĩ dẫn dắt người đọc tới triết lí bằng nhạc và bằng hình:
“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ”
     Điệp từ “nhớ” vừa diễn tả sự da diết của tình cảm, vừa tăng cường nhạc điệu cho câu thơ. Về hình hoạ, trong những câu thơ trên, thi sĩ áp sát ống kính vào từng khuôn mặt thân yêu, ruột rà để biểu dương. Tới đây, thi sĩ lùi ống kính ra xa để thu hình ảnh của núi rừng Tây Bắc với những “bản sương giăng”, với những “đèo mây phủ”, hình ảnh huyền ảo của núi rừng Tây Bắc nhưng cũng là hình ảnh sương khói của hoài niệm. Và thi sĩ nói với lòng mình nhưng như tìm sự đồng cảm của mọi người:
“Nơi nao qua, lòng lại chẳng mến thương?”
Câu thơ của Chế Lan Viên gợi nhớ mấy câu thơ của Hồng Nguyên:
“Chúng tôi đi
Mang cuộc đời lưu động
Qua nhiều nơi ko nhớ hết tên làng
Đã nghĩ lại rất nhiều nhà nhân dân
Tôi nhớ bờ tre gió lộng
Làng xuôi xóm ngược mái rạ như nhau”
                                        (Nhớ)
 
     Nhưng Chế Lan Viên ko dẫn tới tự sự nhưng dẫn tới triết lí:
“Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”
     Hai câu thơ được kết cấu theo lối đối (Lúc ta ở – Lúc ta đi) đã diễn tả hai trạng thái của tâm hồn con người và những điệp từ, điệp ngữ tạo âm hưởng cho ý thơ triết lí vốn dễ khô khan. Từ sự chiêm nghiệm của chính mình, tác giả đã phát hiện một quy luật về tình cảm có trị giá nói chung. Thi sĩ đã nói hộ cho chúng ta về sự gắn bó giữa con người với quê hương xứ sở, với những miền đất xa lạ nhưng chúng ta đã từng sống. Cái cụ thể là “đất” đã hoá thành cái trừu tượng là “tâm hồn”. Hai câu thơ rất là Chế Lan Viên!
     Từ triết lí, thi sĩ bỗng chuyển sang diễn tả những rung động cụ thể, riêng tư. Tứ thơ chuyển lạ, nhưng ko gãy đổ vì vẫn liền mạch tư duy:
“Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng
Như xuân tới chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương.”
     Khổ thơ như một rẽ ngoặt đường rừng bày ra phong cảnh mới lạ. Nhưng rồi ta vẫn trông thấy giọng điệu của Chế Lan Viên. Vẫn là từ xúc cảm, hình ảnh cụ thể dẫn tới những suy ngẫm triết luận. Lại tô đậm thêm xúc cảm riêng tư nên câu thơ trở thành xôn xao. “Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét”, những so sánh rất lạ, nhấp nhánh chất trí tuệ chứ ko phải tình cảm tinh khiết. Xét tới cùng thì cũng ko phải là nỗi niềm tây, dù thi sĩ có nói thật tha thiết “Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng”; nhưng là “riêng chung” nói như Xuân Diệu. Cái nhấp nhánh của màu sắc “cánh kiến hoa vàng” như “chim rừng lông trở biếc” là cái nhấp nhánh của trí tuệ. Tác ví thử phát xuất hiện mỗi quan hệ mật thiết của sự vật như mùa đông với cái rét, như mùa xuân với “chim rừng lông trở biếc”. Và cái da diết của nhạc điệu, của hình ảnh, của màu sắc để sửa soạn cho một triết lí mới:
“Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương”
     Mỗi người đều tự cảm nhận, thấm thía với triết lí. Và như thế là tác giả đã đạt tới chiều sâu của chủ đề “Tiếng hát con tàu”.
     Rồi thi sĩ lại thúc giục lên đường xây dựng quê hương Tây Bắc. Tất cả những hồi ức, những hoài niệm, những triết luận là để nhằm tới việc thực hiện nhiệm vụ lịch sử này:
“Quốc gia gọi hay lòng ta gọi?
Tình em đang mong tình mẹ đang chờ
Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội
Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”
     Xây dựng quê hương Tây Bắc cho “mẹ”, cho “em” thì còn người nào là ko tha thiết, ko tận tâm?
     Riêng đối với thi sĩ thì Tây Bắc còn là nguồn cảm hứng, nguồn thông minh, nguồn thơ, là trị giá ý thức thiêng liêng nên cuộc “trở về” có ý nghĩa biết bao!
“Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ
Mười năm chiến tranh vàng ta đau trong lửa
Nay trở về, ta lấy lại vàng ta.”
     Tác giả kết thúc “Tiếng hát con tàu” bằng những ý tưởng lãng mạn thật đẹp và tình yêu nồng nàn (rộng là tình yêu cuộc sống và hẹp là yêu em):
“(…) Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?
Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”
     Chế Lan Viên lúc tâm hồn đã đổi mới, thi sĩ nhạy cảm với những nhiệm vụ của cách mệnh. Lúc non sông có nhu cầu mở rộng Tây Bắc, Chế Lan Viên đã có thơ ứng chiến và đáng quý là đã có thơ hay, vượt lên trên thơ minh hoạ tầm thường. Chất trí tuệ mẫn tiệp vốn có của ông lại được bồi đắp thêm những tình cảm mới mẻ, cách mệnh làm cho “Tiếng hát con tàu” có sức quyến rũ. Chỉ tiếc là một tài năng tiếng nói siêu phàm như ông nhưng lại lạm dụng những từ có ý nghĩa thiêng liêng, như từ “mẹ” chẳng hạn, khiến người đọc thoáng qua chút hoài nghi về xúc cảm chân thực của thi sĩ. Một thời, biết bao học trò, sinh viên, trí thức đã mê thơ ông, say sưa với những phát hiện triết lí trong thơ ông:
“Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 2
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
     Tiếng hát con tàu được Chế Lan Viên viết năm 1960 và in trong tập Ánh sáng và phù sa. Đó là thời khắc miền Bắc sau những năm kháng thắng lợi lợi, vừa mới trải qua thời lạ mắt phục kinh tế, mở đầu bước vào kế hoạch năm năm lần thứ nhất. Hoàn cảnh đặc thù đó đã làm phát sinh trong giới văn nghệ sĩ một ý thức nghệ thuật gắn liền với công cuộc xây dựng cuộc sống mới của nhân dân, tự nguyện đi tới những vùng miền khó khăn của non sông, hòa nhập vào cuộc sống của nhân dân bởi chỉ có tương tự mới tìm lại niềm hạnh phúc, mới tìm thấy ngọn nguồn xúc cảm thông minh nghệ thuật.
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
     Tiếng hát con tàu ko thuần tuý chỉ là một bài thơ lấy sự kiện chính trị làm điểm xuất phát và tập trung trình bày tư tưởng chủ đạo là động viên động viên thanh niên lên đường xây dựng Tổ quốc. Bài thơ còn là tấm lòng của những người gắn bó sâu nặng tình nghĩa với nhân dân, với non sông. Lời mời gọi lên Tây Bắc trở thành lời thúc giục, lời mời gọi những tâm hồn hãy tới với đời sống cần lao và rộng lớn của nhân dân. Từ một vấn đề thời sự, bài thơ đã mở ra những suy tưởng về cuộc sống, về nghệ thuật .
     Nhan đề “Tiếng hát con tàu” của bài thơ mang tính biểu tượng bởi thực tiễn chưa hề có đường tàu và con tàu lên Tây Bắc. Hình tượng con tàu trong bốn câu thơ đề từ là biểu tượng cho tâm hồn thi sĩ đang khát khao lên đường, vượt ra khỏi cuộc sống chật hẹp, quanh quẩn đi tới với cuộc đời rộng lớn. Tây Bắc ngoài ý nghĩa cụ thể chỉ địa danh một miền đất xa xôi của Tổ quốc, còn là một biểu tượng của cuộc sống lớn của nhân dân và non sông, là cội nguồn của cảm hứng thông minh nghệ thuật .
     Bài thơ mở đầu bằng một lời mời gọi thiết tha:
Chuyến tàu này lên Tây Bắc anh đi chăng?
Bạn hữu đi xa anh giữ trời Hà Nội
Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi
Ngoài cửa ô? Tàu đói những vầng trăng .
     Ta bắt gặp chủ thể trữ tự tình phân thân để hội thoại với chính mình với hàng loạt những câu hỏi tăng lên dần cấp độ để bộc lộ khát vọng lên đường. Ko chỉ là lời hối thúc bản thân, câu thơ còn là lời động viên, thuyết phục mọi người đi tới với những miền đất lạ xa xôi, hòa nhập vào cuộc sống rộng lớn của nhân dân. Chế Lan Viên đã mượn hình ảnh tự nhiên để khơi gợi khát vọng lên đường của mọi người:
Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi
Ngoài cửa ô? Tàu đói những vầng trăng.
     Thi sĩ nói với người khác và cũng là tự răn với chính lòng mình. Cuộc kháng chiến trường kì gian nan đã kết thúc thắng lợi, non sông bước vào công cuộc tái thiết, xây dựng cuộc sống mới đang rất cần sự đóng góp của mỗi người. Cuộc sống lớn đó là ngọn nguồn của mọi thông minh nghệ thuật. Song nghệ thuật ko thể phát sinh lúc người nghệ sĩ ko mở rộng lòng mình đón nhận tất cả những vang vọng của cuộc đời. Từ sự chiêm nghiệm về cuộc đời thơ của chính mình, Chế Lan Viên đã đưa ra những lời khuyên đầy tâm huyết: hãy đi ra khỏi cái tôi chật hẹp của mình nhưng hòa nhập với mọi người, hãy vượt ra khỏi chân trời của cái tôi nhỏ nhỏ để tới với chân trời của tất cả. Đi theo tuyến đường đấy, có thể tìm kiếm được nghệ thuật chân chính và gặp được tâm hồn của chính mình trong cuộc sống rộng lớn của nhân dân:
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia
     Chính vì lẽ đó nhưng tâm hồn thơ Chế lan Viên muốn hóa thân thành con tàu tâm tưởng, khát khao lên đường, hăm hở say sưa, hào hứng trong hành trình trở về với cuộc đời rộng lớn, về với nhân dân. Khát vọng tới với cuộc sống rộng lớn, tới với nhân dân trở thành cảm hứng, tình cảm tâm thành của thi sĩ. Khát vọng đấy đã một lần vang lên trong thơ ông:
Ôi chim én có bay ko, chim én?
Tới những đảo xa, tới những đảo mờ
Ở đâu chưa đi thì lòng sẽ tới
Lúc trở về, lòng ngậm những cành thơ.
     Trong bài thơ Tiếng hát con tàu, khát vọng lên đường đấy mỗi lúc càng được bộc lộ cụ thể hơn, say mê hơn và rộn rực hơn: “Lúc lòng ta đã hóa những con tàu”, “Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội. Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”, “Mắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng” … Khát vọng đấy càng trở thành mãnh liệt hơn bao giờ hết lúc có sự gặp mặt giữa yêu cầu của nhân dân, non sông với nhu cầu tình cảm của thi sĩ “Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi”. Ở đây tiếng gọi của cuộc sống lớn, của nhân dân, non sông đã thực sự trở thành sự thôi thúc bên trong của chính thi sĩ
     Người nào đó đã từng nói: “Ra đi là trở về”. Lên Tây Bắc cũng chính là để thi sĩ trở về với mảnh đất người hùng đã từng gắn bó máu thịt với cuộc đời ông, để chứng kiến những thành tích bước đầu của thành tích cách mệnh:
Trên Tây Bắc ôi mười năm Tây Bắc
Xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng
Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất
Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân
     Máu rỏ xuống và cây mọc lên, đơm hoa kết trái. Hai ý thơ đối nghịch cho ta thấy sức sống lớn lao của miền Tây Bắc: từ trong cái chết, sự sống vẫn tiếp tục nẩy mầm xanh. Động từ “rỏ” ko gây ấn tượng mạnh nhưng lại có sức lan tỏa sâu trong lòng người đọc. Máu “rỏ” chứ ko phải là máu tuôn, máu xối. Nó cho thấy sự hi sinh thầm lặng nhưng dẻo dai, trong khoảng thời gian dài của người dân Tây Bắc nói riêng và của người Việt Nam nói chung. Mất mát hi sinh là lớn nhưng nó ko đủ sức để thiêu chột đi ý chí và khát vọng. Chỉ cần giữ được niềm tin vào cuộc sống thì cuộc đời này vẫn đáng yêu, đáng sống và nó lại thôi thúc con người mang khát khao góp sức.
     Bao trùm trong Tiếng hát con tàu là niềm khát khao mãnh liệt và niềm hạnh phúc lớn lao của thi sĩ lúc được trở về với nhân dân:
Con gặp lại nhân dân hư nai về suối cũ
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa
     Trình bày niềm hạnh phúc lớn lao đó, tác giả sử dụng liên tục những hình ảnh so sánh. Những hình ảnh này vừa có vẻ đẹp thơ mộng, mượt nhưng: “nai về suối cũ, cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa”, vừa có sự hoà hợp giữa nhu cầu và khát vọng của bản thân với hiện thực: “trẻ thơ đói lòng gặp sữa, chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa” đã nhấn mạnh niềm hạnh phúc tột độ và ý nghĩa sâu xa của việc trở về với nhân dân. Đối với thi sĩ, được trở về với nhân dân ko chỉ là thú vui, niềm khát khao nhưng còn là một lẽ tự nhiên, thích hợp với qui luật. Về với nhân dân là về với ngọn nguồn vô tận của sự sống, về với những gì thân thiết và sâu nặng của lòng mình.
     Khát vọng được trở về với nhân dân được tác giả trình bày thông qua những xúc cảm tâm thành, những tình cảm cụ thể, những kỉ niệm thâm thúy gắn liền với những con người tiêu biểu cho sự hi sinh, nuôi nấng đùm bọc của nhân dân trong kháng chiến. Nhân dân ở đây ko còn là một khái niệm chung chung trừu tượng nữa nhưng xuất hiện qua những hình ảnh, những con người cụ thể, thân thiện, xiết bao thương yêu. Nhân dân, đó là “anh con, người anh du kích” với “chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn, chiếc áo nâu suốt một đời vá rách, đêm cuối cùng anh gửi lại cho con”; là “em con thằng em liên lạc, Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ”; là bà mế già “lửa hồng soi tóc bạc, Năm con đau mế thức mọt mùa dài” … Với những điệp ngữ: “con nhớ anh con”, “con nhớ em con”, “con nhớ mế” … , bài thơ chồng chất, ăm ắp những kỉ niệm được gọi ra từ niềm hoài niệm về nhân dân của thi sĩ. Cách xưng hô của chủ thể trữ tình bộc lộ một tình cảm thân tình, ruột thịt với những con người đã từng gắn bó mật thiết với mình trong những năm kháng chiến. Đọc những câu thơ này, có thể thấy được sự sự rung động vừa thâm thúy, tha thiết, vừa say mê, mãnh liệt của một hồn thơ trong những khoảnh khắc bừng sáng của sự tỉnh ngộ một chân lí đời sống và cũng là chân lí của nghệ thuật: phải trở về thuỷ chung gắn bó với nhân dân. Tổ quốc và nhân dân đã hồi sinh cho một hồn thơ đã từng một thời tự giam mình trong cái tôi độc thân, đóng khép.
     Từ những kỉ niệm ân tình, những hoài niệm về nhân dân, tác giả đã nâng lên thành những chiêm nghiệm giàu sức nói chung, những chân lí được rút ra từ những trải nghiệm của chính mình:
Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ
Nơi nào qua, lòng lại chẳng yêu đương
Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi đất đã hoá tâm hồn!
Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng
Như xuân tới chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương .
     Khổ thơ là tấm lòng thi sĩ trải dài theo nỗi nhớ. Nỗi nhớ đấy day dứt trong tâm trí thi sĩ. Đó là nỗi nhớ về những bản làng điệp trùng mây núi. Thi sĩ đã đi qua nhiều nơi, nhưng nơi nào chẳng để thương để nhớ trong tâm hồn thi sĩ, để rồi “lúc ta ở chỉ là nơi đất ở, Lúc ta đi đất đã hoá tâm hồn”.
     Nói tới tình yêu trong nỗi nhớ, câu thơ Chế Lan Viên nhấp nhánh rực rỡ những màu sắc, bổi hổi, xôn xao những xúc động. Chế Lan Viên đã diễn tả thật hóm hỉnh, lạ mắt và thâm thúy mối quan hệ mật thiết, sự gắn bó chặt chẽ giữa những kẻ đang yêu. Nhưng tình yêu ở đây ko ngừng lại trong giới hạn tình yêu lứa đôi nhưng còn là sự kết tinh của những tình cảm sâu nặng với quê hương non sông. Nói về tình yêu nhưng lại hướng tới sự giải nghĩa, lí giải làm bừng sáng cả đoạn thơ. Chế Lan Viên đã nói tới phép màu của tình yêu. Chính tình yêu đã biến những miền đất lạ trở thành thân thiết như quê hương ta, hoá thành máu thịt tâm hồn ta. Câu thơ mang đậm chất triết lí nhưng triết lí đó được khơi nguồn từ tình cảm, từ xúc cảm tâm thành nên ko khô khan, vẫn tự nhiên và dung dị. Đó là những câu thơ hay nhất của đời thơ Chế Lan Viên.
III. KẾT THÚC VẤN ĐỀ
     Tiếng hát con tàu là bài thơ hay của Chế Lan Viên đã góp phần làm đẹp thêm bộ phận thơ viết về công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Bài thơ trình bày một cái nhìn mới của thi sĩ trước cuộc đời, trước con người. Nhưng có nhẽ điều cô đọng lại trong tác phẩm là những suy tư mang đậm màu sắc triết lí, lắng sâu trong tâm hồn người đọc những rung động trước tình cảm gắn bó của thi sĩ với nhân dân, với non sông. Và cũng chính vì lẽ đó nhưng mỗi người nhận thức riêng cho mình một tuyến đường đi tới để được hoà mình vào cuộc sống mới, để được sống trong những xúc cảm tâm thành như của chính thi sĩ.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 3

     Chế Lan Viên (1920 – 1989) tên thật là Phan Ngọc Hoan, quê ở Cam Lộ, Quảng Trị. Ông sáng tác rất sớm và nổi tiếng với tập thơ Điêu tàn xuất bản năm 1937 và được giám định là thi sĩ lãng mạn tiêu biểu của phong trào Thơ mới. Trước Cách mệnh tháng Tám, Chế Lan Viên đã từng viết: Với tôi tất cả như vô nghĩa, Tất cả ko ngoài nghĩa khổ đau, đã từng cầu xin: Hãy cho tôi một tinh cầu lạnh giá, Một vì sao trơ trọi cuối trời xa… để ẩn náu, trốn tránh mọi khổ đau, phiền não của cuộc sống. Sau Cách mệnh, trong sự hóa thân kì diệu của non sông và dân tộc, thi sĩ cũng đã làm một cuộc hóa thân để hòa nhập với cuộc sống xung quanh và cũng là tìm về với chính mình.
     Hòa bình lập lại, nhân dân miền Bắc phấn khởi bắt tay vào công cuộc xây dựng cuộc sống hòa bình, xây dựng xã hội chủ nghĩa. Năm 1958, Đảng và Nhà nước ta phát động phong trào khai hoang, tăng trưởng kinh tế ở vùng cao. Phong trào này đã được nhân dân miền xuôi, nhất là những địa phương đất chật người đông như Hà Nam, Nam Định, Thái Bình… hưởng ứng rất tận tâm. Thanh niên được coi là lực lượng tiền phong lên Việt Bắc, Tây Bắc vỡ đất khai hoang, xây dựng nông trường, làm thay đổi khuôn mặt của chiến khu xưa.
     Trong kháng chiến chín năm chống Pháp, thi sĩ Chế Lan Viên thường xuyên đi công việc nên được sống trong sự đùm bọc và tình mến thương của đồng bào Việt Bắc, Tây Bắc. Tình cảm quý báu đó khơi nguồn thi hứng để tác giả sáng tác bài thơ Tiếng hát con tàu. Bài thơ vừa là khúc hát say mê, rộn rực của một hồn thơ đã thoát khỏi khung trời chật hẹp của cái tôi nhỏ nhỏ để ra với chân trời rộng lớn của cái ta là nhân dân, non sông; vừa trình bày lòng hàm ơn sâu nặng và nỗi nhớ da diết của thi sĩ về Tây Bắc – quê hương thứ hai, nơi có những con người đã gắn bó, san sẻ gian nan, cùng vào sống ra chết với mình trong thời kì chống Pháp.
     Tiếng hát con tàu được bố cục theo trình tự diễn biến tâm trạng. Giọng điệu, âm hưởng cũng chuyển đổi theo mạch tâm trạng. Hai khổ đầu là sự trằn trọc và lời mời gọi lên đường. Chín khổ thơ giữa trình bày khát vọng về với nhân dân, gợi lên những kỉ niệm kháng chiến đầy tình nghĩa với nhấn dân và non sông. Bốn khổ cuối là khúc hát lên đường sôi nổi, tin tưởng và say mê.
     Bốn câu thơ đề từ chính là tư tưởng chủ đề bài thơ, đã nói chung suy nghĩ và tình cảm của tác giả:
Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Lúc lòng ta đã hóa những con tàu
Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu.
     Câu hỏi tu từ: Tây Bắc ư? là lời lòng tự hỏi lòng, chứa đựng nỗi băn khoăn, trằn trọc rất thực trong tâm trạng thi sĩ nói riêng và từng lớp văn nghệ sĩ nói chung ở thời khắc lịch sử đó.
     Hai khổ thơ đầu là lời thúc giục với những câu hỏi thôi thúc. Thi sĩ chọn hình ảnh con tàu và địa danh Tây Bắc làm biểu tượng nghệ thuật của bài thơ:
Con tàu này lên Tây Bắc anh đi chăng?
Bạn hữu đi xa anh giữ trời Hà Nội
Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi
Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng.
Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp
Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia.
     Thi sĩ ví tâm hồn mình như một con tàu đang mở hết tốc lực trong hành trình tiến lên phía trước nhưng đích tới là non sông, là nhân dân lớn lao và cao cả, là cuộc sống đầy ắp chất liệu và cảm hứng nuôi dưỡng hồn thơ.
     Tiếng hát con tàu ờ đây là biểu tượng cho khát vọng ra đi, tới với những miền xa xôi, tới với nhân dân, non sông và cũng còn là tới với những ước mong, những ngọn nguồn của cảm hứng nghệ thuật.
     Ở thời khắc đó chưa có đường tàu lên Tây Bắc, cho nên hình ảnh con tàu trong bài thơ này hoàn toàn mang ý nghĩa tượng trưng. Đó là con tàu trong tâm tưởng chỗ đầy khát vọng hòa hợp với dân tộc, non sông và niềm tin vào tương lai tươi sáng. Chế Lan Viên đã mượn hình ảnh tự nhiên để khơi gợi khát vọng lên đường của mọi người. Khát khao tìm tới những chân trời rộng mở: Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi, Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng. Thi sĩ nói với người khác nhưng cũng là tự răn với chính lòng mình.
     Đánh thắng giặc xong, non sông xây dựng lại rất cần sự đóng góp của mỗi người. Hãy thoát ra khỏi cái tôi chật hẹp nhưng hòa nhập với mọi người. Đi theo tuyến đường đấy có thể tìm kiếm được nghệ thuật chân chính và gặp được tâm hổn của chính mình trong cuộc sống rộng lớn của nhân dân.
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia.
     Chế Lan Viên đã khẳng định về mối liên quan máu thịt giữa văn học, nghệ thuật với hiện thực cuộc sống, bởi cuộc sống phong phú muôn màu muôn vẻ chính là kho chất liệu, là nguồn cảm hứng vô tận của văn nghệ sĩ. Điều đó cho thấy một thi sĩ Chế Lan Viên hoàn toàn mới mẻ, khác hẳn với Chế Lan Viên – thi sĩ lãng mạn trước Cách mệnh tuyệt vọng và vô vọng giữa cuộc đời tù túng, phức tạp.
     Tây Bắc, ngoài tên gọi cụ thể của một vùng đất, còn là tiêu biểu cho mọi miền xa xôi của Tổ quốc, nơi có cuộc sống gian lao nhưng nặng nghĩa nặng tình, nơi đã ghi khắc những kỉ niệm ko thể quên của những người đã trải qua cuộc kháng chiến, nơi đang vẫy gọi mọi người đi tới chung sức, chung lòng xây dựng lại quê hương.
     Tới với Tây Bắc, mảnh đất nặng nghĩa nặng tình là tới với nhân dân đã chở che, đùm bọc cán bộ, chiến sĩ ta trong suốt cuộc kháng chiến trường kì chống thực dân Pháp xâm lược. Chính vì lẽ đó, tiếng gọi thôi thúc lên Tây Bắc đồng nghĩa với tiếng gọi về với chính lòng mình, với tâm hồn mình với những tình cảm thiết tha, trong sáng.
     Nếu hai khổ thơ đầu là sự trằn trọc và lời thúc giục mời gọi lên đường thì chín khổ tiếp theo lại là niềm hạnh phúc và khát vọng về với nhân dân, gợi lại những kỉ niệm sâu nặng đầy tình nghĩa trong những năm kháng chiến; xen với những hình ảnh lung linh của hồi ức là những chiêm nghiệm, đúc kết trong giọng thơ trầm lắng.
     Mở đầu là quang cảnh và con người Tây Bắc nay đã thay đổi:
Trên Tây Bắc! ôi mười năm Tây Bắc
Xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng
Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất
Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân.
     Ở khổ thơ này, các hình ảnh cũ và mới đan xen vừa rất thông minh, vừa giàu ý nghĩa. Nghĩ về Tây Bắc, những kỉ niệm vui buồn về cảnh vật và con người cứ lớp lớp hiện lên trong tâm tưởng thi sĩ. Sau mười năm xa cách, xưa Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất, Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân. Tất cả những điều đó tạo nên nền tảng vững chắc cho đời sống ý thức, đời sống tình cảm phong phú của con người. Cao hơn thế, nó trở thành ngọn lửa soi đường dẫn tối:
Ơi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa
Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường.
Con đã đi nhưng con cần vượt nữa
Cho con về gặp lại Mẹ mến thương.
     Trong suy nghĩ của thi sĩ, tới với Tây Bắc là tới với vùng đất thân thuộc của tâm hồn mình, là làm cuộc hành trình về với Mẹ nhân dân – Mẹ Tổ quốc mến thương.
     Chế Lan Viên nói chung hành trình trở về với nhân dân bằng những hình ảnh so sánh vừa hiện thực vừa trữ tình, trình bày độ sâu của xúc cảm và độ cao của thông minh nghệ thuật:
Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cảnh tay đưa.
     Để nói lên ý nghĩa sâu xa, niềm hạnh phúc lớn lao của việc trở về với nhân dân, tác giả đã sử dụng một loạt hình ảnh so sánh để khơi sâu, mở rộng thêm ý nghĩa của sự việc, sự vật. Thi sĩ nhận thức được rằng văn nghệ sĩ về với nhân dân là điều hết sức tự nhiên, thích hợp với quy luật như nai về suối cũ là nơi thân thuộc, như cỏ đón giêng hai. Chim én gặp mùa để tiếp thu sức sống và phô bày vẻ đẹp. Về với nhân dân là về với ngọn nguồn của sự sống, của hạnh phúc; là về nơi đã nuôi dưỡng, chở che, nuôi nấng mình. Đây là hành động cần thiết và kịp thời đối với từng lớp văn nghệ sĩ để được tiếp thêm niềm tin và sức mạnh trên tuyến đường thông minh nghệ thuật: Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa,  Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa.
     Khát vọng lên Tây Bắc gợi nhớ cả một trời kỉ niệm về những năm tháng kháng chiến gian nan, nguy hiểm nhưng ấm áp tình người:
Con nhớ anh con người anh du kích
Chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn
Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách
Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con.
Con nhớ em con thằng em liên lạc
Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ
Sáng bản Na, chiều em qua bản Bắc
Mười năm tròn! Chưa mất một phong thư.
Con nhớ mế! Lửa hồng soi tóc bạc
Năm con đau, mế thức một mùa dài.
Con với mế ko phải hòn máu cắt
Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi.
     Khát vọng trở về với nhân dân được thi sĩ trình bày thông qua những xúc cảm tâm thành, những kỉ niệm thâm thúy gắn liền với từng con người tiêu biểu cho sự hi sinh, đùm bọc của nhân dân trong kháng chiến. Nhân dân ở đây ko còn là một khái niệm chung chung, nhưng là những con người cụ thể, thân thiện. Đó là người anh du kích với Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách, Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con, là thằng em liên lạc, Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ; là bà mế lửa hồng soi tóc bạc, Năm con đau mế thức một mùa dài,… Với những điệp ngữ và cách xưng hô thân tình: Con nhớ anh con, Con nhớ em con, Con nhớ mế,… thi sĩ đã trình bày tình cảm thắm thiết với những con người đã từng gắn bó máu thịt với mình, san sẻ từng vắt cơm, manh áo trong hoàn cảnh khó khăn của kháng chiến. Đó là những con người hi sinh thầm lặng cho cách mệnh, cho kháng chiến. Những câu thơ nói về nhân dân Tây Bắc biểu lộ lòng hàm ơn, sự gắn bó tâm thành và niềm xúc động thấm thía của thi sĩ. Mỗi tuyến đường, mỗi bản làng, mỗi ngọn núi, dòng sông đều gắn với những kỉ niệm vui buồn ko thể nào quên.
     Đang từ dòng hồi ức về những kỉ niệm khó quên, thi sĩ đã tăng lên và nói chung xúc cảm lên thành một triết lí nhân sinh thâm thúy. Khổ thơ dưới đây như một phát hiện về quy luật của tình cảm đời sống tâm hồn con người:
Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ
Nơi nao qua, lòng lại chẳng mến thương?
Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi, đất đã hóa tâm hồn!
     Tình thương yêu ở đây ko chỉ giới hạn trong tình yêu lứa đôi nhưng còn là những tình cảm sâu nặng đối với quê hương, non sông. Thi sĩ đã nói tới phép màu của tình yêu. Chính tình yêu đã biến những miền đất xa lạ thành thân thiết như chính quê hương của mình, hóa thành máu thịt tâm hồn mình: Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở, Lúc ta đi, đất đã hỏa tâm hồn / Triết lí được rút ra từ tình cảm, xúc cảm tâm thành, cho nên ko khô khan nhưng vẫn tự nhiên, dung dị.
     Ở khổ thơ tiếp theo, mạch thơ đột ngột chuyển sang một rung cảm và suy tưởng khác về: tình yêu và đất lạ:
Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng,
Như xuân tới chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương.
     Nói tới tình yêu, nỗi nhớ, Chế Lan Viên có cách so sánh thật lạ mắt và thú vị. Nỗi nhớ trong tình yêu, giữa anh với em là thế tất, giống như quy luật của đất trời: đông về nhớ rét Còn tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng – một đặc sản của núi rừng Tây Bắc và đẹp như sắc biếc lông chim lúc xuân sang. Tác giả đã cụ thể hóa khái niệm trừu tượng là tình yêu thành những hình ảnh thân thiện, thân thuộc với con người, nhất là người miền núi.
     Đoạn thơ thứ ba mang âm hưởng của khúc hát lên đường hào hứng, dồn dập và thu hút. Chất trữ tình bay bổng, lãng mạn liên kết với giọng điệu sôi nổi, thôi thúc. Đây là lời tự động viên, động viên và khẳng định một lần nữa quyết tâm lên Tây Bắc, mở rộng những nông trường, những vùng kinh tế mới cho non sông:
Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi
Tình em đang mong tình mẹ đang chờ
Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội
Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga.
Mắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng
Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào
Rẽ người nhưng đi vịn tay nhưng tới
Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao.
     Khát khao đấy thôi thúc tâm hồn thi sĩ vì lên Tây Bắc cũng là về với ngọn nguồn của hồn thơ, của cảm hứng thông minh nghệ thuật. Những năm tháng gian nan những hi sinh lớn lao, những đau thương của chiến tranh nay đã kết thành: Mùa nhân dân giảng lúa chỉn rì rào, trên Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao.
Thôi thúc lên Tây Bắc tới đây đã nhập chung làm một với nhu cầu hòa hợp với nhân dân, non sông. Thi sĩ đã tìm thấy ở đó sức mạnh vươn lên:
Nhựa nóng mười năm nhân dân máu đổ
Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ,
Mười năm chiến tranh vàng ta đau trong lửa,
Nay trở về, ta lấy lại vàng ta.
     Thi sĩ Chế Lan Viên đã mượn hình ảnh tượng trưng thường thấy trong ca dao xưa để biểu đạt vẻ đẹp cao quý của tâm hồn. Giống như vàng ko sợ lửa, thi sĩ được rèn luyện, thử thách trong hiện thực gian lao, đau thương và oanh liệt của cuộc kháng chiến trường kì để giờ đây đã thực sự có được chất vàng mười tinh túy của tâm hồn gắn bó máu thịt với nhân dân, non sông.
     Kết thúc bài thơ là những ẩn dụ nghệ thuật tượng trưng có trị giá tư tưởng và thẩm mĩ rất cao, tụ hội ý thức của toàn bài:
Lấy cả những cơn mơ! Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?
Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng.
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân.
     Bằng các thủ pháp nghệ thuật tả thực, ẩn dụ, so sánh, tượng trưng phong phú…, trong bài Tiếng hát con tàu, Chế Lan Viên đã thông minh thành công nhiều hình ảnh rực rỡ gợi sự liên tưởng phong phú cho người đọc.
     Cảm hứng bao trùm trong bài thơ là lòng hàm ơn và hiềm hạnh phúc trong sự gắn bó với cuộc sống, với nhân dân và non sông của một tâm hồn đã từ thung lũng đau thương ra cảnh đồng vui. Con tàu tâm tưởng chở đầy ước mơ, khát vọng đang băng băng tới những vùng đất xa xôi của Tổ quốc, đồng thời cũng là mảnh đất mỡ màu nuôi dưỡng hồn thơ, hứa hứa hẹn những mùa vàng bội thu trong một tương lai ko xa.
     Người ta nhận xét thơ Chế Lan Viên là thơ trí tuệ. Rất đúng, bởi thi sĩ chịu thương chịu khó trằn trọc, tìm tòi để thông minh ra cái mới lạ, lạ mắt nhưng vẫn nồng nàn chất trữ tình. Có thể coi bài thơ Tiếng hát con tàu tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật Chế Lan Viên – một thi sĩ lãng mạn cách mệnh nổi tiếng của thơ ca Việt Nam hiện đại.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 4
“Ôi, một cánh hoa dù hái vô tình
Cũng là vì yêu cuộc đời quá đẹp
Nói chi lời thơ viết trong nước mắt
Chính là mang hạnh phúc tới lòng anh…”.
(Lúc đã có hướng rồi)
     Ko biết sinh tiền Chế Lan Viên đã có bao nhiêu “lời thơ trong nước mắt”, nhưng có nhiều bài thơ đẹp như “một cánh hoa…”. Tiếng hát con tàu” là một bài thơ như thế! Sáng tác vào năm 1960, “Tiếng hát con tàu” là một giò phong lan trong tập thơ “Ánh sáng và phù sa” của Chế Lan Viên, “Tập thơ đã gây một tiếng vang cực lớn… đã thành cái mốc chuyển biến quan trọng trong thơ của Chế Lan Viên nói riêng, của thơ Việt Nam nói chung… đã xuất hiện một thi pháp mới, một giọng điệu mới, một cách nghĩ, cách cảm mới”. (Người làm vườn vĩnh cửu – Trần Mạnh Hảo).
     Bài thơ, ngoài 4 câu đề từ còn có 15 khổ thơ, gồm 60 câu, chủ yếu mỗi dòng thơ 8 từ, chỉ có một câu 12 từ, đó là dung mạo của “Tiếng hát con tàu”.
     Năm 1960, miền Bắc bước vào kế hoạch 5 năm lần thứ nhất, xây dựng và tăng trưởng kinh tế, vãn hóa. Cuộc vận động đồng bào miền xuôi đi xây dựng kinh tế miền núi trở thành một phong trào cách mệnh rộng lớn để biến “Tây Bắc thành hòn ngọc ngày mai của Tổ quốc” (Phạm Văn Đồng). Bài thơ “Tiếng hát con tàu” đã “mang hồn thời đại bay cao” (Tố Hữu), nó đã vượt lên khỏi tính chất thời sự nhưng trở thành ca khúc trình bày đắm say khát vọng lên đường, gắn bó với cuộc sống sôi động bằng tình yêu Tổ quốc và nhân dân, để lao động, khám phá và thông minh. Chất suy tưởng giàu có, óng ánh vẻ đẹp trí tuệ, sự biện luận sắc sảo và hình tượng mới lạ, lạ mắt… đã tụ hội và kết tinh làm nên trị giá tư tưởng và nghệ thuật thực sự của bài thơ tuyệt tác nay.
     Trước hết nói về khổ thơ đề từ rất lạ mắt và tài hoa. Cấu trúc vần thơ dưới hình thức hỏi – đáp. Ko chỉ hỏi bằng câu hỏi nhưng đáp cũng bằng câu hỏi. Giọng điệu ngân vang, say mê, hào hứng:
“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Lúc lòng ta đã hóa những con tàu,
Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu?”.
     Bao trùm lời đề từ là niềm tự hào về một tình yêu lớn của thi sĩ. Hỏi – đáp để tự khẳng định sự nhận thức của tâm hồn mình. Câu 1 nói lên tình cảm đẹp, rộng lớn: ko chỉ yêu riêng Tây Bắc nhưng thi sĩ còn hướng tâm hồn mình tới mọi miền của non sông rộng lớn với tất cả tình mến thương tha thiết. Câu thứ 2 thứ 3 chỉ rõ xuất xứ của tình cảm cao đẹp đó. Điều kiện chủ quan là “Lúc lòng ta đã hóa những con tàu”, tự thân “ta” đã sống với khát vọng đẹp muốn đi tới mọi miền của Tổ quốc thân yêu để hiến dâng và phục vụ. Điều kiện khách quan là hiện thực xã hội, là ko khí của thời đại: “Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát”. Đó là một thời kì rất đẹp, rất sôi động trên miền Bắc nước ta. Nhân dân phấn khởi, hào hứng xây dựng non sông và cuộc sống mới. Một thi sĩ khác đã truyền tụng là “… bài thơ miền Bắc – rất tự do nên tươi nhạc, tươi vần”. Câu thơ thứ 4 là hệ quả thế tất nhưng điều kiện chủ quan và khách quan đưa tới: “Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu?”. Câu hỏi tu từ vang lên tự hào biểu lộ tâm hồn mình đã hòa nhập, đã gắn bó, đã mến yêu nồng nhiệt Tây Bắc. Cách so sánh và cách nói mới mẻ, quyến rũ. Khổ thơ đề từ ko chỉ nói lên tình yêu Tây Bắc, tình yêu Tổ quốc nhưng còn trình bày sự biện luận sắc sảo – một nét đẹp trong thi pháp của Chế Lan Viên.
     “Anh đi chăng?” hay “anh giữ trời Hà Nội?”; “Anh có nghe…?” và “Tàu gọi anh đi, sao anh chửa ra đi?” – Đó là tâm trạng, là nỗi niềm băn khoăn về chuyện đi hay ở lại? Tâm trạng ngại đi xa, sợ khó khăn gian nan… là một sự thực của lòng người, ko chỉ riêng thi sĩ trong những tháng ngày hòa bình sau 9 năm kháng chiến chống Pháp. Cuộc đấu tranh tư tưởng diễn ra trong mỗi con người, đó là một sự thực. Chế Lan Viên đã sử dụng giải pháp tương phản để tô đậm tâm trạng và nỗi niềm băn khoăn đấy. Hàng loạt câu hỏi tu lừ xuất hiện, âm điệu thơ đầy ám ảnh, thúc giục:
“Con tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?
Bạn hữu đi xa, anh giữ trời Hà Nội
… Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp
…Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi!?”.
     Hình ảnh con tàu trong 2 khổ thơ đầu: “Con tàu lên Tây Bắc anh đi chăng?” và “Tàu đói những vành trăng” – mới chỉ là một biểu tượng về một hành trình đi xa; con tàu này còn “đói những vành trăng” tức là chưa có nhiều động lực để phóng tới những ko gian, những chân trời. Nó chưa phải là “Tiếng hát con tàu”. Đó là sự tinh tế trong tư duy nghệ thuật của Chế Lan Viên.
     Chín khổ thơ tiếp theo hàm chứa những tư tưởng tình cảm đẹp lúc thi sĩ nghĩ về Tây Bắc và con người Tây Bắc vói bao kỉ niệm thâm thúy, cảm động. Bài học về tình nghĩa thuỷ chung đối với non sông và nhân dân làm cho ta lớn lên về mặt tâm hồn và để ta nhớ mãi.
     Ngọn lửa kháng chiến thần kì, những bản, những con đèo, dòng suối, những anh du kích, em nhỏ liên lạc, bà mế, cô gái Tây Bắc “vắt xôi nuôi quân” đã trở thành kỉ niệm, để thương để nhớ, đã hóa tâm hồn người cán bộ kháng chiến miền xuôi, thi sĩ…
     Tây Bắc là hồn thiêng núi sông, là nơi rực cháy ngọn lửa kháng chiến, ngọn lửa Điện Biên thần kì, là “xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng”, là mảnh đất mến thương “nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất – Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân”. Tự hào nhưng hướng về tương lai với bao niềm tin sáng ngời:
“Ơi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa
Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường”.
     Nhận thức đấy đã khai sáng tâm hồn, nhận thức về tuyến đường đi tới còn nhiều gian nan nhưng tự ý thức “con cần vượt nữa”để được trở về cội nguồn “cho con về gặp lại Mẹ mến thương”. “Mẹ” được viết hoa, một mĩ từ, là hình ảnh cao đẹp của Bà Mẹ Tổ quốc muôn quý nghìn yêu. Nghệ thuật sử dụng tiếng nói chuẩn xác, biểu cảm, thông minh hình ảnh đã làm cho vần thơ “Tiếng hát con tàu” cất cánh: “xứ thiêng liêng”, “nơi máu rỏ”, “trái chín đầu xuân”, “ngọn lửa… soi đường”, “Mẹ mến thương”. Các số từ chỉ lượng thời kì: “mười năm qua”, “nghìn năm sau” là một cách nói mang tính triết luận về một chiêm nghiệm lịch sử vô cùng thấm thía.
     Với Chế Lan Viên thì gặp lại nhân dân là một thú vui lớn, một khát khao lớn, một niềm hạnh phúc lớn:
“Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ,
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa,
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”.
     Một cách nói vừa quen vừa là lạ. Năm hình ảnh so sánh liên tục xuất hiện để cụ thể hóa, hình tượng hóa thú vui, niềm hạnh phúc to lớn “Con gặp lại nhân dân”. Có hình ảnh về toàn cầu tự nhiên, có hình ảnh vẻ cõi đời, tuổi thơ. Nhân dân là cội nguồn của sự sống và hạnh phúc, là suối mát mùa xuân đón bầy nai đói khát trở về chốn cũ mến thương, là hơi ấm mùa xuân đem lại màu xanh và hương mật cho cỏ, là ánh thiều quang cho chim én sánh duyên kết đàn, là dòng sữa ngọt cho nhỏ thơ đói lòng, là cánh tay nhẹ đưa nôi mềm đem lại giấc ngủ say, cơn mơ đẹp cho em nhỏ… Có hình ảnh thơ mộng. Có hình ảnh ấm áp sâu nặng tình nghĩa. Những so sánh đấy còn mang một ý nghĩa thẩm mĩ thâm thúy: về với nhân dân là trở về ngọn nguồn hạnh phúc, là hợp đạo lí và đúng lẽ tự nhiên. Triết luận đấy càng trở thành thâm thúy, thấm thìa vì nó được trình bày bằng một thứ tiếng nói lựa chọn, hình tượng, gợi cảm, thi vị.
     Với Chế Lan Viên thì gặp lại nhân dân, trở về trong lòng nhân dân là để soi lại lòng mình, là để đền ơn đáp nghĩa, sống thuỷ chung trong tình người. Nhân dân đã hi sinh, đã tận tình, đã nuôi nấng và san sẻ. Cách mệnh, anh quân nhân, anh cán bộ đã được nhân dân nuôi dưỡng và đùm bọc trong tình thương. Nhân dân được thi sĩ nói tới là những con người cụ thể tiêu biểu cho mọi từng lớp trong số đông dân tộc với bao phẩm chất đẹp như vàng mười, sáng như ngọc. Nhân dân cần lao và người hùng, đó là “anh con, người anh du kích”, trước lúc ra trận, với “chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn – Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách – Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con”. Là “em con, thằng em liên lạc” như con thoi giữa rừng sâu đầy bóng giặc, “Sáng bản Na, chiều em qua bản Bắc – Mười lăm năm tròn chưa mất một phong thư..”. Là bà mế Tây Bắc:
“Con nhớ mế. Lửa hồng soi tóc bạc,
Năm con đau, mế thức một mùa dài,
Con với mế ko phải hòn máu cắt
Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi”.
     “Lửa hồng soi tóc bạc” là một hình ảnh rất đẹp. Lửa hồng ấm áp của tình thương soi sáng mái tóc bạc của người mẹ hiền miền núi. Mế với con ko phải tình máu mủ ruột thịt, ko phải “hòn máu cắt” ra, nhưng mế đã nuôi con như con đẻ của mế, nên “trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi”. Những từ ngữ chỉ độ dài của thời kì như: “một mùa dài”, “trọn đời”, “nhớ mãi”, liên kết với từ “nhớ”, từ “thức” đã trình bày một quan hệ tình sâu nghĩa nặng, thuỷ chung rất đáng tự hào.
     Nhớ người rồi nhớ tới cảnh. Người lính trong đoàn “quân xanh” Tây Tiến thì “Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi”; anh cán bộ về xuôi nhớ Việt Bắc là “Nhớ từng rừng nứa bờ tre – Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy”. Chế Lan Viên nhớ Tây Bắc với nỗi nhớ “đã hóa tâm hồn”:
“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ,
Nơi nào qua lòng lại chẳng mến thương?
Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở,
Lúc ta đi, đất đã hóa tâm hồn!”.
     Hai chữ “nhớ” diễn tả nỗi nhớ khôn nguôi. Nhớ bản sương, nhớ đèo mây là nỗi nhớ xa xôi, nỗi nhớ phủ mờ sương khói trong hoài niệm, nhớ thấp thỏm ko yên. Những bản sương, những đèo mây đấy đã là “nơi hồn ta thấm đất”, đã gắn bó với anh, với em, với mế… bằng bao kỉ niệm thâm thúy một thời gian nan, vì thế “Nơi nào qua lòng lại chẳng mến thương?”. Hỏi mình cũng là để tự đo lòng mình, đo mến thương tình nghĩa. Đất lành thì chim đậu, lúc đầu thì mới “chỉ là nơi đất ở” để mưu sinh, để tồn tại. Chỉ có sống hết mình, gắn bó với “nơi ở’ bằng tâm huyết, bằng mến thương, thi mới có thể “Lúc ta đi, đất đã hóa tâm hồn”. Từ những cụ thể, những hình ảnh, những xúc cảm cụ thể, tác giả đã nói chung, đã nâng lên thành chiêm nghiệm, những suy ngẫm triết luận, với ý thức sâu xa đề cao đạo lí đẹp “sống hết mình, sống thủy chung với nhân dân, với quê hương non sông”.
     Nỗi nhớ em là một nỗi nhớ đẹp. Nhớ “vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng… Bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương”. Nhớ em trong mối tình quân dân thắm thiết. Nhớ em với bao xôn xao, bổi hổi:
“Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng,
Như xuân tới chim rừng lông trở biếc,
Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương”.
     Có biết sống trong hạnh phúc tình yêu thì con thuyền của lòng ta mới neo giữ nơi bến nước nhân dân. “Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét”, nỗi nhớ thật tự nhiên như quy luật của sự sống. Sóng nhớ bờ, đông nhớ rét, anh nhớ em, đó là sức mạnh của tình yêu, “Tình yêu của ta” của anh và em gắn bó mật thiết, bền chặt (như cánh kiến), thơ mộng (như hoa vàng). Cũng là cách nói rất thơ, rất hồn nhiên. Tình yêu đã làm đẹp đôi ta, như lúc mùa xuân tới, chim kết đôi và sánh bầy, lông trở biếc quyến rũ hơn, tiếng hót tiếng gù gọi đàn hay hơn, đáng yêu hơn. Ở đoạn trên, tác giả viết: “Lúc ta đi, đất đá hỏa tâm hon”và ở đây, ông lại nâng lên một âm tần, âm vực khác: “Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương”. Đó là những câu thơ nhưng tiếng nói được nén lại, cô đúc lại, luyện thành như một châm ngôn sống và xử sự đẹp, khẳng định quy luật và quan niệm về sống và tình yêu. Phép đối và giải pháp so sánh được vận dụng thông minh viết nên những vần thơ mang vẻ đẹp tiếng nói tương xứng, hài hòa, những hình ảnh có sắc màu gợi cảm. Triết lí, triết luận trong thơ Chế Lan Viên được khoác bằng những y phục, những hình ảnh đầy chất thơ, một mặt, ông tránh được hạn chế “ý sâu nhưng khô”, trái lại, đã thông minh nên những câu thơ, vần thơ sáng giá nhất, những câu thơ trong sự ghi nhớ của nhiều người.
     Bốn khổ thơ cuối nói về khúc hát lên đường. Con tàu từ chỗ “đói những vành trăng” nay trở thành con tàu “mộng tưởng”, “uống một vầng trăng”… Giọng điệu thơ rộn ràng, diễn tả thú vui phấn khởi lên đường. Tới đây, con tàu mới trở thành khát vọng sống, khát vọng lên đường. Lên Tây Bắc, đi tới mọi miền Tổ quốc là đáp lời kêu gọi “lên đường” của non sông, tuân theo tiếng gọi của lương tâm, của tình em, tình mẹ đang mong, đang chờ. Tất cả đều thôi thúc:
“Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi?
Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ
Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội
Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”.
     Tàu “vỗ đôi cánh”, “mắt thèm mái ngói đỏ trăm ga” – là cách nói lãng mạn, say mê. Lên Tây Bắc trong ko khí tưng bừng của ngày hội – ngày hội lớn của nhân dân lên đường dựng xây non sông:
“Rẽ người nhưng đi, vịn tay nhưng tới,
Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao”.
     Khổ cuối giọng thơ vang lên. Có câu thơ mở rộng tới 12 từ. Hai dòng cuối sử dụng giải pháp “bắc cầu” liền mạch. Cùng với con tàu đã có thêm cơn mơ, mộng tưởng, có vầng trăng, có mặt hồng em, và có cả con suối mùa xuân:
“Lấy cả những cơn mơ! Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?
Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng?
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em như suối lớn mùa xuân”.
     “Mặt hồng em” là một ẩn dụ nói về hiện thực cuộc sống trong khi “mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào”, nói về những thông minh thi ca gặt hái được lúc thi sĩ đã trở lại Tây Bắc – mẹ của hồn thơ – trở về vói nhân dân. Khổ thơ cuối khẳng định một niềm tin của nhà nghệ sĩ chân chính. Trở về với nhân dân là để lấy lại “vàng thứ vàng mười của lòng mình thực sự, là để gắn bó với hiện thực của non sông và nhân dân nhưng khám phá và thông minh, để “tac ũng uống Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”.
     “Tiếng hát con tàu” là tiếng hát mê say của Chế Lan Viên. Bài học thấm thía nhất là hãy biết trở về với nhân dân, sống trong lòng nhân dân để lao động thông minh để hiến dâng và phục vụ, để khám phá và để… đền đáp tình nghĩa. Bài thơ còn nói lên một cách xúc động nhất là phải biết sống đẹp trong tình yêu lứa đôi, trong tình yêu non sông và nhân dân.
     Nhan đề bài thơ là “Tiếng hát con tàu” gợi lên trong tâm trí chúng ta một ý tưởng đẹp tươi là hãy sống đẹp, sống có hoài bão, sống có khát vọng như con tàu “vỗ cánh” bay cao, bay xa làm nên sự nghiệp lớn.
     Tiếng hát con tàu” đã trình bày tập trung phong cách nghệ thuật của Chế Lan Viên: nhạy cảm, có tài thông minh hình ảnh (ẩn dụ, so sánh), sử dụng tương phản đối lập và hàng loạt câu hỏi tu từ để biện luận, để tự tranh biện làm cho ý tưởng, chủ đề được trình bày thâm thúy. Giọng thơ đa thanh, biến hóa, càng về cuối càng rộn ràng như một hành khúc. Nét rực rỡ nhất của “Tiếng hát con tàu” là có một số câu thơ rất hay, liên kết chặt chẽ giữa triết luận với xúc cảm, giữa trí tuệ với hình tượng. Tới nay, đường lên Tây Bắc vẫn chưa có đường tàu và con tàu, nhưng “Tiếng hát con tàu” của Chế Lan Viên vẫn quyến rũ chúng ta bởi nó là văn học thực sự, nó cho ta cảm và hiểu về lẽ sống và tình yêu.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 5
     Chế Lan Viên là thi sĩ lớn của nền văn học Việt Nam hiện đại. Trục đường sáng tác của thi sĩ trải qua nhiều thăng trầm với những bước ngoặc trong phong cách nghệ thuật và tư tưởng chủ đạo, ko còn là toàn cầu kinh dị, kì bí trong Điêu tàn, sau năm 1945, ông đã rẽ hướng tập trung khai thác đề tài con người và non sông trong kháng chiến.
     Thơ Chế Lan Viên mang đậm vẻ đẹp trí tuệ và giàu suy tư triết lý với những hình ảnh thơ nhiều chủng loại, phong phú, đầy sức thông minh. Tiếng hát con tàu được rút ra từ tập Ánh sáng và phù sa, bài thơ được lấy cảm hứng từ một sự kiện kinh tế – chính trị có ý nghĩa vô cùng lớn lao: Cuộc vận động đồng bào miền xuôi lên xây dựng kinh tế nơi miền núi Tây Bắc.
     Bài thơ là sự kết tinh xuất sắc giữa tư tưởng và nghệ thuật của Chế Lan Viên trong sự nghiệp thi ca cách mệnh của mình. Những câu thơ trong lời đề từ cất lên thổn thức, lay động lòng người đọc, nó đã trình bày được tư tưởng chủ đạo xuyên suốt tác phẩm:
“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Lúc lòng ta đã hoá những con tàu
Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu”
     Câu hỏi tu từ vang lên thật nhẹ nhõm “Tây Bắc ư?” chứa đựng nỗi trằn trọc, băn khoăn của thi sĩ trước tình cảnh non sông lâm nguy. Tiếng gọi của Tổ quốc cứ vang vọng bên tai và tâm hồn Chế Lan Viên giờ đây chỉ còn là Tây Bắc xa xôi kia, ông chẳng còn ngại khó khăn, cũng chẳng sợ nguy hiểm rình rập bởi vì trái tim đã hoà chung nhịp đập Tổ quốc, bởi lòng ông đã “hoá những con tàu”.
     Hai khổ thơ mở đầu vang lên những lời thơ như thúc giục, như rộn ràng hơn, ngôn từ thật tha thiết, những câu hỏi ngày càng dồn dập đang xoáy sâu trong lòng tác giả nói riêng và thế hệ văn nghệ sĩ nói chung:
“Con tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?
Bạn hữu đi xa, anh giữ trời Hà Nội
Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi
Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng
Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp
Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia”
     Hình ảnh ẩn dụ “con tàu” mang ý nghĩa biểu tượng cho khát vọng, hoài bão lớn lao đang tuôn chảy trong lòng hàng triệu nhân dân Việt Nam ta lúc đấy. Tiếng con tàu vút cao lên như lời kêu gọi mạnh mẽ, nồng nhiệt của Chế Lan Viên. Giải pháp tu từ nhân hoá “Tàu đói những vành trăng” thật biểu cảm, sinh động, “vành trăng” hình ảnh tự nhiên thơ mộng, trữ tình cũng là biểu tượng cho ánh sáng, niềm tin và kỳ vọng dạt dào về thắng lợi vẻ vang vào một tương lai ko xa.
     Động từ “đói” gợi cho người đọc bao suy ngẫm, non sông thật sự đang rất cần sự đồng lòng, sự kết đoàn trong nhân dân, xả thân sẵn sàng hy sinh để xây dựng Tổ quốc ngày càng vững mạnh. Tây Bắc – một địa danh cụ thể xa xôi, hiểm trở cũng là một hình ảnh biểu tượng cho non sông, Tây Bắc là cội nguồn làm nên vong linh của bài thơ, của thông minh nghệ thuật dạt dào.
     “Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp”, nghệ thuật đối lập tương phản gợi sự trằn trọc, day dứt trong lòng mỗi độc giả. Ta sống dưới sự chở che của tự nhiên, sự bao bọc của Tổ quốc nhưng có lúc nào ta giật thót nhìn lại mình đã làm được gì cho non sông hay chỉ sống một cuộc đời vô nghĩa “lòng đóng khép” với thế sự ngoài kia.
     Niềm hạnh phúc dâng trào, thú vui sướng lúc trở về với vòng tay quê hương được thi sĩ tái tạo thật tâm thành, mộc mạc trong chín khổ thơ tiếp theo, qua đó gợi lại về những kỷ niệm tươi đẹp, gắn bó thuở kháng chiến:
“Trên Tây Bắc! Ôi mười năm Tây Bắc
Xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng
Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất
Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân…
Anh nắm tay em cuối mùa chiến dịch
Vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng
Đất Tây Bắc tháng ngày ko có lịch
Bữa xôi đầu còn toả nhớ mùi hương.”
     Con người quang cảnh nay đã thay đổi, mười năm kháng chiến đi qua “như ngọn lửa” rộn rực, vẫn đang bùng cháy trong lòng tác giả. Có nhẽ lúc này, tâm hồn cần sự ngơi nghỉ, cần sự xoa dịu bởi bàn tay gia đình cho nguôi đi thương nhớ chất chứa trong lòng bao năm, “Cho con về gặp lại mẹ mến thương”. “Mẹ” ở đây ngoài là người mang nặng đẻ đau, thì cũng có thể là mẹ tự nhiên, mẹ Tổ quốc thân yêu.
     Biết bao kỷ niệm vùng Tây Bắc vẫn in đậm trong tâm trí tác giả, hình ảnh “người anh du kích”, “thằng em liên lạc”, người mẹ tóc bạc, nhớ “bản sương giăng”, nhớ cả “đèo mây phủ”, những hình ảnh thật cụ thể, giàu liên tưởng thâm thúy. Tình mến thương sâu nặng, sự chở che, đùm bọc của đồng bào nơi đây như tiếp thêm sức mạnh cho những người chiến sĩ trong công cuộc xây dựng bảo vệ Tổ quốc.
     Chế Lan Viên bằng sự nhạy cảm của mình cũng đã khám phá ra quy luật rất đặc thù trong suy nghĩ con người: “Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở/Lúc đi đất bỗng hoá tâm hồn”. Thuở đầu đặt chân tới vùng đất mới, mọi thứ trong ta hoàn toàn xa lạ, đất chỉ đơn giản là nơi ta sinh sống, tồn tại.
     Nhưng thời kì thấm thoắt thoi đưa, lâu dần mảnh đất đấy trở thành thân thuộc, từng cái cây ngọn cỏ, từng dáng vẻ con người hằn sâu trong trái tim ta thật thâm thúy, khó phai nhoà, trở thành một phần trong mảnh ghép “tâm hồn” những con người xa quê. Sự chuyển hoá lạ kỳ đấy ko phải tự nhiên nhưng có, nó xuất phát từ tình mến thương, gắn bó, sự đồng cảm của tâm hồn, nó biến vùng đất xa lạ trở thành quê hương thứ hai của mọi người.
     Tình yêu trong thơ Chế Lan Viên chẳng phải là tình cảm lứa đôi đơn chiếc nhưng nó còn hoà mình cùng tình mến thương non sông, quê hương. Anh nhớ em! Nỗi nhớ dạt dào, da diết “như đông về nhớ rét”, gắn bó keo sơn, đẹp tươi, thơ mộng “như cánh kiến hoa vàng”. Tình anh và em nồng nàn, cháy bỏng trong sự chứng kiến của núi rừng Tây Bắc, chỉ cần nắm tay nhau đi qua biết bao mùa chiến dịch.
     Tình yêu ta đã hoá miền đất xa lạ trở thành thân quen, thân thiện như quê hương máu thịt, tâm hồn. Bằng ngòi bút tài hoa đậm chất nghệ sĩ lãng mạn của mình, Chế Lan Viên ko ngần ngại diễn tả tình yêu với sự hóm hỉnh sâu lắng, sự mật thiết, thuỷ chung với những hình ảnh rực rỡ sắc màu, mang đậm dư vị của núi rừng vùng cao Tây Bắc.
     Tiếng gọi của Tổ quốc lại vang lên mạnh mẽ, người chiến sĩ lên đường ra chiến trường ko một giây đắn đo suy nghĩ, anh đi mang theo gánh nặng trọng trách trên vai “Quốc gia gọi hay lòng ta gọi?”, cả niềm tin yêu nơi hậu phương đang mong đợi “Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ”. Tác giả mượn hình ảnh trong ca dao để mô tả vẻ đẹp thanh cao, trong sáng trong tâm hồn, “vàng” vừa cao quý, vừa sắt son kiên cường trước ngọn lửa hung tàn, ko hề nao núng, giữ nguyên ý chí thuở ban sơ của mình.
     Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên là bài thơ rực rỡ để lại trị giá to lớn cho nền thơ ca Việt Nam. Bài thơ là tiếng lòng trằn trọc, tha thiết của tác giả trong công cuộc xây dựng Tổ quốc, mong muốn được hoà nhập với nhân dân, với cuộc đời. Hình ảnh “con tàu” chở bao kỳ vọng, khát khao của Chế Lan Viên tới vùng đất Tây Bắc xa xôi, nơi đây cũng chính là mảnh đất phì nhiêu nuôi dưỡng chất thơ trong tâm hồn tác giả.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 6
     Nhà phê bình văn học Hoài Thanh đã có một nhận định rất hay về phong trào thơ Mới giaI đoạn 1932 -1941 rằng: “Đời chúng ta nằm trong vòng chữ Tôi. Mất bề rộng ta đi tìm bề sâu. Nhưng càng đi sâu càng lạnh. Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình cùng Lưu Trọng Lư, ta điên cuồng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, ta đắm say cùng Xuân Diệu…” Và người đã nhắc tới một đặc điểm thơ lạ mắt của Chế Lan viên đấy là những vần thơ rất đỗi đớn đau buồn thảm, là những xúc cảm điên loạn trước thực cảnh hoang tàn, tao loạn. Để rồi trong một tác phẩm của mình ông đã viết “Hãy cho tôi một tinh cầu lạnh giá/Một vì sao trơ trọi cuối trời xa!/Ðể nơi đấy tháng ngày tôi trốn tránh/Những ưu tư, cực khổ với buồn lo!”. Chỉ tới lúc cách mệnh tháng tám đã thành công, thì hồn thơ Chế Lan Viên mới có nhiều sự thay đổi mạnh mẽ, để thi sĩ hướng về cuộc đời với một tâm hồn nồng nàn sôi nổi. Tất cả những đặc điểm đổi mới đấy ta sẽ gặp nhiều trong tập Ánh sáng và phù sa, và một trong những bài thơ hay và tiêu biểu nhất phải kể tới Tiếng hát con tàu với hai câu thơ có nhẽ đã đi vào ký ức của nhiều người “Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở/Lúc ta đi đất đã hóa tâm hồn”.
     Ánh sáng và phù sa (1960) được xem là tập thơ ghi lại bước trưởng thành của hồn thơ Chế Lan Viên sau cách mệnh thành công. Tiếng hát con tàu được viết dựa vào cảm hứng từ một sự kiện kinh tế chính trị xã hội quan trọng của non sông, phong trào vận động nhân dân miền xuôi ngược lên vùng Tây Bắc xây dựng kinh tế mới những năm 1958-1960, biến chiến trường xưa trở thành một nông trường trù phú.
     Với nhan đề “Tiếng hát con tàu”, thì hình ảnh “con tàu” là một thông minh nghệ thuật, được nâng lên thành một biểu tượng cho phong trào nhân dân miền xuôi lên miền núi để xây dựng non sông với ý thức say mê, hào hứng, sôi nổi. Ko chỉ vậy, hình ảnh “con tàu” còn là biểu tượng cho hành trình tư tưởng của thi sĩ, hành trình bước ra từ những đau thương buồn khổ sang sự vui tươi hứng khởi, bước từ cái tôi tư nhân chuyển sang cái tôi chung hòa nhập với số đông. Tuy nhiên hình ảnh “con tàu” còn là biểu tượng cho phong trào xâm nhập vào thực tiễn cuộc sống để sáng tác của giới văn nghệ sĩ lúc bấy giờ. Gắn liền với hình ảnh “con tàu” là hai từ “tiếng hát” ở đây là bộc lộ cho sự say mê, hứng khởi, là minh chứng cho sự tự nguyện của nhân dân ta trên “con tàu” lên vùng Tây Bắc xây dựng kinh tế mới.
     Với phần lời đề từ, tác giả đã mở ra những định hướng cho nội dung bài thơ.
“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Lúc lòng ta đã hoá những con tàu
Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu”
     “Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc” chỉ trong một câu thơ thôi nhưng có tới hai từ “Tây bắc” ko chỉ vậy nó lại còn là một địa danh rõ ràng, hoàn toàn phạm vào điều cấm kỵ trong thơ ca, thế nhưng ở đây việc lặp lại đấy là do sự cố ý của tác giả, bộc lộ tầm quan trọng của địa danh này trong tâm hồn của tác giả, đồng thời cũng dần mở ra nhân vật và chủ thể chính trong bài thơ là hướng về vùng đất Tây Bắc. Vùng cực tây của xa xôi, hẻo lánh của Tổ quốc, là cái nôi bảo bọc kháng chiến chống Pháp trong suốt 9 năm trời đằng đẵng của dân tộc ta. Trong hiện nay Tây Bắc đã ko còn là chiến trường thảm khốc nhưng lại trở về là một mảnh đất nghèo nàn, nhiều khó khăn đàn rất cần những bàn tay chung sức xây dựng và tăng trưởng. Kết cấu hỏi đáp trong câu thơ đầu của lời đề từ ““Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc, còn nhằm gợi ra ko chỉ riêng mình Tây Bắc nhưng còn rất nhiều nơi xa xôi hẻo lánh khác trên khắp mảnh đất hình chữ S đang rất cần những bàn tay kiến thiết, xây dựng. Và cũng ko chỉ riêng mảnh đất Tây Bắc mới khơi nguồn cho người nghệ sĩ thông minh, nhưng tất cả những dải đất trên non sông nước Việt Nam đều có thể trở thành niềm cảm hứng trong thi ca của giới văn nghệ sĩ trong đó có cả Chế Lan Viên. Sau lúc đã khẳng định một điều rằng cần phải tới với Tây Bắc cần phải tới những nơi xa xôi của Tổ quốc, thì hai câu “Lúc lòng ta đã hoá những con tàu/Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát” đã nêu ra hai điều kiện để có thể thực hiện được những hành trình lên đường đấy, điều kiện chủ quan là bản thân mỗi chúng ta có khát vọng lên đường, điều kiện khách quan là Tổ quốc đã lên tiếng gọi, có những chủ trương chính sách khuyến khích con người lên đường làm kinh tế mới, góp phần xây dựng non sông. Từ hai điều kiện đấy, đã tới tới kết quả “Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu”, ta có thể hòa nhập với Tây Bắc, ta có thể góp phần xây dựng Tây Bắc trở thành giàu đẹp hơn và trái lại Tây Bắc cũng sẽ mang lại những cảm hứng sáng tác rộng mở cho nhiều văn nhân nghệ sĩ, Tây Bắc là số đông chung của mọi nhà để ta có thể phá độc thân hòa nhập với số đông.
     Ở hai khổ thơ trước tiên Chế Lan Viên đã viết về nỗi trằn trọc và lời mời gọi lên đường tha thiết.
“Con tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?
Bạn hữu đi xa, anh giữ trời Hà Nội
Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi
Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng
Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp
Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia”
     Thi sĩ đã tuần tự mở ra hai ko gian hoàn toàn đối lập nhau là Tây Bắc và Hà Nội. Nếu ko gian Tây Bắc hiện lên với những từ “đi xa”, “gió nghìn rú gọi”, “ngoài cửa ô”, “non sông mênh mông”, “trên kia”, gợi ra một ko gian rộng lớn, ko gian chung của nhân dân của số đông, đầy tự do dẫu rằng có nhiều thiếu thốn, nghèo nàn. thì ko gian Hà Nội lại được tái tạo thông qua những từ ngữ như “giữ trời Hà Nội”, “đời anh nhỏ hẹp”, “lòng đóng khép”, gợi ra sự chật chội, tù túng, bó hẹp, trong xa hoa, khá giả. Từ đó tác giả đưa ra một loạt các câu hỏi Con tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?”, “Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi/Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng”, “Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?” được sắp xếp theo mức độ tăng tiến dần, trước tiên chỉ là một lời ướm hỏi, mời mọc nhẹ nhõm, sau đó là lời “rú gọi” đầy hối thúc khẩn trương, thúc giục lên đường. Rồi cuối cùng là đỉnh điểm với sự thúc ép, yêu cầu người nghệ sĩ phải lựa chọn một cách dứt khoát và nhanh chóng giữa mảnh đất Hà Nội và Tây Bắc. Việc tác giả dùng đại từ “anh”, để tự chất vấn mình, trình bày nỗi trằn trọc suy tư của tác giả giữa việc lên đường tìm cảm hứng mới, xây dựng non sông hay ở lại với bầu trời Hà Nội chật hẹp, buộc phải bản thân phải lựa chọn. Và cuối cùng tác giả cũng đưa một lựa chọn “Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép/Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia”, sử dụng lập luận phủ định chẳng có nghệ thuật nào được sản sinh ra từ cuộc đời bó hẹp, làm nền cho việc khẳng định quyết định ra đi tìm cảm hứng sáng tác để hồi sinh hồn thơ của mình, gặp lại chính mình với tư cách của một người nghệ sĩ chân chính. Từ đó nói chung lên mối quan hệ giữa thơ ca và cuộc sống, hiện thực cuộc sống sẽ là ngọn nguồn của thi ca, như Nam Cao đã viết rằng “Sống đã rồi hãy viết”.
     Sau sự trằn trọc và lời mời gọi lên đường tha thiết nhưng tác giả tự nói với mình thì chín khổ thơ tiếp theo tác giả đã trình bày sự khát khao được quay trở về với mảnh đất kháng chiến, khát khao được quay trở về với nhân dân.
“Trên Tây Bắc! Ôi mười năm Tây Bắc
Xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng
Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất
Nay rạt rào đã chín trái đầu xuân”
     Trong khổ thơ thứ 3 chính là nhận thức của tác giả về mảnh đất Tây Bắc, việc lặp lại hai lần liền từ “Tây Bắc” trong câu thơ đầu thể đã trình bày những tình cảm dâng trào, thắm thiết của thi sĩ đối với mảnh đất Tây Bắc, mảnh đất nhưng gần mười năm qua đã diễn ra cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc. Trong quá khứ Tây Bắc là “xứ thiêng liêng”, bởi nó đã góp công góp sức, lập nên những chiến công “người hùng” như Tố Hữu từng viết trong Việt Bắc “núi giăng thành lũy sắt dày/Rừng che quân nhân rừng vây quân thù,…”, trình bày niềm tự hào thâm thúy về một mảnh đất Tây Bắc người hùng. Ko chỉ vậy mảnh đất Tây Bắc đấy còn là nơi “máu rỏ” nơi đã chứng kiến những sự hy sinh, mất mát, những nỗi đau của dân tộc. Từ quá khứ tác giả mở đầu nhìn tới hiện nay, “Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân”, từ sự hy sinh thầm lặng, kéo dài của của bao nhiêu thế hệ con người, thì hôm nay Tây Bắc đã hồi sinh với những vụ mùa bội thu, đạt được những thành tích đáng quý “dạt dào” trình bày sức sống sôi trào, là những thành tích vô cùng to lớn.
     Tới khổ thơ thứ tư lại chính là ý thức của tác giả về cuộc kháng chiến của nhân dân ta trong suốt 9 năm ròng.
“Ơi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa
Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường
Con đã đi nhưng con cần vượt nữa
Cho con về gặp lại mẹ mến thương”
     Tác giả gọi kháng chiến như gọi một người thân thiết của mình, sắc thái trìu mến thiết tha, ko chỉ là nỗi đau nhưng còn là niềm tự hào, vinh dự trước thành công của dân tộc. Trong quá khứ, cuộc kháng chiến 9 năm của dân tộc được so sánh “như ngọn lửa” mang ý nghĩa biểu tượng, mang trong đó nhiệt thành cách mệnh, gắn liền với những chiến công rực rỡ, và là ngọn lửa của lí tưởng soi đường để các thế hệ thanh niên đang tuyệt vọng. Đồng thời “ngọn lửa” đấy còn là ánh sáng soi đường cho các thế hệ thanh niên của nghìn năm sau nữa, trở thành một định hướng về lý tưởng, khát vọng cách mệnh cho người dân Việt Nam các thế hệ tiếp nối. Từ đó tác giả xác định nhiệm vụ cho các thế hệ tương lai “Con đã đi nhưng con cần vượt nữa”, nhắc lại quá khứ “con đã đi”, nhắc về cuộc lột xác của các trí thức sau cách mệnh tháng tám. Rồi từ quá khứ đấy tác giả đặt ra nhiệm vụ cho chính mình và các thế hệ tương lai “con cần vượt nữa”, cần có những cuộc lột xác khác, mạnh mẽ và quyết liệt hơn hôm qua, cần biết từ bỏ khung trời tư nhân chật hẹp, tù túng để đi tới với khung trời của nhân dân rộng lớn, chung tay góp sức xây dựng non sông, kiến thiết kinh tế. Nhưng mà cụ thể là “Cho con về gặp Mẹ mến thương”, tới với một hành trình vui sướng, an toàn và ấm áp, được về với tổ ấm của mình, gặp lại “mẹ mến thương”. Cách gọi “Mẹ” đầy trìu mến mến thương, chính là để chỉ nhân dân, nguồn nuôi dưỡng cho kháng chiến đã qua, nguồn nuôi dưỡng cho cảm hứng sáng tác của các văn nghệ sĩ.
     Sau những nhận thức về kháng chiến và nhiệm vụ tiếp theo của mỗi con người, thì khổ thơ thứ 5 tác giả đã bộc lộ niềm hoan hỉ sung sướng lúc gặp lại nhân dân.
“Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”
     Tác giả dùng giải pháp so sánh mở rộng trùng điệp, “con gặp lại nhân dân” được ví như “nai về suối cũ”, như “cỏ đón giêng hai” , “như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa”, như “chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”. Tác giả sử dụng những hình ảnh nhỏ nhỏ, dung dị đời thường và đều có một điểm chung là hết sạch sức sống, rồi đem gắn với những hình ảnh to lớn, dồi dào sức sống tựa như nguồn nuôi dưỡng vô tận. Ứng với hình ảnh một cái “tôi” chật chội giam mình trong khung trời chật chội và hình ảnh nhân dân lớn lao. Lúc trở về với nhân dân cái tôi nghệ sĩ đã hồi sinh trở lại, lại tràn trề dạt dào sức sống, với tâm trạng nô nức sung sướng và mê say. Từ đó nói chung được một chân lý hạnh phúc lớn lao nhất là lúc được trở về với cuộc đời rộng mở của nhân dân.
     Từ đó đi vào cụ thể hóa hình ảnh của nhân dân thông qua các khổ thơ 6, 7, 8.
“Con nhớ anh con, người anh du kích
Chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn
Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách
Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con
Con nhớ em con, thằng em liên lạc
Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ
Sáng bản Na, chiều em qua bản Bắc
Mười năm tròn! Chưa mất một phong thư
Con nhớ mế! Lửa hồng soi tóc bạc
Năm con đau, mế thức một mùa dài
Con với mế ko phải hòn máu cắt
Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi”
     Nhân dân ko còn là khái niệm chung chung trừu tượng nữa nhưng đã được cụ thể thông qua hình ảnh những con người thân thiện thân mến, được tác giả xưng gọi một cách thân tình “anh-con”, “em-con”, “mế”, như là những người ruột thịt của mình. Nhân dân chính là hình ảnh “người anh du kích” được tái tạo tập trung qua cụ thể “chiếc áo nâu”, gắn với hình ảnh “suốt một đời vá rách”, thấy được cuộc sống lam lũ, nghèo khổ, có phần tội nghiệp của người anh du kích, gắn với hình ảnh “đêm công đồn”, hiện lên hình ảnh của một người du kích hết sức dũng cảm, hào hùng, oanh liệt, gắn với hình ảnh “đêm cuối cùng anh gửi lại cho con”, thấy được tình cảm mến thương vô bờ của người anh du kích dành cho các em của mình, thấy được sự chuyển giao nhiệm vụ cho các thế hệ kế tiếp, trách nhiệm cứu nước và xây dựng kiến thiết non sông.
     Ở khổ thơ tiếp theo chúng ta còn thấy hình ảnh nhân dân hiện lên thông qua “thằng em liên lạc”. Người em liên lạc hiện lên trong bối cảnh ko gian “rừng rậm”, “bản Na”, “bản Bắc”, bước chân của em in dấu trên mọi nẻo đường Tây Bắc, hiện lên trong bối cảnh thời kì “sáng-chiều”, “mười năm tròn”, bước chân của em dẻo dai, băng qua suốt cả quãng thời kì trường kỳ kháng chiến để đem lại thắng lợi cho dân tộc. Cuối cùng đạt được kết quả vô cùng xuất sắc “Mười năm tròn chưa mất một phong thư”.
     Ở khổ thơ thứ tám, hình ảnh nhân dân lại hiện lên thông qua hình ảnh “mế”, trình bày mối quan hệ mật thiết bền chặt như ruột thịt. Hình ảnh “mế” tập trung ở cụm từ “lửa hồng soi tóc bạc”, mái tóc in dấu thời kì, sương gió phôi pha của cuộc đời. Mế đã tái sinh cuộc đời con lần nữa qua những “mùa dài” thức trông con ốm bệnh. Để cuối cùng tác giả đi tới một lời khẳng định “Con với mế ko phải hòn máu cắt/Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi”, bộc lộ tình cảm mến thương, gắn bó tha thiết vô tận kéo dài mãi ko thôi nhưng tác giả dành cho nhân dân.
     Từ nhớ người tác giả chuyển sang nhớ cảnh trình bày ở khổ thơ thứ 9.
“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ
Nơi nào qua, lòng lại chẳng mến thương?
Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”
     Nếu như Quang Dũng “Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi” là nỗi nhớ vô định ko đầu ko cuối, hay Tố Hữu với “Nhớ gì như nhớ người yêu” là một nỗi nhớ ko thể gọi tên thì nỗi nhớ của Chế Lan Viên lại được định hình một cách rõ ràng và thâm thúy. Giải pháp điệp từ “nhớ” vừa nhấn mạnh, vừa trình bày nỗi nhớ trào dâng, nào là “bản sương giăng”, “đèo mây phủ”, vốn là những vẻ đẹp rất đặc trưng của núi rừng Tây Bắc. Từ những xúc cảm riêng đã được tác giả nâng lên thành quy luật tình cảm của con người, “Nơi nào qua, lòng lại chẳng mến thương?. Từ quy luật đấy tác giả lại tiếp tục nâng lên thành một triết lý “Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở/Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”, dựng lên cặp đối lập “lúc ta ở-khi ta đi”, lúc ta ở thì đất chỉ là một địa danh vô tri, nhưng lúc ta đi thì mảnh đất đấy đã trở thành một phần trong trái tim trong tâm hồn ta, trở thành gắn bó thân thiết lạ kỳ. Giống như cái cách nhưng thi sĩ Giả Đảo viết trong Độ Tang Càn “Vô đoan cánh độ Tang Càn thuỷ/Khước vọng Tinh Châu thị cố quốc”, hay như Ba-sô viết “Đất khách mười mùa sương/về thăm quê ngoảnh lại/Ê-đô là cố quốc”.
     Từ nỗi nhớ về nhân dân, sau đó là nỗi nhớ về cảnh vật Tây Bắc tác giả đã chuyển sang sự suy ngẫm về tình yêu và đất lạ.
“Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng
Như xuân tới chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương
Anh nắm tay em cuối mùa chiến dịch
Vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng
Đất Tây Bắc tháng ngày ko có lịch
Bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương”.
     Tiếp tục với mạch xúc cảm nhớ về nhân dân, tác giả chuyển sang nỗi nhớ đột nhiên về người yêu. Nỗi nhớ đấy được diễn tả bằng một hình ảnh rất lạ mắt “như đông về nhớ rét”, giá rét chính là vong linh của mùa đông, chúng gắn bó chặt chẽ với nhau, là nỗi nhớ khắc khoải, buộc phải phải tồn tại với nhau và làm nên trị giá của nhau. Ừ nỗi nhớ chuyển sang suy ngẫm về tình yêu, được so sánh bằng lối mở rộng tình yêu đôi ta được so với “cánh kiến hoa vàng”, như “Xuân tới chim rừng lông trở biếc”. Cánh kiến cần được sống trên thân cây chủ là hoa vàng, trái lại cây thân gỗ hoa vàng cũng rất cần cánh kiến để tạo ra được những trị giá quý giá, chúng ko thể tách rời nhau, gắn bó vô cùng mật thiết và bền chặt. Mùa xuân tới vạn vật hồi sinh, trong đó có cả loài chim rừng, bộ lông vốn xơ xác được trở lại với cái vẻ mượt nhưng, óng ả, bộ lông trở biếc làm cho mùa xuân thêm rực rỡ, diễn tả quan hệ gắn bó của tình yêu lứa đôi. Cuối cùng từ nỗi nhớ, từ tình yêu đấy tác giả đã nâng lên thành triết lý “Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương”. Trong nỗi nhớ về em, từ đó tác giả theo mạch nói về tình yêu của đôi ta, thì tác giả gợi về những kỷ niệm lứa đôi trong những tháng ngày kháng chiến. Là cái nắm tay “cuối mùa chiến dịch”, ko chỉ thuần túy là cái nắm tay của tình yêu lứa đôi, nhưng còn là cái nắm tay của tình quân dân, trình bày sự kết đoàn toàn dân góp phần làm nên vinh quang thắng lợi của dân tộc. Là mùi hương của vắt xôi nuôi quân, nồng nàn lan tỏa cho tới tận hiện giờ, trình bày tình người ấm áp, trình bày mối quan hệ quân-dân tha thiết, gắn bó.
     Tới bốn khổ thơ cuối bài chính là khúc hát lên đường của thi sĩ.
“Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi?
Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ
Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội
Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”
     Khổ thơ thứ 13 mở ra là một câu hỏi tu từ “Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi?”, khẳng định sự lên đường là do cả non sông vẫy gọi là quan trọng hơn là do lòng ta vẫy gọi, thôi thúc. Quyết định đấy xuất phát từ những yếu tố “Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ”, là nhân dân Tây Bắc đang tha thiết mong đợi, vẫy gọi, khiến ta ko thể chần chừ thêm nữa nhưng vội hối thúc “Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội/Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”. Tác giả dùng kiểu câu cầu khiến đã đưa ra mệnh lệnh, trình bày sự vội vã, cuống quýt, thúc giục khiến ta ko thể chậm trễ. Hình ảnh “vỗ cánh”, khiến chúng ta liên tưởng tới việc thi sĩ đang bay lên vượt ra khỏi khung trời chật chội của đời sống tư nhân để vươn tới khung trời cao rộng của nhân dân, trình bày khát khao cháy bỏng của thi sĩ, cũng như mục tiêu “thèm những mái ngói đỏ trăm ga” trên khắp nẻo đường Tây Bắc, tức là hình ảnh non sông rực rỡ tăng trưởng, nhìn thấy sự hồi sinh, thay da đổi thịt của non sông. Khát khao được chung tay được góp phần tạo nên sự đổi mới non sông, tạo dựng cuộc sống no ấm cho nhân dân.
     Sau những lời thúc giục, thôi thúc thì thi sĩ đã chính thức lên đường với khí thế được trình bày trong khổ thơ thứ 13.
“Mắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng
Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào
Rẽ người nhưng đi, vịn tay nhưng tới
Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao”
     Sử dụng cấu trúc điệp, trình bày khí thế vội vã, tích cực, sục sôi tâm huyết lên đường trong “Mắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng/Rẽ người nhưng đi, vịn tay nhưng tới”, tạo nên sức mạnh kết đoàn chung tập thể, trong nhiệm vụ chung, trình bày thái độ hứng khởi, tận tâm, say mê. Vì đích tới phía trước đang mở ra vẫy gọi “Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào”, gợi ra những vụ mùa bội thu, sự vui tươi, náo nhiệt khắp mảnh đất Tây Bắc, “Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao”, gợi ra ko khí lao động nhiệt thành, tích cực, đầy sức sống.
     Trong khí thế lên Tây Bắc, trở về với nhân dân, tác giả lại chợt nhớ về quá khứ và có sự so sánh với hiện nay trong khổ thơ thứ 14.
“Nhựa nóng mười năm nhân dân máu đổ
Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ
Mười năm chiến tranh, vàng ta đau trong lửa
Nay trở về, ta lấy lại vàng ta”.
     Đó là những ngày “mười năm nhân dân máu đổ”, mười năm kháng chiến chống Pháp đầy gian lao, đầy mất mát chồng chất, biết bao nhiêu thế hệ cha anh đã hy sinh, rồi “vàng ta đau trong lửa”, là biểu tượng cho những trị giá quý giá, chỉ vẻ đẹp của Tây Bắc gồm cả tự nhiên và con người, tiềm năng kinh tế dồi dào, là nguồn cảm hứng sáng tác quý giá. Tất cả những trị giá trân quý đấy đã bị vùi dập hủy diệt trong chiến tranh suốt 10 năm trời. Trở lại hiện nay tác giả trông thấy sự tiếp nối trong đối lập “nay trở về, ta lấy lại vàng ta”, khôi phục lại vẻ đẹp của Tây Bắc, tìm lại nguồn cảm hứng sáng tác dồi dào. Cuối cùng tác giả trông thấy một chân lý “Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ”.
“Lấy cả những cơn mơ! Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?
Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”
     Về Tây Bắc lấy lại vàng ta, lấy cả những cơn mơ với những mộng tưởng, lấy cả những niềm tin về tương lai huy hoàng của dân tộc. Từ niềm hứng khởi đấy tác giả tiếp tục tái tạo hình ảnh con tàu đang thụ hưởng “vầng trăng”, đang uống “mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”, biểu tượng cho vẻ đẹp của cuộc đời, vẻ đẹp của tự nhiên, vẻ đẹp của con người Tây Bắc. Và bản thân tác giả cũng đang tận hưởng những vẻ đẹp đấy thông qua động từ rất hay “uống”, làm cho vẻ đẹp đẹp của cuộc đời kia trở thành hữu hình, trình bày sự tận hưởng trọn vẹn, đã đầy, no nê.
     Tiếng hát con tàu là bài thơ trình bày niềm khát vọng và hoan hỉ trong tâm hồn thi sĩ lúc được trở về với nhân dân, để tìm lại được nguồn nuôi dưỡng cho sự thông minh nghệ thuật và cho hồn thơ của mình. Rực rỡ nghệ thuật của bài thơ trình bày ở sự thông minh hình ảnh gắn với những liên tưởng phong phú bất thần, tạo nên một vẻ đẹp tinh tế rực rỡ cho thơ Chế Lan Viên, không những thế thơ ông còn đặc thù bởi có sự thống nhất giữa trí tuệ và xúc cảm, đem lại cho người đọc những triết lý suy tưởng sâu xa.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên -Bài mẫu 7
     Những người yêu thơ Việt Nam ko người nào là ko biết tới Chế Lan Viên. Thơ Chế Lan Viên coa phong cách lạ mắt: có vẻ đẹp trí tuệ, luôn có ý thức khai thác triệt để những tương quan đối lập, giàu chất suy tưởng triết lý với toàn cầu hình ảnh nhiều chủng loại phong phú, đầy thông minh. Tập thơ xuất sắc, kết tinh tư tưởng và nghệ thuật thơ Chế Lan Viên trên tuyến đường thơ cách mệnh là “Ánh sáng và phù sa”(1960). Và bài thơ “Tiếng hát con tàu” được rút từ tập thơ này.
     “Tiếng hát con tàu” được gợi cảm hứng từ một sự kiện kinh tế – chính trị, xã hội: cuộc vận động đồng bào miền xuôi lên xây dựng kinh tế ở miền núi Tây Bắc vào những năm 1958 – 1960. Bài thơ trước hết gây ấn tượng bởi bốn câu lời đề từ:
“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Lúc lòng ta đã hóa những con tàu
Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu”.
     Bốn câu thơ làm lời đề từ xuất hiện ngay sau nhan đề với nhiệm vụ trình bày tư tưởng, xúc cảm bao trùm toàn tác phẩm. Với kết cấu là một khổ thơ lối hỏi – đáp, lời đề từ đã tỏ rõ khát vọng đi xa, đi tới bất kỳ nơi đâu lúc Tổ quốc cần. “Tây Bắc” trong khổ thơ vừa để chỉ địa danh vừa để tượng trưng cho những vùng đất xa xôi. “Con tàu” là biểu tượng cho khát vọng đi xa để hiến dâng, phục vụ. Để vận động cho khát vọng đấy là những lời mời gọi lên tàu.
     Tác giả sử dụng những câu hỏi tu từ vừa tăng tính hối thúc thúc giục, vừa trình bày sự bâng khuâng ko biết đi hay ở: “Con tàu này lên Tây Bắc anh đi chăng?”. Câu hỏi tu từ này vừa để hỏi tác giả vừa để hỏi mọi người. Sau lúc hỏi, thi sĩ lại đưa ra hoàn cảnh đối lập: “bè bạn đi xa anh giữ trời Hà Nội”.
     Nhưng đối với quan niệm:”chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép” Chế Lan Viên đã khẳng định được mối quan hệ giữa văn học và cuộc đời. Văn học phải gắn liền với cuộc đời, ta phải mở lòng với cuộc đời. Một hồi đắn đo băn khoăn lên tàu tới Tây Bắc, cảnh sắc, mảnh đất Tây Bắc đã xuất hiện trước mắt người đọc.
     Thi sĩ đã dùng ngòi bút của mình để ngợi ca “xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng”. Mảnh đất đã thấm “máu rỏ” này lần nữa hồi sinh trở lại “chín trái đầu xuân”. Một sự sống mới mở đầu sau mười năm kháng chiến. “Mười năm qua như ngọn lửa”. Tác giả so sánh mười năm đấy như ngọn lửa nối sáng ko chỉ dân tộc Việt Nam nhưng còn soi đường đi tới thắng lợi.
     Ngọn lửa đấy còn trường tồn vĩnh cửu với thời kì:” nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường”. Hình ảnh đặc thù xuất hiện trong khổ thơ này là “Mẹ mến thương”. Mẹ ở đây chính là mảnh đất Tây Bắc, là những bà mẹ Việt Bắc, bà mẹ của Tổ quốc. Cách xưng hô “con” đã trình bày sự kính trọng và khát vọng được trở về với nhân dân của tác giả.
     Một trong những nét rực rỡ nội dung của bài thơ này là khái niệm “nhân dân”. Dưới lời thơ của Chế Lan Viên, “nhân dân” hiện lên rất thân thiện. Trước hết là những hình ảnh so sánh liên tục: dòng suối mát lành đón “nai về suối cũ”, hơi ấm mùa xuân cho cỏ rụi bật mầm, ánh thiều quang cho én bầy chao liệng, bầu sữa ngọt ngào cho nhỏ thơ đói lòng, và cánh tay nhẹ đưa nôi mềm cho giấc ngủ say.
     Những hình ảnh rất đỗi thân thuộc này đã làm cho khái niệm “nhân dân” trừu tượng trở thành dễ hiểu. Nhân dân vừa là vật chất, vừa là ý thức. Trở về với nhân dân là hoàn toàn hợp lý, đúng lẽ tự nhiên. Mặc dù đoạn thơ giàu chất triết lý nhưng đậm chất trí tuệ ko những ko khô khan nhưng còn giàu hình ảnh.
     Nhân dân ko chỉ được mô tả bởi những hình ảnh đẹp nhưng còn là những con người thân thuộc: “người anh du kích” nhường cơm xẻ áo, là “mế” – bà mẹ Việt Nam người hùng, những người mẹ nuôi cán bộ “mùa dài”; nhân dân là “người em liên lạc” mưu trí dũng cảm; là người em “vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng – đất Tây Bắc tháng ngày ko có lịch – bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương”. Nhân dân là những con người sống tình nghĩa thủy chung.
     Trong tác phẩm này, Chế Lan Viên còn nêu ra triết lý đó là nỗi nhớ trong tình yêu. Trong tình yêu, nỗi nhớ như quy luật của đất trời như “đông về nhớ rét”. Tình yêu đẹp và cao quý như “cánh kiến hoa vàng”. Tình yêu còn có khả năng làm con người thay đổi “như xuân tới chim rừng lông trở biếc”. Tình yêu đấy còn có khả năng diệu kỳ hơn đó là “đất lạ hóa quê hương”.
     Tình yêu có thể khiến những người đang yêu yêu lấy một mảnh đất hoàn toàn xa lạ, yêu mảnh đất đấy như chính quê hương của mình. Trong thơ Chế Lan Viên luôn chứa đựng triết lý như thế. Ko chỉ là nỗi nhớ trong tình yêu Chế Lan Viên còn nhớ cảnh vật. Tác giả nhớ tới những cảnh vật thân thuộc mang nét đặc trưng của vùng đất Tây Bắc “nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ – Nơi nao qua, lòng lại chẳng mến thương?
Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi, đất đã hóa tâm hồn”.
     Bằng nỗi nhớ này, thi sĩ còn trình bày khát vọng trở về với nhân dân, trở về với những kỉ niệm tình nghĩa để đền ơn đáp nghĩa.Kết thúc bài thơ là một khổ thơ như lời vận động:
“Lấy cả những cơn mơ!
Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?
Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”.
     Tiếng gọi non sông của nhân dân của đời sống trở thành sự hối thúc bên trong, trở thành lời thúc giục của chính lòng mình. Tới với Tây Bắc là về với chính mình, tìm lại chính mình “Nay trở về lấy lại lòng ta”. Tới với Tây Bắc là về với ngọn nguồn của hồn thơ, của cảm hứng thông minh: “Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ”. Khổ thơ sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ lạ mắt làm cho khổ thơ càng thêm tính gợi hình và gợi cảm, có chiều sâu và chạm tới trái tim người đọc.
     Những lời bộc bạch của Chế Lan Viên trong tác phẩm “Tiếng hát con tàu” đã cho người đọc thấy được những hình ảnh tốt đẹp của Tây Bắc – nơi ko chỉ có cảnh sắc và tình người, nơi đấy còn là cảm hứng của thi ca. Mang trong mình sức quyến rũ đấy, Tây Bắc đã đại diện cho những vùng đất xa xôi nhưng tràn đầy hi vọng. Bằng tâm huyết của mình, Chế Lan Viên đã đưa người đọc tới gần với Tây Bắc hơn và đã góp phần vận động họ xây dựng kinh tế ở nơi này.
Tương tự là hkmobile.vn đã vừa hỗ trợ những gợi ý cơ bản cũng như một số bài văn mẫu Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên để các em tham khảo và có thể tự viết được một bài văn mẫu hoàn chỉnh. Chúc các em học tốt môn Ngữ Văn !
Đăng bởi: hkmobile.vn
Phân mục: Lớp 12, Ngữ Văn 12

#Phân #tích #bài #thơ #Tiếng #hát #con #tàu #của #Chế #Lan #Viên #hay #nhất

[rule_2_plain]

#Phân #tích #bài #thơ #Tiếng #hát #con #tàu #của #Chế #Lan #Viên #hay #nhất

[rule_2_plain]

#Phân #tích #bài #thơ #Tiếng #hát #con #tàu #của #Chế #Lan #Viên #hay #nhất

[rule_3_plain]

#Phân #tích #bài #thơ #Tiếng #hát #con #tàu #của #Chế #Lan #Viên #hay #nhất

Tuyển tập 900 bài văn mẫu 12 hay nhất với các chủ đề nhiều chủng loại như phân tích, cảm nhận, nghị luận. Cùng tham khảo bài Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên để hiểu hơn về nội dung tác phẩm.

Xem nhanh nội dung1 Dàn ý Phân tích tác phẩm Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên2 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 13 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 24 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 35 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 46 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 57 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 68 Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên -Bài mẫu 7
Dàn ý Phân tích tác phẩm Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên
1. Mở bài
* Giới thiệu vài nét vể tác giả:
– Chế Lan Viên
– Tập thơ “Điêu tàn” xuất bản năm 1937 đã khẳng định Chế Lan Viên là thi sĩ tiêu biểu của trào lưu Thơ mới trước Cách mệnh tháng Tám 1945.

– Ông hang hái tham gia kháng chiến chống thực dân Pháp. Từ đó, ông đã làm một cuộc hoá thân trong cuộc đời cũng như trong sự nghiệp sáng tác để hoà hợp với nhân dân, non sông.
– Bài thơ “Tiếng hát con tàu” ra đời ở hoàn cảnh cụ thể là thời kì phong trào nhân dân miền xuôi lên miền núi khai hoang, xây dựng và tăng trưởng kinh tế. Bài thơ vừa là tiếng hát say mê của một tâm hồn thoát khỏi cái tôi nhỏ nhỏ để tới với cái ta rộng lớn là nhân dân, non sông; vừa là nỗi nhớ thiết tha và lòng hàm ơn thâm thúy của thi sĩ đối với Tây Bắc – mảnh đất nặng nghĩa nặng tình.
2. Thân bài
* Ý nghĩa của lời để từ:
Ngay mới chỉ trong lời để từ, tác giả đã trình bày tư tưởng chủ đề bài thơ và tình cảm của mình. Câu hỏi tu từ: Tây Bắc ư? Có gì riêng Tây Bắc… chính là lời lòng tự hỏi lòng, chứa đựng nỗi băn khoăn, trằn trọc rất thực trong tâm trạng thi sĩ nói riêng và từng lớp văn nghệ sĩ nói chung ở thời khắc lịch sử đó.
* Hai khổ thơ đầu là lời thúc giục với những câu hỏi ngày càng thôi thúc.
– Hình như hình ảnh con tàu là một hình ảnh là ẩn dụ nghệ thuật có ý nghĩa tượng trưng cho ước mơ, khát vọng vượt ra khỏi cuộc sống chật hẹp quanh quẩn để tới với cuộc sống rộng lớn của nhân vật trữ tình. Thi sĩ đã khôn khéo ví von tâm hồn mình như một con tàu đang mở hết tốc lực về với nhân dân, non sông.
– Tây Bắc – tên gọi cụ thể chỉ địa danh một vùng đất xa xôi của Tổ quốc nhưng lại còn là một biểu tượng cuộc sống lớn lao của nhân dân và non sông.
– Tây Bắc chính là cội nguồn cảm hứng của hồn thơ, của thông minh nghệ thuật. Vì thế, lời thúc giục lên Tây Bắc cũng là về với chính lòng mình, với những tinh cảm trong sáng, tình nghĩa gắn bó sâu nặng với nhân dân và non sông.
* Chín khổ thơ tiếp theo là một mạch ngàm của niềm hạnh phúc và khát khao về với nhân dân, gợi lại những kỉ niệm sâu nặng tình nghĩa trong những năm kháng chiến.
– Quang cảnh tự nhiên, con người Tây Bắc nay đã thay đổi.
-Tới với Tây Bắc là tới vùng đất thân yêu của tâm hồn mình, là làm cuộc hành trình về với Mẹ nhân dân – Mẹ Tổ quốc thân yêu.
– Kỉ niệm về đồng bào các dân tộc vùng cao Tây Bắc được tác giả nhắc lại qua hình ảnh của những con người cụ thể (người anh du kích, bà mẹ tóc bạc, người em nhỏ liên lạc…).
– Sự nuôi nấng, đùm bọc, tình mến thương tâm thành của những người dân thân thiết Tây Bắc như đã tiếp thêm sức mạnh cho thi sĩ trong cuộc kháng chiến chống Pháp và để lại những kĩ niệm thâm thúy ko thể nào quên.
– Trình bày được rõ nét về niềm khát khao mãnh liệt và niệm hạnh phúc lớn lao của thi sĩ lúc trở về với nhân dân.
Từ những kỉ niệm ân tình với đồng bào vùng cao Tây Bắc, tác giả đã nâng lên thành những suy ngẫm, những chiêm nghiệm giàu sức nói chung, những chân lí được rút ra từ trải nghiệm của chính mình.
– Nói về tình yêu nhưng tác giả lại hướng tới sự giải nghĩa, lí giải để làm bừng sáng ý nghĩa của cả đoạn thơ. Chế Lan Viên như đã thật hay về phép màu của tình yêu. Chính tình yêu đã biến những miền đất xa xôi trở thành thân thiết như quê hương ta, hoá thành máu thịt tâm hồn ta.
– Nói tới tình yêu và nỗi nhớ, Chế Lan Viên ko ngần ngại đã diễn tả thật hóm hỉnh và thâm thúy mối quan hệ mật thiết, sự gắn bó chặt chẽ giữa những người đang yêu bằng những hình ảnh rực rỡ sắc màu và đặm đà phong vị vùng cao.
– Với nghệ thuật rực rỡ của thi sĩ rất thông minh lúc nói về nhân dân, về tình yêu con người, tình yêu cuộc sống. Các ẩn dụ nghệ thuật đều có tính đa nghĩa. Nhịp độ thơ chuyển đổi linh hoạt, vừa sôi nổi vừa da diết, lắng sâu.
* Bốn khổ thơ cuối là khúc hát lên đường sôi nổi, tin tưởng và say mê.
– Tiếng gọi của non sông, của nhân dân, của đời sống đã thành sự thồi thúc mãnh liệt, thành lời thúc giục của chính lòng mình, thành nỗi khát khao nóng bỏng.
– Những lời tự động viên, động viên và khẳng định quyết tâm lên đường.
– Thi sĩ mượn hình ảnh tượng trưng trong ca dao xưa để biểu đạt vẻ đẹp cao quý của tâm hồn.
– Bài học triết lí nhân sinh và ý kiến nghệ thuật được tác giả đặt ra trong những khổ thơ cuối: Hiện thực cuộc sống là mạch nguồn vô tận của cảm hứng sáng tác. Văn học ko thể tách rời hiện thực. Hiện thực là cơ sở phát sinh cảm hứng trữ tình cách mệnh
3. Kết bài
– Có thể nói thơ Chế Lan Viên giàu chất trí tuệ và đặm đà tính trữ tình.
– Phong cách nghệ thuật của Chế Lan Viên – thi sĩ trữ tình cách mệnh nổi tiếng trong thơ ca Việt Nam hiện đại.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 1

     Chế Lan Viên là thi sĩ lãng mạn nổi tiếng trước Cách mệnh tháng Tám với tập thơ “Điêu tàn”. Đi theo cách mệnh rồi đi kháng chiến chống Pháp, Chế Lan Viên gần như yên lặng. Hoà bình lập lại, ông mới có thơ hay. Bài thơ “Tiếng hát con tàu” rút trong tập thơ “Ánh sáng và phù sa” là một bài thơ thời sự đáp lại lời kêu gọi của Tổ quốc đi khai hoang Tây Bắc. Viết về một nhiệm vụ lịch sử, nhưng thi sĩ ko trình bày một cách chung chung nhưng viết với một xúc cảm tâm thành và cuồng nhiệt. Một vùng đất tươi đẹp và người hùng của Tổ quốc hiện lên thành hình tượng thơ nhấp nhánh ánh sáng của trí tuệ. Tâm hồn của thi sĩ đã hoá thành con tàu mộng tưởng, trở về với nhân dân nhưng cũng là trở về với chính lòng mình.
Yêu em từ thuở trong nôi
Em nằm em khóc, anh ngồi anh ru
Cầm vàng nhưng lội qua sông
Vàng rơi ko tiếc, tiếc công cầm vàng
     Chế Lan Viên mở đầu bài thơ bằng lối tự vẫn bộc lộ sự trằn trọc của thi sĩ trước một nhiệm vụ trọng đại của non sông:
“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Lúc lòng ta đã hoá những con tàu
Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu”
     Chế Lan Viên nhạy bén với những nhiệm vụ chính trị của Đảng và của dân tộc. Tác giả đã chuyển nhiệm vụ chung (khai hoang Tây Bắc) thành nhiệm vụ riêng của từng con người, sâu hơn nữa là nhiệm vụ của “tâm hồn ta”.
“Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu?”
     Đây là con tàu của mộng tưởng (chưa hề có đường tàu lên Tây Bắc), biểu tượng này thích hợp với hình ảnh ra đi, gợi những ước mơ lãng mạn:
“Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi
Ngoài cửa ô, tàu đói những vành trăng”
     Tác giả còn thôi thúc người ra đi khai hoang Tây Bắc không những vì Tây Bắc nhưng còn vì mở lối nhở hẹp của đời sống, mở lối cho thông minh, cho thơ:
“Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp
Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia”.
     Thi sĩ đã biến cuộc ra đi thành cuộc trở về. Trở về “nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất”. Và tha thiết hơn nữa “cho con về gặp lại Mẹ mến thương”. Và thiêng liêng hơn nữa:
“Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”
     Những so sánh bất thần, những cụ thể đột nhiên làm cho dòng suy nghĩ ko khô khan nhưng lung linh, biến hoá.
     Thi sĩ hồi ức lại những kỉ niệm thâm thúy trong kháng chiến với nhân dân Tây Bắc. Những kỉ niệm hiện lên như một cuộn phim. Hình ảnh của nhân dân được thi sĩ gọi một cách thân thiết, ruột rà. “Con nhớ anh con, người anh du kích”, “Con nhớ em con, thằng em liên lạc”, “Con nhớ mế, lửa hồng soi tóc bạc”. Qua mỗi cụ thể đầy xúc động, thi sĩ muốn nói với chúng ta nhân dân Tây Bắc người hùng nhưng tình nghĩa.
     Rồi Chế Lan Viên dẫn tới triết lí. Hiện thực cũng chỉ là cái cớ để cho thi sĩ triết lí:
“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ
Nơi nao qua lòng lại chẳng mến thương?
Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”
     Người đọc thán phục Chế Lan Viên vì đã phát xuất hiện được quy luật của tình cảm, của đời sống tâm hồn con người. Thi sĩ dẫn dắt người đọc tới triết lí bằng nhạc và bằng hình:
“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ”
     Điệp từ “nhớ” vừa diễn tả sự da diết của tình cảm, vừa tăng cường nhạc điệu cho câu thơ. Về hình hoạ, trong những câu thơ trên, thi sĩ áp sát ống kính vào từng khuôn mặt thân yêu, ruột rà để biểu dương. Tới đây, thi sĩ lùi ống kính ra xa để thu hình ảnh của núi rừng Tây Bắc với những “bản sương giăng”, với những “đèo mây phủ”, hình ảnh huyền ảo của núi rừng Tây Bắc nhưng cũng là hình ảnh sương khói của hoài niệm. Và thi sĩ nói với lòng mình nhưng như tìm sự đồng cảm của mọi người:
“Nơi nao qua, lòng lại chẳng mến thương?”
Câu thơ của Chế Lan Viên gợi nhớ mấy câu thơ của Hồng Nguyên:
“Chúng tôi đi
Mang cuộc đời lưu động
Qua nhiều nơi ko nhớ hết tên làng
Đã nghĩ lại rất nhiều nhà nhân dân
Tôi nhớ bờ tre gió lộng
Làng xuôi xóm ngược mái rạ như nhau”
                                        (Nhớ)
 
     Nhưng Chế Lan Viên ko dẫn tới tự sự nhưng dẫn tới triết lí:
“Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”
     Hai câu thơ được kết cấu theo lối đối (Lúc ta ở – Lúc ta đi) đã diễn tả hai trạng thái của tâm hồn con người và những điệp từ, điệp ngữ tạo âm hưởng cho ý thơ triết lí vốn dễ khô khan. Từ sự chiêm nghiệm của chính mình, tác giả đã phát hiện một quy luật về tình cảm có trị giá nói chung. Thi sĩ đã nói hộ cho chúng ta về sự gắn bó giữa con người với quê hương xứ sở, với những miền đất xa lạ nhưng chúng ta đã từng sống. Cái cụ thể là “đất” đã hoá thành cái trừu tượng là “tâm hồn”. Hai câu thơ rất là Chế Lan Viên!
     Từ triết lí, thi sĩ bỗng chuyển sang diễn tả những rung động cụ thể, riêng tư. Tứ thơ chuyển lạ, nhưng ko gãy đổ vì vẫn liền mạch tư duy:
“Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng
Như xuân tới chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương.”
     Khổ thơ như một rẽ ngoặt đường rừng bày ra phong cảnh mới lạ. Nhưng rồi ta vẫn trông thấy giọng điệu của Chế Lan Viên. Vẫn là từ xúc cảm, hình ảnh cụ thể dẫn tới những suy ngẫm triết luận. Lại tô đậm thêm xúc cảm riêng tư nên câu thơ trở thành xôn xao. “Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét”, những so sánh rất lạ, nhấp nhánh chất trí tuệ chứ ko phải tình cảm tinh khiết. Xét tới cùng thì cũng ko phải là nỗi niềm tây, dù thi sĩ có nói thật tha thiết “Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng”; nhưng là “riêng chung” nói như Xuân Diệu. Cái nhấp nhánh của màu sắc “cánh kiến hoa vàng” như “chim rừng lông trở biếc” là cái nhấp nhánh của trí tuệ. Tác ví thử phát xuất hiện mỗi quan hệ mật thiết của sự vật như mùa đông với cái rét, như mùa xuân với “chim rừng lông trở biếc”. Và cái da diết của nhạc điệu, của hình ảnh, của màu sắc để sửa soạn cho một triết lí mới:
“Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương”
     Mỗi người đều tự cảm nhận, thấm thía với triết lí. Và như thế là tác giả đã đạt tới chiều sâu của chủ đề “Tiếng hát con tàu”.
     Rồi thi sĩ lại thúc giục lên đường xây dựng quê hương Tây Bắc. Tất cả những hồi ức, những hoài niệm, những triết luận là để nhằm tới việc thực hiện nhiệm vụ lịch sử này:
“Quốc gia gọi hay lòng ta gọi?
Tình em đang mong tình mẹ đang chờ
Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội
Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”
     Xây dựng quê hương Tây Bắc cho “mẹ”, cho “em” thì còn người nào là ko tha thiết, ko tận tâm?
     Riêng đối với thi sĩ thì Tây Bắc còn là nguồn cảm hứng, nguồn thông minh, nguồn thơ, là trị giá ý thức thiêng liêng nên cuộc “trở về” có ý nghĩa biết bao!
“Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ
Mười năm chiến tranh vàng ta đau trong lửa
Nay trở về, ta lấy lại vàng ta.”
     Tác giả kết thúc “Tiếng hát con tàu” bằng những ý tưởng lãng mạn thật đẹp và tình yêu nồng nàn (rộng là tình yêu cuộc sống và hẹp là yêu em):
“(…) Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?
Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”
     Chế Lan Viên lúc tâm hồn đã đổi mới, thi sĩ nhạy cảm với những nhiệm vụ của cách mệnh. Lúc non sông có nhu cầu mở rộng Tây Bắc, Chế Lan Viên đã có thơ ứng chiến và đáng quý là đã có thơ hay, vượt lên trên thơ minh hoạ tầm thường. Chất trí tuệ mẫn tiệp vốn có của ông lại được bồi đắp thêm những tình cảm mới mẻ, cách mệnh làm cho “Tiếng hát con tàu” có sức quyến rũ. Chỉ tiếc là một tài năng tiếng nói siêu phàm như ông nhưng lại lạm dụng những từ có ý nghĩa thiêng liêng, như từ “mẹ” chẳng hạn, khiến người đọc thoáng qua chút hoài nghi về xúc cảm chân thực của thi sĩ. Một thời, biết bao học trò, sinh viên, trí thức đã mê thơ ông, say sưa với những phát hiện triết lí trong thơ ông:
“Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 2
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
     Tiếng hát con tàu được Chế Lan Viên viết năm 1960 và in trong tập Ánh sáng và phù sa. Đó là thời khắc miền Bắc sau những năm kháng thắng lợi lợi, vừa mới trải qua thời lạ mắt phục kinh tế, mở đầu bước vào kế hoạch năm năm lần thứ nhất. Hoàn cảnh đặc thù đó đã làm phát sinh trong giới văn nghệ sĩ một ý thức nghệ thuật gắn liền với công cuộc xây dựng cuộc sống mới của nhân dân, tự nguyện đi tới những vùng miền khó khăn của non sông, hòa nhập vào cuộc sống của nhân dân bởi chỉ có tương tự mới tìm lại niềm hạnh phúc, mới tìm thấy ngọn nguồn xúc cảm thông minh nghệ thuật.
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
     Tiếng hát con tàu ko thuần tuý chỉ là một bài thơ lấy sự kiện chính trị làm điểm xuất phát và tập trung trình bày tư tưởng chủ đạo là động viên động viên thanh niên lên đường xây dựng Tổ quốc. Bài thơ còn là tấm lòng của những người gắn bó sâu nặng tình nghĩa với nhân dân, với non sông. Lời mời gọi lên Tây Bắc trở thành lời thúc giục, lời mời gọi những tâm hồn hãy tới với đời sống cần lao và rộng lớn của nhân dân. Từ một vấn đề thời sự, bài thơ đã mở ra những suy tưởng về cuộc sống, về nghệ thuật .
     Nhan đề “Tiếng hát con tàu” của bài thơ mang tính biểu tượng bởi thực tiễn chưa hề có đường tàu và con tàu lên Tây Bắc. Hình tượng con tàu trong bốn câu thơ đề từ là biểu tượng cho tâm hồn thi sĩ đang khát khao lên đường, vượt ra khỏi cuộc sống chật hẹp, quanh quẩn đi tới với cuộc đời rộng lớn. Tây Bắc ngoài ý nghĩa cụ thể chỉ địa danh một miền đất xa xôi của Tổ quốc, còn là một biểu tượng của cuộc sống lớn của nhân dân và non sông, là cội nguồn của cảm hứng thông minh nghệ thuật .
     Bài thơ mở đầu bằng một lời mời gọi thiết tha:
Chuyến tàu này lên Tây Bắc anh đi chăng?
Bạn hữu đi xa anh giữ trời Hà Nội
Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi
Ngoài cửa ô? Tàu đói những vầng trăng .
     Ta bắt gặp chủ thể trữ tự tình phân thân để hội thoại với chính mình với hàng loạt những câu hỏi tăng lên dần cấp độ để bộc lộ khát vọng lên đường. Ko chỉ là lời hối thúc bản thân, câu thơ còn là lời động viên, thuyết phục mọi người đi tới với những miền đất lạ xa xôi, hòa nhập vào cuộc sống rộng lớn của nhân dân. Chế Lan Viên đã mượn hình ảnh tự nhiên để khơi gợi khát vọng lên đường của mọi người:
Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi
Ngoài cửa ô? Tàu đói những vầng trăng.
     Thi sĩ nói với người khác và cũng là tự răn với chính lòng mình. Cuộc kháng chiến trường kì gian nan đã kết thúc thắng lợi, non sông bước vào công cuộc tái thiết, xây dựng cuộc sống mới đang rất cần sự đóng góp của mỗi người. Cuộc sống lớn đó là ngọn nguồn của mọi thông minh nghệ thuật. Song nghệ thuật ko thể phát sinh lúc người nghệ sĩ ko mở rộng lòng mình đón nhận tất cả những vang vọng của cuộc đời. Từ sự chiêm nghiệm về cuộc đời thơ của chính mình, Chế Lan Viên đã đưa ra những lời khuyên đầy tâm huyết: hãy đi ra khỏi cái tôi chật hẹp của mình nhưng hòa nhập với mọi người, hãy vượt ra khỏi chân trời của cái tôi nhỏ nhỏ để tới với chân trời của tất cả. Đi theo tuyến đường đấy, có thể tìm kiếm được nghệ thuật chân chính và gặp được tâm hồn của chính mình trong cuộc sống rộng lớn của nhân dân:
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia
     Chính vì lẽ đó nhưng tâm hồn thơ Chế lan Viên muốn hóa thân thành con tàu tâm tưởng, khát khao lên đường, hăm hở say sưa, hào hứng trong hành trình trở về với cuộc đời rộng lớn, về với nhân dân. Khát vọng tới với cuộc sống rộng lớn, tới với nhân dân trở thành cảm hứng, tình cảm tâm thành của thi sĩ. Khát vọng đấy đã một lần vang lên trong thơ ông:
Ôi chim én có bay ko, chim én?
Tới những đảo xa, tới những đảo mờ
Ở đâu chưa đi thì lòng sẽ tới
Lúc trở về, lòng ngậm những cành thơ.
     Trong bài thơ Tiếng hát con tàu, khát vọng lên đường đấy mỗi lúc càng được bộc lộ cụ thể hơn, say mê hơn và rộn rực hơn: “Lúc lòng ta đã hóa những con tàu”, “Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội. Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”, “Mắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng” … Khát vọng đấy càng trở thành mãnh liệt hơn bao giờ hết lúc có sự gặp mặt giữa yêu cầu của nhân dân, non sông với nhu cầu tình cảm của thi sĩ “Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi”. Ở đây tiếng gọi của cuộc sống lớn, của nhân dân, non sông đã thực sự trở thành sự thôi thúc bên trong của chính thi sĩ
     Người nào đó đã từng nói: “Ra đi là trở về”. Lên Tây Bắc cũng chính là để thi sĩ trở về với mảnh đất người hùng đã từng gắn bó máu thịt với cuộc đời ông, để chứng kiến những thành tích bước đầu của thành tích cách mệnh:
Trên Tây Bắc ôi mười năm Tây Bắc
Xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng
Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất
Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân
     Máu rỏ xuống và cây mọc lên, đơm hoa kết trái. Hai ý thơ đối nghịch cho ta thấy sức sống lớn lao của miền Tây Bắc: từ trong cái chết, sự sống vẫn tiếp tục nẩy mầm xanh. Động từ “rỏ” ko gây ấn tượng mạnh nhưng lại có sức lan tỏa sâu trong lòng người đọc. Máu “rỏ” chứ ko phải là máu tuôn, máu xối. Nó cho thấy sự hi sinh thầm lặng nhưng dẻo dai, trong khoảng thời gian dài của người dân Tây Bắc nói riêng và của người Việt Nam nói chung. Mất mát hi sinh là lớn nhưng nó ko đủ sức để thiêu chột đi ý chí và khát vọng. Chỉ cần giữ được niềm tin vào cuộc sống thì cuộc đời này vẫn đáng yêu, đáng sống và nó lại thôi thúc con người mang khát khao góp sức.
     Bao trùm trong Tiếng hát con tàu là niềm khát khao mãnh liệt và niềm hạnh phúc lớn lao của thi sĩ lúc được trở về với nhân dân:
Con gặp lại nhân dân hư nai về suối cũ
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa
     Trình bày niềm hạnh phúc lớn lao đó, tác giả sử dụng liên tục những hình ảnh so sánh. Những hình ảnh này vừa có vẻ đẹp thơ mộng, mượt nhưng: “nai về suối cũ, cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa”, vừa có sự hoà hợp giữa nhu cầu và khát vọng của bản thân với hiện thực: “trẻ thơ đói lòng gặp sữa, chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa” đã nhấn mạnh niềm hạnh phúc tột độ và ý nghĩa sâu xa của việc trở về với nhân dân. Đối với thi sĩ, được trở về với nhân dân ko chỉ là thú vui, niềm khát khao nhưng còn là một lẽ tự nhiên, thích hợp với qui luật. Về với nhân dân là về với ngọn nguồn vô tận của sự sống, về với những gì thân thiết và sâu nặng của lòng mình.
     Khát vọng được trở về với nhân dân được tác giả trình bày thông qua những xúc cảm tâm thành, những tình cảm cụ thể, những kỉ niệm thâm thúy gắn liền với những con người tiêu biểu cho sự hi sinh, nuôi nấng đùm bọc của nhân dân trong kháng chiến. Nhân dân ở đây ko còn là một khái niệm chung chung trừu tượng nữa nhưng xuất hiện qua những hình ảnh, những con người cụ thể, thân thiện, xiết bao thương yêu. Nhân dân, đó là “anh con, người anh du kích” với “chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn, chiếc áo nâu suốt một đời vá rách, đêm cuối cùng anh gửi lại cho con”; là “em con thằng em liên lạc, Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ”; là bà mế già “lửa hồng soi tóc bạc, Năm con đau mế thức mọt mùa dài” … Với những điệp ngữ: “con nhớ anh con”, “con nhớ em con”, “con nhớ mế” … , bài thơ chồng chất, ăm ắp những kỉ niệm được gọi ra từ niềm hoài niệm về nhân dân của thi sĩ. Cách xưng hô của chủ thể trữ tình bộc lộ một tình cảm thân tình, ruột thịt với những con người đã từng gắn bó mật thiết với mình trong những năm kháng chiến. Đọc những câu thơ này, có thể thấy được sự sự rung động vừa thâm thúy, tha thiết, vừa say mê, mãnh liệt của một hồn thơ trong những khoảnh khắc bừng sáng của sự tỉnh ngộ một chân lí đời sống và cũng là chân lí của nghệ thuật: phải trở về thuỷ chung gắn bó với nhân dân. Tổ quốc và nhân dân đã hồi sinh cho một hồn thơ đã từng một thời tự giam mình trong cái tôi độc thân, đóng khép.
     Từ những kỉ niệm ân tình, những hoài niệm về nhân dân, tác giả đã nâng lên thành những chiêm nghiệm giàu sức nói chung, những chân lí được rút ra từ những trải nghiệm của chính mình:
Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ
Nơi nào qua, lòng lại chẳng yêu đương
Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi đất đã hoá tâm hồn!
Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng
Như xuân tới chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương .
     Khổ thơ là tấm lòng thi sĩ trải dài theo nỗi nhớ. Nỗi nhớ đấy day dứt trong tâm trí thi sĩ. Đó là nỗi nhớ về những bản làng điệp trùng mây núi. Thi sĩ đã đi qua nhiều nơi, nhưng nơi nào chẳng để thương để nhớ trong tâm hồn thi sĩ, để rồi “lúc ta ở chỉ là nơi đất ở, Lúc ta đi đất đã hoá tâm hồn”.
     Nói tới tình yêu trong nỗi nhớ, câu thơ Chế Lan Viên nhấp nhánh rực rỡ những màu sắc, bổi hổi, xôn xao những xúc động. Chế Lan Viên đã diễn tả thật hóm hỉnh, lạ mắt và thâm thúy mối quan hệ mật thiết, sự gắn bó chặt chẽ giữa những kẻ đang yêu. Nhưng tình yêu ở đây ko ngừng lại trong giới hạn tình yêu lứa đôi nhưng còn là sự kết tinh của những tình cảm sâu nặng với quê hương non sông. Nói về tình yêu nhưng lại hướng tới sự giải nghĩa, lí giải làm bừng sáng cả đoạn thơ. Chế Lan Viên đã nói tới phép màu của tình yêu. Chính tình yêu đã biến những miền đất lạ trở thành thân thiết như quê hương ta, hoá thành máu thịt tâm hồn ta. Câu thơ mang đậm chất triết lí nhưng triết lí đó được khơi nguồn từ tình cảm, từ xúc cảm tâm thành nên ko khô khan, vẫn tự nhiên và dung dị. Đó là những câu thơ hay nhất của đời thơ Chế Lan Viên.
III. KẾT THÚC VẤN ĐỀ
     Tiếng hát con tàu là bài thơ hay của Chế Lan Viên đã góp phần làm đẹp thêm bộ phận thơ viết về công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Bài thơ trình bày một cái nhìn mới của thi sĩ trước cuộc đời, trước con người. Nhưng có nhẽ điều cô đọng lại trong tác phẩm là những suy tư mang đậm màu sắc triết lí, lắng sâu trong tâm hồn người đọc những rung động trước tình cảm gắn bó của thi sĩ với nhân dân, với non sông. Và cũng chính vì lẽ đó nhưng mỗi người nhận thức riêng cho mình một tuyến đường đi tới để được hoà mình vào cuộc sống mới, để được sống trong những xúc cảm tâm thành như của chính thi sĩ.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 3

     Chế Lan Viên (1920 – 1989) tên thật là Phan Ngọc Hoan, quê ở Cam Lộ, Quảng Trị. Ông sáng tác rất sớm và nổi tiếng với tập thơ Điêu tàn xuất bản năm 1937 và được giám định là thi sĩ lãng mạn tiêu biểu của phong trào Thơ mới. Trước Cách mệnh tháng Tám, Chế Lan Viên đã từng viết: Với tôi tất cả như vô nghĩa, Tất cả ko ngoài nghĩa khổ đau, đã từng cầu xin: Hãy cho tôi một tinh cầu lạnh giá, Một vì sao trơ trọi cuối trời xa… để ẩn náu, trốn tránh mọi khổ đau, phiền não của cuộc sống. Sau Cách mệnh, trong sự hóa thân kì diệu của non sông và dân tộc, thi sĩ cũng đã làm một cuộc hóa thân để hòa nhập với cuộc sống xung quanh và cũng là tìm về với chính mình.
     Hòa bình lập lại, nhân dân miền Bắc phấn khởi bắt tay vào công cuộc xây dựng cuộc sống hòa bình, xây dựng xã hội chủ nghĩa. Năm 1958, Đảng và Nhà nước ta phát động phong trào khai hoang, tăng trưởng kinh tế ở vùng cao. Phong trào này đã được nhân dân miền xuôi, nhất là những địa phương đất chật người đông như Hà Nam, Nam Định, Thái Bình… hưởng ứng rất tận tâm. Thanh niên được coi là lực lượng tiền phong lên Việt Bắc, Tây Bắc vỡ đất khai hoang, xây dựng nông trường, làm thay đổi khuôn mặt của chiến khu xưa.
     Trong kháng chiến chín năm chống Pháp, thi sĩ Chế Lan Viên thường xuyên đi công việc nên được sống trong sự đùm bọc và tình mến thương của đồng bào Việt Bắc, Tây Bắc. Tình cảm quý báu đó khơi nguồn thi hứng để tác giả sáng tác bài thơ Tiếng hát con tàu. Bài thơ vừa là khúc hát say mê, rộn rực của một hồn thơ đã thoát khỏi khung trời chật hẹp của cái tôi nhỏ nhỏ để ra với chân trời rộng lớn của cái ta là nhân dân, non sông; vừa trình bày lòng hàm ơn sâu nặng và nỗi nhớ da diết của thi sĩ về Tây Bắc – quê hương thứ hai, nơi có những con người đã gắn bó, san sẻ gian nan, cùng vào sống ra chết với mình trong thời kì chống Pháp.
     Tiếng hát con tàu được bố cục theo trình tự diễn biến tâm trạng. Giọng điệu, âm hưởng cũng chuyển đổi theo mạch tâm trạng. Hai khổ đầu là sự trằn trọc và lời mời gọi lên đường. Chín khổ thơ giữa trình bày khát vọng về với nhân dân, gợi lên những kỉ niệm kháng chiến đầy tình nghĩa với nhấn dân và non sông. Bốn khổ cuối là khúc hát lên đường sôi nổi, tin tưởng và say mê.
     Bốn câu thơ đề từ chính là tư tưởng chủ đề bài thơ, đã nói chung suy nghĩ và tình cảm của tác giả:
Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Lúc lòng ta đã hóa những con tàu
Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu.
     Câu hỏi tu từ: Tây Bắc ư? là lời lòng tự hỏi lòng, chứa đựng nỗi băn khoăn, trằn trọc rất thực trong tâm trạng thi sĩ nói riêng và từng lớp văn nghệ sĩ nói chung ở thời khắc lịch sử đó.
     Hai khổ thơ đầu là lời thúc giục với những câu hỏi thôi thúc. Thi sĩ chọn hình ảnh con tàu và địa danh Tây Bắc làm biểu tượng nghệ thuật của bài thơ:
Con tàu này lên Tây Bắc anh đi chăng?
Bạn hữu đi xa anh giữ trời Hà Nội
Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi
Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng.
Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp
Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia.
     Thi sĩ ví tâm hồn mình như một con tàu đang mở hết tốc lực trong hành trình tiến lên phía trước nhưng đích tới là non sông, là nhân dân lớn lao và cao cả, là cuộc sống đầy ắp chất liệu và cảm hứng nuôi dưỡng hồn thơ.
     Tiếng hát con tàu ờ đây là biểu tượng cho khát vọng ra đi, tới với những miền xa xôi, tới với nhân dân, non sông và cũng còn là tới với những ước mong, những ngọn nguồn của cảm hứng nghệ thuật.
     Ở thời khắc đó chưa có đường tàu lên Tây Bắc, cho nên hình ảnh con tàu trong bài thơ này hoàn toàn mang ý nghĩa tượng trưng. Đó là con tàu trong tâm tưởng chỗ đầy khát vọng hòa hợp với dân tộc, non sông và niềm tin vào tương lai tươi sáng. Chế Lan Viên đã mượn hình ảnh tự nhiên để khơi gợi khát vọng lên đường của mọi người. Khát khao tìm tới những chân trời rộng mở: Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi, Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng. Thi sĩ nói với người khác nhưng cũng là tự răn với chính lòng mình.
     Đánh thắng giặc xong, non sông xây dựng lại rất cần sự đóng góp của mỗi người. Hãy thoát ra khỏi cái tôi chật hẹp nhưng hòa nhập với mọi người. Đi theo tuyến đường đấy có thể tìm kiếm được nghệ thuật chân chính và gặp được tâm hổn của chính mình trong cuộc sống rộng lớn của nhân dân.
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia.
     Chế Lan Viên đã khẳng định về mối liên quan máu thịt giữa văn học, nghệ thuật với hiện thực cuộc sống, bởi cuộc sống phong phú muôn màu muôn vẻ chính là kho chất liệu, là nguồn cảm hứng vô tận của văn nghệ sĩ. Điều đó cho thấy một thi sĩ Chế Lan Viên hoàn toàn mới mẻ, khác hẳn với Chế Lan Viên – thi sĩ lãng mạn trước Cách mệnh tuyệt vọng và vô vọng giữa cuộc đời tù túng, phức tạp.
     Tây Bắc, ngoài tên gọi cụ thể của một vùng đất, còn là tiêu biểu cho mọi miền xa xôi của Tổ quốc, nơi có cuộc sống gian lao nhưng nặng nghĩa nặng tình, nơi đã ghi khắc những kỉ niệm ko thể quên của những người đã trải qua cuộc kháng chiến, nơi đang vẫy gọi mọi người đi tới chung sức, chung lòng xây dựng lại quê hương.
     Tới với Tây Bắc, mảnh đất nặng nghĩa nặng tình là tới với nhân dân đã chở che, đùm bọc cán bộ, chiến sĩ ta trong suốt cuộc kháng chiến trường kì chống thực dân Pháp xâm lược. Chính vì lẽ đó, tiếng gọi thôi thúc lên Tây Bắc đồng nghĩa với tiếng gọi về với chính lòng mình, với tâm hồn mình với những tình cảm thiết tha, trong sáng.
     Nếu hai khổ thơ đầu là sự trằn trọc và lời thúc giục mời gọi lên đường thì chín khổ tiếp theo lại là niềm hạnh phúc và khát vọng về với nhân dân, gợi lại những kỉ niệm sâu nặng đầy tình nghĩa trong những năm kháng chiến; xen với những hình ảnh lung linh của hồi ức là những chiêm nghiệm, đúc kết trong giọng thơ trầm lắng.
     Mở đầu là quang cảnh và con người Tây Bắc nay đã thay đổi:
Trên Tây Bắc! ôi mười năm Tây Bắc
Xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng
Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất
Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân.
     Ở khổ thơ này, các hình ảnh cũ và mới đan xen vừa rất thông minh, vừa giàu ý nghĩa. Nghĩ về Tây Bắc, những kỉ niệm vui buồn về cảnh vật và con người cứ lớp lớp hiện lên trong tâm tưởng thi sĩ. Sau mười năm xa cách, xưa Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất, Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân. Tất cả những điều đó tạo nên nền tảng vững chắc cho đời sống ý thức, đời sống tình cảm phong phú của con người. Cao hơn thế, nó trở thành ngọn lửa soi đường dẫn tối:
Ơi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa
Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường.
Con đã đi nhưng con cần vượt nữa
Cho con về gặp lại Mẹ mến thương.
     Trong suy nghĩ của thi sĩ, tới với Tây Bắc là tới với vùng đất thân thuộc của tâm hồn mình, là làm cuộc hành trình về với Mẹ nhân dân – Mẹ Tổ quốc mến thương.
     Chế Lan Viên nói chung hành trình trở về với nhân dân bằng những hình ảnh so sánh vừa hiện thực vừa trữ tình, trình bày độ sâu của xúc cảm và độ cao của thông minh nghệ thuật:
Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cảnh tay đưa.
     Để nói lên ý nghĩa sâu xa, niềm hạnh phúc lớn lao của việc trở về với nhân dân, tác giả đã sử dụng một loạt hình ảnh so sánh để khơi sâu, mở rộng thêm ý nghĩa của sự việc, sự vật. Thi sĩ nhận thức được rằng văn nghệ sĩ về với nhân dân là điều hết sức tự nhiên, thích hợp với quy luật như nai về suối cũ là nơi thân thuộc, như cỏ đón giêng hai. Chim én gặp mùa để tiếp thu sức sống và phô bày vẻ đẹp. Về với nhân dân là về với ngọn nguồn của sự sống, của hạnh phúc; là về nơi đã nuôi dưỡng, chở che, nuôi nấng mình. Đây là hành động cần thiết và kịp thời đối với từng lớp văn nghệ sĩ để được tiếp thêm niềm tin và sức mạnh trên tuyến đường thông minh nghệ thuật: Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa,  Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa.
     Khát vọng lên Tây Bắc gợi nhớ cả một trời kỉ niệm về những năm tháng kháng chiến gian nan, nguy hiểm nhưng ấm áp tình người:
Con nhớ anh con người anh du kích
Chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn
Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách
Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con.
Con nhớ em con thằng em liên lạc
Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ
Sáng bản Na, chiều em qua bản Bắc
Mười năm tròn! Chưa mất một phong thư.
Con nhớ mế! Lửa hồng soi tóc bạc
Năm con đau, mế thức một mùa dài.
Con với mế ko phải hòn máu cắt
Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi.
     Khát vọng trở về với nhân dân được thi sĩ trình bày thông qua những xúc cảm tâm thành, những kỉ niệm thâm thúy gắn liền với từng con người tiêu biểu cho sự hi sinh, đùm bọc của nhân dân trong kháng chiến. Nhân dân ở đây ko còn là một khái niệm chung chung, nhưng là những con người cụ thể, thân thiện. Đó là người anh du kích với Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách, Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con, là thằng em liên lạc, Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ; là bà mế lửa hồng soi tóc bạc, Năm con đau mế thức một mùa dài,… Với những điệp ngữ và cách xưng hô thân tình: Con nhớ anh con, Con nhớ em con, Con nhớ mế,… thi sĩ đã trình bày tình cảm thắm thiết với những con người đã từng gắn bó máu thịt với mình, san sẻ từng vắt cơm, manh áo trong hoàn cảnh khó khăn của kháng chiến. Đó là những con người hi sinh thầm lặng cho cách mệnh, cho kháng chiến. Những câu thơ nói về nhân dân Tây Bắc biểu lộ lòng hàm ơn, sự gắn bó tâm thành và niềm xúc động thấm thía của thi sĩ. Mỗi tuyến đường, mỗi bản làng, mỗi ngọn núi, dòng sông đều gắn với những kỉ niệm vui buồn ko thể nào quên.
     Đang từ dòng hồi ức về những kỉ niệm khó quên, thi sĩ đã tăng lên và nói chung xúc cảm lên thành một triết lí nhân sinh thâm thúy. Khổ thơ dưới đây như một phát hiện về quy luật của tình cảm đời sống tâm hồn con người:
Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ
Nơi nao qua, lòng lại chẳng mến thương?
Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi, đất đã hóa tâm hồn!
     Tình thương yêu ở đây ko chỉ giới hạn trong tình yêu lứa đôi nhưng còn là những tình cảm sâu nặng đối với quê hương, non sông. Thi sĩ đã nói tới phép màu của tình yêu. Chính tình yêu đã biến những miền đất xa lạ thành thân thiết như chính quê hương của mình, hóa thành máu thịt tâm hồn mình: Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở, Lúc ta đi, đất đã hỏa tâm hồn / Triết lí được rút ra từ tình cảm, xúc cảm tâm thành, cho nên ko khô khan nhưng vẫn tự nhiên, dung dị.
     Ở khổ thơ tiếp theo, mạch thơ đột ngột chuyển sang một rung cảm và suy tưởng khác về: tình yêu và đất lạ:
Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng,
Như xuân tới chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương.
     Nói tới tình yêu, nỗi nhớ, Chế Lan Viên có cách so sánh thật lạ mắt và thú vị. Nỗi nhớ trong tình yêu, giữa anh với em là thế tất, giống như quy luật của đất trời: đông về nhớ rét Còn tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng – một đặc sản của núi rừng Tây Bắc và đẹp như sắc biếc lông chim lúc xuân sang. Tác giả đã cụ thể hóa khái niệm trừu tượng là tình yêu thành những hình ảnh thân thiện, thân thuộc với con người, nhất là người miền núi.
     Đoạn thơ thứ ba mang âm hưởng của khúc hát lên đường hào hứng, dồn dập và thu hút. Chất trữ tình bay bổng, lãng mạn liên kết với giọng điệu sôi nổi, thôi thúc. Đây là lời tự động viên, động viên và khẳng định một lần nữa quyết tâm lên Tây Bắc, mở rộng những nông trường, những vùng kinh tế mới cho non sông:
Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi
Tình em đang mong tình mẹ đang chờ
Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội
Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga.
Mắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng
Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào
Rẽ người nhưng đi vịn tay nhưng tới
Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao.
     Khát khao đấy thôi thúc tâm hồn thi sĩ vì lên Tây Bắc cũng là về với ngọn nguồn của hồn thơ, của cảm hứng thông minh nghệ thuật. Những năm tháng gian nan những hi sinh lớn lao, những đau thương của chiến tranh nay đã kết thành: Mùa nhân dân giảng lúa chỉn rì rào, trên Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao.
Thôi thúc lên Tây Bắc tới đây đã nhập chung làm một với nhu cầu hòa hợp với nhân dân, non sông. Thi sĩ đã tìm thấy ở đó sức mạnh vươn lên:
Nhựa nóng mười năm nhân dân máu đổ
Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ,
Mười năm chiến tranh vàng ta đau trong lửa,
Nay trở về, ta lấy lại vàng ta.
     Thi sĩ Chế Lan Viên đã mượn hình ảnh tượng trưng thường thấy trong ca dao xưa để biểu đạt vẻ đẹp cao quý của tâm hồn. Giống như vàng ko sợ lửa, thi sĩ được rèn luyện, thử thách trong hiện thực gian lao, đau thương và oanh liệt của cuộc kháng chiến trường kì để giờ đây đã thực sự có được chất vàng mười tinh túy của tâm hồn gắn bó máu thịt với nhân dân, non sông.
     Kết thúc bài thơ là những ẩn dụ nghệ thuật tượng trưng có trị giá tư tưởng và thẩm mĩ rất cao, tụ hội ý thức của toàn bài:
Lấy cả những cơn mơ! Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?
Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng.
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân.
     Bằng các thủ pháp nghệ thuật tả thực, ẩn dụ, so sánh, tượng trưng phong phú…, trong bài Tiếng hát con tàu, Chế Lan Viên đã thông minh thành công nhiều hình ảnh rực rỡ gợi sự liên tưởng phong phú cho người đọc.
     Cảm hứng bao trùm trong bài thơ là lòng hàm ơn và hiềm hạnh phúc trong sự gắn bó với cuộc sống, với nhân dân và non sông của một tâm hồn đã từ thung lũng đau thương ra cảnh đồng vui. Con tàu tâm tưởng chở đầy ước mơ, khát vọng đang băng băng tới những vùng đất xa xôi của Tổ quốc, đồng thời cũng là mảnh đất mỡ màu nuôi dưỡng hồn thơ, hứa hứa hẹn những mùa vàng bội thu trong một tương lai ko xa.
     Người ta nhận xét thơ Chế Lan Viên là thơ trí tuệ. Rất đúng, bởi thi sĩ chịu thương chịu khó trằn trọc, tìm tòi để thông minh ra cái mới lạ, lạ mắt nhưng vẫn nồng nàn chất trữ tình. Có thể coi bài thơ Tiếng hát con tàu tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật Chế Lan Viên – một thi sĩ lãng mạn cách mệnh nổi tiếng của thơ ca Việt Nam hiện đại.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 4
“Ôi, một cánh hoa dù hái vô tình
Cũng là vì yêu cuộc đời quá đẹp
Nói chi lời thơ viết trong nước mắt
Chính là mang hạnh phúc tới lòng anh…”.
(Lúc đã có hướng rồi)
     Ko biết sinh tiền Chế Lan Viên đã có bao nhiêu “lời thơ trong nước mắt”, nhưng có nhiều bài thơ đẹp như “một cánh hoa…”. Tiếng hát con tàu” là một bài thơ như thế! Sáng tác vào năm 1960, “Tiếng hát con tàu” là một giò phong lan trong tập thơ “Ánh sáng và phù sa” của Chế Lan Viên, “Tập thơ đã gây một tiếng vang cực lớn… đã thành cái mốc chuyển biến quan trọng trong thơ của Chế Lan Viên nói riêng, của thơ Việt Nam nói chung… đã xuất hiện một thi pháp mới, một giọng điệu mới, một cách nghĩ, cách cảm mới”. (Người làm vườn vĩnh cửu – Trần Mạnh Hảo).
     Bài thơ, ngoài 4 câu đề từ còn có 15 khổ thơ, gồm 60 câu, chủ yếu mỗi dòng thơ 8 từ, chỉ có một câu 12 từ, đó là dung mạo của “Tiếng hát con tàu”.
     Năm 1960, miền Bắc bước vào kế hoạch 5 năm lần thứ nhất, xây dựng và tăng trưởng kinh tế, vãn hóa. Cuộc vận động đồng bào miền xuôi đi xây dựng kinh tế miền núi trở thành một phong trào cách mệnh rộng lớn để biến “Tây Bắc thành hòn ngọc ngày mai của Tổ quốc” (Phạm Văn Đồng). Bài thơ “Tiếng hát con tàu” đã “mang hồn thời đại bay cao” (Tố Hữu), nó đã vượt lên khỏi tính chất thời sự nhưng trở thành ca khúc trình bày đắm say khát vọng lên đường, gắn bó với cuộc sống sôi động bằng tình yêu Tổ quốc và nhân dân, để lao động, khám phá và thông minh. Chất suy tưởng giàu có, óng ánh vẻ đẹp trí tuệ, sự biện luận sắc sảo và hình tượng mới lạ, lạ mắt… đã tụ hội và kết tinh làm nên trị giá tư tưởng và nghệ thuật thực sự của bài thơ tuyệt tác nay.
     Trước hết nói về khổ thơ đề từ rất lạ mắt và tài hoa. Cấu trúc vần thơ dưới hình thức hỏi – đáp. Ko chỉ hỏi bằng câu hỏi nhưng đáp cũng bằng câu hỏi. Giọng điệu ngân vang, say mê, hào hứng:
“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Lúc lòng ta đã hóa những con tàu,
Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu?”.
     Bao trùm lời đề từ là niềm tự hào về một tình yêu lớn của thi sĩ. Hỏi – đáp để tự khẳng định sự nhận thức của tâm hồn mình. Câu 1 nói lên tình cảm đẹp, rộng lớn: ko chỉ yêu riêng Tây Bắc nhưng thi sĩ còn hướng tâm hồn mình tới mọi miền của non sông rộng lớn với tất cả tình mến thương tha thiết. Câu thứ 2 thứ 3 chỉ rõ xuất xứ của tình cảm cao đẹp đó. Điều kiện chủ quan là “Lúc lòng ta đã hóa những con tàu”, tự thân “ta” đã sống với khát vọng đẹp muốn đi tới mọi miền của Tổ quốc thân yêu để hiến dâng và phục vụ. Điều kiện khách quan là hiện thực xã hội, là ko khí của thời đại: “Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát”. Đó là một thời kì rất đẹp, rất sôi động trên miền Bắc nước ta. Nhân dân phấn khởi, hào hứng xây dựng non sông và cuộc sống mới. Một thi sĩ khác đã truyền tụng là “… bài thơ miền Bắc – rất tự do nên tươi nhạc, tươi vần”. Câu thơ thứ 4 là hệ quả thế tất nhưng điều kiện chủ quan và khách quan đưa tới: “Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu?”. Câu hỏi tu từ vang lên tự hào biểu lộ tâm hồn mình đã hòa nhập, đã gắn bó, đã mến yêu nồng nhiệt Tây Bắc. Cách so sánh và cách nói mới mẻ, quyến rũ. Khổ thơ đề từ ko chỉ nói lên tình yêu Tây Bắc, tình yêu Tổ quốc nhưng còn trình bày sự biện luận sắc sảo – một nét đẹp trong thi pháp của Chế Lan Viên.
     “Anh đi chăng?” hay “anh giữ trời Hà Nội?”; “Anh có nghe…?” và “Tàu gọi anh đi, sao anh chửa ra đi?” – Đó là tâm trạng, là nỗi niềm băn khoăn về chuyện đi hay ở lại? Tâm trạng ngại đi xa, sợ khó khăn gian nan… là một sự thực của lòng người, ko chỉ riêng thi sĩ trong những tháng ngày hòa bình sau 9 năm kháng chiến chống Pháp. Cuộc đấu tranh tư tưởng diễn ra trong mỗi con người, đó là một sự thực. Chế Lan Viên đã sử dụng giải pháp tương phản để tô đậm tâm trạng và nỗi niềm băn khoăn đấy. Hàng loạt câu hỏi tu lừ xuất hiện, âm điệu thơ đầy ám ảnh, thúc giục:
“Con tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?
Bạn hữu đi xa, anh giữ trời Hà Nội
… Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp
…Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi!?”.
     Hình ảnh con tàu trong 2 khổ thơ đầu: “Con tàu lên Tây Bắc anh đi chăng?” và “Tàu đói những vành trăng” – mới chỉ là một biểu tượng về một hành trình đi xa; con tàu này còn “đói những vành trăng” tức là chưa có nhiều động lực để phóng tới những ko gian, những chân trời. Nó chưa phải là “Tiếng hát con tàu”. Đó là sự tinh tế trong tư duy nghệ thuật của Chế Lan Viên.
     Chín khổ thơ tiếp theo hàm chứa những tư tưởng tình cảm đẹp lúc thi sĩ nghĩ về Tây Bắc và con người Tây Bắc vói bao kỉ niệm thâm thúy, cảm động. Bài học về tình nghĩa thuỷ chung đối với non sông và nhân dân làm cho ta lớn lên về mặt tâm hồn và để ta nhớ mãi.
     Ngọn lửa kháng chiến thần kì, những bản, những con đèo, dòng suối, những anh du kích, em nhỏ liên lạc, bà mế, cô gái Tây Bắc “vắt xôi nuôi quân” đã trở thành kỉ niệm, để thương để nhớ, đã hóa tâm hồn người cán bộ kháng chiến miền xuôi, thi sĩ…
     Tây Bắc là hồn thiêng núi sông, là nơi rực cháy ngọn lửa kháng chiến, ngọn lửa Điện Biên thần kì, là “xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng”, là mảnh đất mến thương “nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất – Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân”. Tự hào nhưng hướng về tương lai với bao niềm tin sáng ngời:
“Ơi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa
Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường”.
     Nhận thức đấy đã khai sáng tâm hồn, nhận thức về tuyến đường đi tới còn nhiều gian nan nhưng tự ý thức “con cần vượt nữa”để được trở về cội nguồn “cho con về gặp lại Mẹ mến thương”. “Mẹ” được viết hoa, một mĩ từ, là hình ảnh cao đẹp của Bà Mẹ Tổ quốc muôn quý nghìn yêu. Nghệ thuật sử dụng tiếng nói chuẩn xác, biểu cảm, thông minh hình ảnh đã làm cho vần thơ “Tiếng hát con tàu” cất cánh: “xứ thiêng liêng”, “nơi máu rỏ”, “trái chín đầu xuân”, “ngọn lửa… soi đường”, “Mẹ mến thương”. Các số từ chỉ lượng thời kì: “mười năm qua”, “nghìn năm sau” là một cách nói mang tính triết luận về một chiêm nghiệm lịch sử vô cùng thấm thía.
     Với Chế Lan Viên thì gặp lại nhân dân là một thú vui lớn, một khát khao lớn, một niềm hạnh phúc lớn:
“Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ,
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa,
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”.
     Một cách nói vừa quen vừa là lạ. Năm hình ảnh so sánh liên tục xuất hiện để cụ thể hóa, hình tượng hóa thú vui, niềm hạnh phúc to lớn “Con gặp lại nhân dân”. Có hình ảnh về toàn cầu tự nhiên, có hình ảnh vẻ cõi đời, tuổi thơ. Nhân dân là cội nguồn của sự sống và hạnh phúc, là suối mát mùa xuân đón bầy nai đói khát trở về chốn cũ mến thương, là hơi ấm mùa xuân đem lại màu xanh và hương mật cho cỏ, là ánh thiều quang cho chim én sánh duyên kết đàn, là dòng sữa ngọt cho nhỏ thơ đói lòng, là cánh tay nhẹ đưa nôi mềm đem lại giấc ngủ say, cơn mơ đẹp cho em nhỏ… Có hình ảnh thơ mộng. Có hình ảnh ấm áp sâu nặng tình nghĩa. Những so sánh đấy còn mang một ý nghĩa thẩm mĩ thâm thúy: về với nhân dân là trở về ngọn nguồn hạnh phúc, là hợp đạo lí và đúng lẽ tự nhiên. Triết luận đấy càng trở thành thâm thúy, thấm thìa vì nó được trình bày bằng một thứ tiếng nói lựa chọn, hình tượng, gợi cảm, thi vị.
     Với Chế Lan Viên thì gặp lại nhân dân, trở về trong lòng nhân dân là để soi lại lòng mình, là để đền ơn đáp nghĩa, sống thuỷ chung trong tình người. Nhân dân đã hi sinh, đã tận tình, đã nuôi nấng và san sẻ. Cách mệnh, anh quân nhân, anh cán bộ đã được nhân dân nuôi dưỡng và đùm bọc trong tình thương. Nhân dân được thi sĩ nói tới là những con người cụ thể tiêu biểu cho mọi từng lớp trong số đông dân tộc với bao phẩm chất đẹp như vàng mười, sáng như ngọc. Nhân dân cần lao và người hùng, đó là “anh con, người anh du kích”, trước lúc ra trận, với “chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn – Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách – Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con”. Là “em con, thằng em liên lạc” như con thoi giữa rừng sâu đầy bóng giặc, “Sáng bản Na, chiều em qua bản Bắc – Mười lăm năm tròn chưa mất một phong thư..”. Là bà mế Tây Bắc:
“Con nhớ mế. Lửa hồng soi tóc bạc,
Năm con đau, mế thức một mùa dài,
Con với mế ko phải hòn máu cắt
Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi”.
     “Lửa hồng soi tóc bạc” là một hình ảnh rất đẹp. Lửa hồng ấm áp của tình thương soi sáng mái tóc bạc của người mẹ hiền miền núi. Mế với con ko phải tình máu mủ ruột thịt, ko phải “hòn máu cắt” ra, nhưng mế đã nuôi con như con đẻ của mế, nên “trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi”. Những từ ngữ chỉ độ dài của thời kì như: “một mùa dài”, “trọn đời”, “nhớ mãi”, liên kết với từ “nhớ”, từ “thức” đã trình bày một quan hệ tình sâu nghĩa nặng, thuỷ chung rất đáng tự hào.
     Nhớ người rồi nhớ tới cảnh. Người lính trong đoàn “quân xanh” Tây Tiến thì “Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi”; anh cán bộ về xuôi nhớ Việt Bắc là “Nhớ từng rừng nứa bờ tre – Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy”. Chế Lan Viên nhớ Tây Bắc với nỗi nhớ “đã hóa tâm hồn”:
“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ,
Nơi nào qua lòng lại chẳng mến thương?
Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở,
Lúc ta đi, đất đã hóa tâm hồn!”.
     Hai chữ “nhớ” diễn tả nỗi nhớ khôn nguôi. Nhớ bản sương, nhớ đèo mây là nỗi nhớ xa xôi, nỗi nhớ phủ mờ sương khói trong hoài niệm, nhớ thấp thỏm ko yên. Những bản sương, những đèo mây đấy đã là “nơi hồn ta thấm đất”, đã gắn bó với anh, với em, với mế… bằng bao kỉ niệm thâm thúy một thời gian nan, vì thế “Nơi nào qua lòng lại chẳng mến thương?”. Hỏi mình cũng là để tự đo lòng mình, đo mến thương tình nghĩa. Đất lành thì chim đậu, lúc đầu thì mới “chỉ là nơi đất ở” để mưu sinh, để tồn tại. Chỉ có sống hết mình, gắn bó với “nơi ở’ bằng tâm huyết, bằng mến thương, thi mới có thể “Lúc ta đi, đất đã hóa tâm hồn”. Từ những cụ thể, những hình ảnh, những xúc cảm cụ thể, tác giả đã nói chung, đã nâng lên thành chiêm nghiệm, những suy ngẫm triết luận, với ý thức sâu xa đề cao đạo lí đẹp “sống hết mình, sống thủy chung với nhân dân, với quê hương non sông”.
     Nỗi nhớ em là một nỗi nhớ đẹp. Nhớ “vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng… Bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương”. Nhớ em trong mối tình quân dân thắm thiết. Nhớ em với bao xôn xao, bổi hổi:
“Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng,
Như xuân tới chim rừng lông trở biếc,
Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương”.
     Có biết sống trong hạnh phúc tình yêu thì con thuyền của lòng ta mới neo giữ nơi bến nước nhân dân. “Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét”, nỗi nhớ thật tự nhiên như quy luật của sự sống. Sóng nhớ bờ, đông nhớ rét, anh nhớ em, đó là sức mạnh của tình yêu, “Tình yêu của ta” của anh và em gắn bó mật thiết, bền chặt (như cánh kiến), thơ mộng (như hoa vàng). Cũng là cách nói rất thơ, rất hồn nhiên. Tình yêu đã làm đẹp đôi ta, như lúc mùa xuân tới, chim kết đôi và sánh bầy, lông trở biếc quyến rũ hơn, tiếng hót tiếng gù gọi đàn hay hơn, đáng yêu hơn. Ở đoạn trên, tác giả viết: “Lúc ta đi, đất đá hỏa tâm hon”và ở đây, ông lại nâng lên một âm tần, âm vực khác: “Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương”. Đó là những câu thơ nhưng tiếng nói được nén lại, cô đúc lại, luyện thành như một châm ngôn sống và xử sự đẹp, khẳng định quy luật và quan niệm về sống và tình yêu. Phép đối và giải pháp so sánh được vận dụng thông minh viết nên những vần thơ mang vẻ đẹp tiếng nói tương xứng, hài hòa, những hình ảnh có sắc màu gợi cảm. Triết lí, triết luận trong thơ Chế Lan Viên được khoác bằng những y phục, những hình ảnh đầy chất thơ, một mặt, ông tránh được hạn chế “ý sâu nhưng khô”, trái lại, đã thông minh nên những câu thơ, vần thơ sáng giá nhất, những câu thơ trong sự ghi nhớ của nhiều người.
     Bốn khổ thơ cuối nói về khúc hát lên đường. Con tàu từ chỗ “đói những vành trăng” nay trở thành con tàu “mộng tưởng”, “uống một vầng trăng”… Giọng điệu thơ rộn ràng, diễn tả thú vui phấn khởi lên đường. Tới đây, con tàu mới trở thành khát vọng sống, khát vọng lên đường. Lên Tây Bắc, đi tới mọi miền Tổ quốc là đáp lời kêu gọi “lên đường” của non sông, tuân theo tiếng gọi của lương tâm, của tình em, tình mẹ đang mong, đang chờ. Tất cả đều thôi thúc:
“Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi?
Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ
Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội
Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”.
     Tàu “vỗ đôi cánh”, “mắt thèm mái ngói đỏ trăm ga” – là cách nói lãng mạn, say mê. Lên Tây Bắc trong ko khí tưng bừng của ngày hội – ngày hội lớn của nhân dân lên đường dựng xây non sông:
“Rẽ người nhưng đi, vịn tay nhưng tới,
Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao”.
     Khổ cuối giọng thơ vang lên. Có câu thơ mở rộng tới 12 từ. Hai dòng cuối sử dụng giải pháp “bắc cầu” liền mạch. Cùng với con tàu đã có thêm cơn mơ, mộng tưởng, có vầng trăng, có mặt hồng em, và có cả con suối mùa xuân:
“Lấy cả những cơn mơ! Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?
Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng?
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em như suối lớn mùa xuân”.
     “Mặt hồng em” là một ẩn dụ nói về hiện thực cuộc sống trong khi “mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào”, nói về những thông minh thi ca gặt hái được lúc thi sĩ đã trở lại Tây Bắc – mẹ của hồn thơ – trở về vói nhân dân. Khổ thơ cuối khẳng định một niềm tin của nhà nghệ sĩ chân chính. Trở về với nhân dân là để lấy lại “vàng thứ vàng mười của lòng mình thực sự, là để gắn bó với hiện thực của non sông và nhân dân nhưng khám phá và thông minh, để “tac ũng uống Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”.
     “Tiếng hát con tàu” là tiếng hát mê say của Chế Lan Viên. Bài học thấm thía nhất là hãy biết trở về với nhân dân, sống trong lòng nhân dân để lao động thông minh để hiến dâng và phục vụ, để khám phá và để… đền đáp tình nghĩa. Bài thơ còn nói lên một cách xúc động nhất là phải biết sống đẹp trong tình yêu lứa đôi, trong tình yêu non sông và nhân dân.
     Nhan đề bài thơ là “Tiếng hát con tàu” gợi lên trong tâm trí chúng ta một ý tưởng đẹp tươi là hãy sống đẹp, sống có hoài bão, sống có khát vọng như con tàu “vỗ cánh” bay cao, bay xa làm nên sự nghiệp lớn.
     Tiếng hát con tàu” đã trình bày tập trung phong cách nghệ thuật của Chế Lan Viên: nhạy cảm, có tài thông minh hình ảnh (ẩn dụ, so sánh), sử dụng tương phản đối lập và hàng loạt câu hỏi tu từ để biện luận, để tự tranh biện làm cho ý tưởng, chủ đề được trình bày thâm thúy. Giọng thơ đa thanh, biến hóa, càng về cuối càng rộn ràng như một hành khúc. Nét rực rỡ nhất của “Tiếng hát con tàu” là có một số câu thơ rất hay, liên kết chặt chẽ giữa triết luận với xúc cảm, giữa trí tuệ với hình tượng. Tới nay, đường lên Tây Bắc vẫn chưa có đường tàu và con tàu, nhưng “Tiếng hát con tàu” của Chế Lan Viên vẫn quyến rũ chúng ta bởi nó là văn học thực sự, nó cho ta cảm và hiểu về lẽ sống và tình yêu.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 5
     Chế Lan Viên là thi sĩ lớn của nền văn học Việt Nam hiện đại. Trục đường sáng tác của thi sĩ trải qua nhiều thăng trầm với những bước ngoặc trong phong cách nghệ thuật và tư tưởng chủ đạo, ko còn là toàn cầu kinh dị, kì bí trong Điêu tàn, sau năm 1945, ông đã rẽ hướng tập trung khai thác đề tài con người và non sông trong kháng chiến.
     Thơ Chế Lan Viên mang đậm vẻ đẹp trí tuệ và giàu suy tư triết lý với những hình ảnh thơ nhiều chủng loại, phong phú, đầy sức thông minh. Tiếng hát con tàu được rút ra từ tập Ánh sáng và phù sa, bài thơ được lấy cảm hứng từ một sự kiện kinh tế – chính trị có ý nghĩa vô cùng lớn lao: Cuộc vận động đồng bào miền xuôi lên xây dựng kinh tế nơi miền núi Tây Bắc.
     Bài thơ là sự kết tinh xuất sắc giữa tư tưởng và nghệ thuật của Chế Lan Viên trong sự nghiệp thi ca cách mệnh của mình. Những câu thơ trong lời đề từ cất lên thổn thức, lay động lòng người đọc, nó đã trình bày được tư tưởng chủ đạo xuyên suốt tác phẩm:
“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Lúc lòng ta đã hoá những con tàu
Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu”
     Câu hỏi tu từ vang lên thật nhẹ nhõm “Tây Bắc ư?” chứa đựng nỗi trằn trọc, băn khoăn của thi sĩ trước tình cảnh non sông lâm nguy. Tiếng gọi của Tổ quốc cứ vang vọng bên tai và tâm hồn Chế Lan Viên giờ đây chỉ còn là Tây Bắc xa xôi kia, ông chẳng còn ngại khó khăn, cũng chẳng sợ nguy hiểm rình rập bởi vì trái tim đã hoà chung nhịp đập Tổ quốc, bởi lòng ông đã “hoá những con tàu”.
     Hai khổ thơ mở đầu vang lên những lời thơ như thúc giục, như rộn ràng hơn, ngôn từ thật tha thiết, những câu hỏi ngày càng dồn dập đang xoáy sâu trong lòng tác giả nói riêng và thế hệ văn nghệ sĩ nói chung:
“Con tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?
Bạn hữu đi xa, anh giữ trời Hà Nội
Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi
Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng
Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp
Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia”
     Hình ảnh ẩn dụ “con tàu” mang ý nghĩa biểu tượng cho khát vọng, hoài bão lớn lao đang tuôn chảy trong lòng hàng triệu nhân dân Việt Nam ta lúc đấy. Tiếng con tàu vút cao lên như lời kêu gọi mạnh mẽ, nồng nhiệt của Chế Lan Viên. Giải pháp tu từ nhân hoá “Tàu đói những vành trăng” thật biểu cảm, sinh động, “vành trăng” hình ảnh tự nhiên thơ mộng, trữ tình cũng là biểu tượng cho ánh sáng, niềm tin và kỳ vọng dạt dào về thắng lợi vẻ vang vào một tương lai ko xa.
     Động từ “đói” gợi cho người đọc bao suy ngẫm, non sông thật sự đang rất cần sự đồng lòng, sự kết đoàn trong nhân dân, xả thân sẵn sàng hy sinh để xây dựng Tổ quốc ngày càng vững mạnh. Tây Bắc – một địa danh cụ thể xa xôi, hiểm trở cũng là một hình ảnh biểu tượng cho non sông, Tây Bắc là cội nguồn làm nên vong linh của bài thơ, của thông minh nghệ thuật dạt dào.
     “Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp”, nghệ thuật đối lập tương phản gợi sự trằn trọc, day dứt trong lòng mỗi độc giả. Ta sống dưới sự chở che của tự nhiên, sự bao bọc của Tổ quốc nhưng có lúc nào ta giật thót nhìn lại mình đã làm được gì cho non sông hay chỉ sống một cuộc đời vô nghĩa “lòng đóng khép” với thế sự ngoài kia.
     Niềm hạnh phúc dâng trào, thú vui sướng lúc trở về với vòng tay quê hương được thi sĩ tái tạo thật tâm thành, mộc mạc trong chín khổ thơ tiếp theo, qua đó gợi lại về những kỷ niệm tươi đẹp, gắn bó thuở kháng chiến:
“Trên Tây Bắc! Ôi mười năm Tây Bắc
Xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng
Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất
Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân…
Anh nắm tay em cuối mùa chiến dịch
Vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng
Đất Tây Bắc tháng ngày ko có lịch
Bữa xôi đầu còn toả nhớ mùi hương.”
     Con người quang cảnh nay đã thay đổi, mười năm kháng chiến đi qua “như ngọn lửa” rộn rực, vẫn đang bùng cháy trong lòng tác giả. Có nhẽ lúc này, tâm hồn cần sự ngơi nghỉ, cần sự xoa dịu bởi bàn tay gia đình cho nguôi đi thương nhớ chất chứa trong lòng bao năm, “Cho con về gặp lại mẹ mến thương”. “Mẹ” ở đây ngoài là người mang nặng đẻ đau, thì cũng có thể là mẹ tự nhiên, mẹ Tổ quốc thân yêu.
     Biết bao kỷ niệm vùng Tây Bắc vẫn in đậm trong tâm trí tác giả, hình ảnh “người anh du kích”, “thằng em liên lạc”, người mẹ tóc bạc, nhớ “bản sương giăng”, nhớ cả “đèo mây phủ”, những hình ảnh thật cụ thể, giàu liên tưởng thâm thúy. Tình mến thương sâu nặng, sự chở che, đùm bọc của đồng bào nơi đây như tiếp thêm sức mạnh cho những người chiến sĩ trong công cuộc xây dựng bảo vệ Tổ quốc.
     Chế Lan Viên bằng sự nhạy cảm của mình cũng đã khám phá ra quy luật rất đặc thù trong suy nghĩ con người: “Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở/Lúc đi đất bỗng hoá tâm hồn”. Thuở đầu đặt chân tới vùng đất mới, mọi thứ trong ta hoàn toàn xa lạ, đất chỉ đơn giản là nơi ta sinh sống, tồn tại.
     Nhưng thời kì thấm thoắt thoi đưa, lâu dần mảnh đất đấy trở thành thân thuộc, từng cái cây ngọn cỏ, từng dáng vẻ con người hằn sâu trong trái tim ta thật thâm thúy, khó phai nhoà, trở thành một phần trong mảnh ghép “tâm hồn” những con người xa quê. Sự chuyển hoá lạ kỳ đấy ko phải tự nhiên nhưng có, nó xuất phát từ tình mến thương, gắn bó, sự đồng cảm của tâm hồn, nó biến vùng đất xa lạ trở thành quê hương thứ hai của mọi người.
     Tình yêu trong thơ Chế Lan Viên chẳng phải là tình cảm lứa đôi đơn chiếc nhưng nó còn hoà mình cùng tình mến thương non sông, quê hương. Anh nhớ em! Nỗi nhớ dạt dào, da diết “như đông về nhớ rét”, gắn bó keo sơn, đẹp tươi, thơ mộng “như cánh kiến hoa vàng”. Tình anh và em nồng nàn, cháy bỏng trong sự chứng kiến của núi rừng Tây Bắc, chỉ cần nắm tay nhau đi qua biết bao mùa chiến dịch.
     Tình yêu ta đã hoá miền đất xa lạ trở thành thân quen, thân thiện như quê hương máu thịt, tâm hồn. Bằng ngòi bút tài hoa đậm chất nghệ sĩ lãng mạn của mình, Chế Lan Viên ko ngần ngại diễn tả tình yêu với sự hóm hỉnh sâu lắng, sự mật thiết, thuỷ chung với những hình ảnh rực rỡ sắc màu, mang đậm dư vị của núi rừng vùng cao Tây Bắc.
     Tiếng gọi của Tổ quốc lại vang lên mạnh mẽ, người chiến sĩ lên đường ra chiến trường ko một giây đắn đo suy nghĩ, anh đi mang theo gánh nặng trọng trách trên vai “Quốc gia gọi hay lòng ta gọi?”, cả niềm tin yêu nơi hậu phương đang mong đợi “Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ”. Tác giả mượn hình ảnh trong ca dao để mô tả vẻ đẹp thanh cao, trong sáng trong tâm hồn, “vàng” vừa cao quý, vừa sắt son kiên cường trước ngọn lửa hung tàn, ko hề nao núng, giữ nguyên ý chí thuở ban sơ của mình.
     Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên là bài thơ rực rỡ để lại trị giá to lớn cho nền thơ ca Việt Nam. Bài thơ là tiếng lòng trằn trọc, tha thiết của tác giả trong công cuộc xây dựng Tổ quốc, mong muốn được hoà nhập với nhân dân, với cuộc đời. Hình ảnh “con tàu” chở bao kỳ vọng, khát khao của Chế Lan Viên tới vùng đất Tây Bắc xa xôi, nơi đây cũng chính là mảnh đất phì nhiêu nuôi dưỡng chất thơ trong tâm hồn tác giả.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên – Bài mẫu 6
     Nhà phê bình văn học Hoài Thanh đã có một nhận định rất hay về phong trào thơ Mới giaI đoạn 1932 -1941 rằng: “Đời chúng ta nằm trong vòng chữ Tôi. Mất bề rộng ta đi tìm bề sâu. Nhưng càng đi sâu càng lạnh. Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình cùng Lưu Trọng Lư, ta điên cuồng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, ta đắm say cùng Xuân Diệu…” Và người đã nhắc tới một đặc điểm thơ lạ mắt của Chế Lan viên đấy là những vần thơ rất đỗi đớn đau buồn thảm, là những xúc cảm điên loạn trước thực cảnh hoang tàn, tao loạn. Để rồi trong một tác phẩm của mình ông đã viết “Hãy cho tôi một tinh cầu lạnh giá/Một vì sao trơ trọi cuối trời xa!/Ðể nơi đấy tháng ngày tôi trốn tránh/Những ưu tư, cực khổ với buồn lo!”. Chỉ tới lúc cách mệnh tháng tám đã thành công, thì hồn thơ Chế Lan Viên mới có nhiều sự thay đổi mạnh mẽ, để thi sĩ hướng về cuộc đời với một tâm hồn nồng nàn sôi nổi. Tất cả những đặc điểm đổi mới đấy ta sẽ gặp nhiều trong tập Ánh sáng và phù sa, và một trong những bài thơ hay và tiêu biểu nhất phải kể tới Tiếng hát con tàu với hai câu thơ có nhẽ đã đi vào ký ức của nhiều người “Lúc ta ở chỉ là nơi đất ở/Lúc ta đi đất đã hóa tâm hồn”.
     Ánh sáng và phù sa (1960) được xem là tập thơ ghi lại bước trưởng thành của hồn thơ Chế Lan Viên sau cách mệnh thành công. Tiếng hát con tàu được viết dựa vào cảm hứng từ một sự kiện kinh tế chính trị xã hội quan trọng của non sông, phong trào vận động nhân dân miền xuôi ngược lên vùng Tây Bắc xây dựng kinh tế mới những năm 1958-1960, biến chiến trường xưa trở thành một nông trường trù phú.
     Với nhan đề “Tiếng hát con tàu”, thì hình ảnh “con tàu” là một thông minh nghệ thuật, được nâng lên thành một biểu tượng cho phong trào nhân dân miền xuôi lên miền núi để xây dựng non sông với ý thức say mê, hào hứng, sôi nổi. Ko chỉ vậy, hình ảnh “con tàu” còn là biểu tượng cho hành trình tư tưởng của thi sĩ, hành trình bước ra từ những đau thương buồn khổ sang sự vui tươi hứng khởi, bước từ cái tôi tư nhân chuyển sang cái tôi chung hòa nhập với số đông. Tuy nhiên hình ảnh “con tàu” còn là biểu tượng cho phong trào xâm nhập vào thực tiễn cuộc sống để sáng tác của giới văn nghệ sĩ lúc bấy giờ. Gắn liền với hình ảnh “con tàu” là hai từ “tiếng hát” ở đây là bộc lộ cho sự say mê, hứng khởi, là minh chứng cho sự tự nguyện của nhân dân ta trên “con tàu” lên vùng Tây Bắc xây dựng kinh tế mới.
     Với phần lời đề từ, tác giả đã mở ra những định hướng cho nội dung bài thơ.
“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Lúc lòng ta đã hoá những con tàu
Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu”
     “Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc” chỉ trong một câu thơ thôi nhưng có tới hai từ “Tây bắc” ko chỉ vậy nó lại còn là một địa danh rõ ràng, hoàn toàn phạm vào điều cấm kỵ trong thơ ca, thế nhưng ở đây việc lặp lại đấy là do sự cố ý của tác giả, bộc lộ tầm quan trọng của địa danh này trong tâm hồn của tác giả, đồng thời cũng dần mở ra nhân vật và chủ thể chính trong bài thơ là hướng về vùng đất Tây Bắc. Vùng cực tây của xa xôi, hẻo lánh của Tổ quốc, là cái nôi bảo bọc kháng chiến chống Pháp trong suốt 9 năm trời đằng đẵng của dân tộc ta. Trong hiện nay Tây Bắc đã ko còn là chiến trường thảm khốc nhưng lại trở về là một mảnh đất nghèo nàn, nhiều khó khăn đàn rất cần những bàn tay chung sức xây dựng và tăng trưởng. Kết cấu hỏi đáp trong câu thơ đầu của lời đề từ ““Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc, còn nhằm gợi ra ko chỉ riêng mình Tây Bắc nhưng còn rất nhiều nơi xa xôi hẻo lánh khác trên khắp mảnh đất hình chữ S đang rất cần những bàn tay kiến thiết, xây dựng. Và cũng ko chỉ riêng mảnh đất Tây Bắc mới khơi nguồn cho người nghệ sĩ thông minh, nhưng tất cả những dải đất trên non sông nước Việt Nam đều có thể trở thành niềm cảm hứng trong thi ca của giới văn nghệ sĩ trong đó có cả Chế Lan Viên. Sau lúc đã khẳng định một điều rằng cần phải tới với Tây Bắc cần phải tới những nơi xa xôi của Tổ quốc, thì hai câu “Lúc lòng ta đã hoá những con tàu/Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát” đã nêu ra hai điều kiện để có thể thực hiện được những hành trình lên đường đấy, điều kiện chủ quan là bản thân mỗi chúng ta có khát vọng lên đường, điều kiện khách quan là Tổ quốc đã lên tiếng gọi, có những chủ trương chính sách khuyến khích con người lên đường làm kinh tế mới, góp phần xây dựng non sông. Từ hai điều kiện đấy, đã tới tới kết quả “Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu”, ta có thể hòa nhập với Tây Bắc, ta có thể góp phần xây dựng Tây Bắc trở thành giàu đẹp hơn và trái lại Tây Bắc cũng sẽ mang lại những cảm hứng sáng tác rộng mở cho nhiều văn nhân nghệ sĩ, Tây Bắc là số đông chung của mọi nhà để ta có thể phá độc thân hòa nhập với số đông.
     Ở hai khổ thơ trước tiên Chế Lan Viên đã viết về nỗi trằn trọc và lời mời gọi lên đường tha thiết.
“Con tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?
Bạn hữu đi xa, anh giữ trời Hà Nội
Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi
Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng
Quốc gia mênh mông, đời anh nhỏ hẹp
Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?
Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép
Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia”
     Thi sĩ đã tuần tự mở ra hai ko gian hoàn toàn đối lập nhau là Tây Bắc và Hà Nội. Nếu ko gian Tây Bắc hiện lên với những từ “đi xa”, “gió nghìn rú gọi”, “ngoài cửa ô”, “non sông mênh mông”, “trên kia”, gợi ra một ko gian rộng lớn, ko gian chung của nhân dân của số đông, đầy tự do dẫu rằng có nhiều thiếu thốn, nghèo nàn. thì ko gian Hà Nội lại được tái tạo thông qua những từ ngữ như “giữ trời Hà Nội”, “đời anh nhỏ hẹp”, “lòng đóng khép”, gợi ra sự chật chội, tù túng, bó hẹp, trong xa hoa, khá giả. Từ đó tác giả đưa ra một loạt các câu hỏi Con tàu này lên Tây Bắc, anh đi chăng?”, “Anh có nghe gió nghìn đang rú gọi/Ngoài cửa ô? Tàu đói những vành trăng”, “Tàu gọi anh đi, sao chửa ra đi?” được sắp xếp theo mức độ tăng tiến dần, trước tiên chỉ là một lời ướm hỏi, mời mọc nhẹ nhõm, sau đó là lời “rú gọi” đầy hối thúc khẩn trương, thúc giục lên đường. Rồi cuối cùng là đỉnh điểm với sự thúc ép, yêu cầu người nghệ sĩ phải lựa chọn một cách dứt khoát và nhanh chóng giữa mảnh đất Hà Nội và Tây Bắc. Việc tác giả dùng đại từ “anh”, để tự chất vấn mình, trình bày nỗi trằn trọc suy tư của tác giả giữa việc lên đường tìm cảm hứng mới, xây dựng non sông hay ở lại với bầu trời Hà Nội chật hẹp, buộc phải bản thân phải lựa chọn. Và cuối cùng tác giả cũng đưa một lựa chọn “Chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép/Tâm hồn anh chờ gặp anh trên kia”, sử dụng lập luận phủ định chẳng có nghệ thuật nào được sản sinh ra từ cuộc đời bó hẹp, làm nền cho việc khẳng định quyết định ra đi tìm cảm hứng sáng tác để hồi sinh hồn thơ của mình, gặp lại chính mình với tư cách của một người nghệ sĩ chân chính. Từ đó nói chung lên mối quan hệ giữa thơ ca và cuộc sống, hiện thực cuộc sống sẽ là ngọn nguồn của thi ca, như Nam Cao đã viết rằng “Sống đã rồi hãy viết”.
     Sau sự trằn trọc và lời mời gọi lên đường tha thiết nhưng tác giả tự nói với mình thì chín khổ thơ tiếp theo tác giả đã trình bày sự khát khao được quay trở về với mảnh đất kháng chiến, khát khao được quay trở về với nhân dân.
“Trên Tây Bắc! Ôi mười năm Tây Bắc
Xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng
Nơi máu rỏ tâm hồn ta thấm đất
Nay rạt rào đã chín trái đầu xuân”
     Trong khổ thơ thứ 3 chính là nhận thức của tác giả về mảnh đất Tây Bắc, việc lặp lại hai lần liền từ “Tây Bắc” trong câu thơ đầu thể đã trình bày những tình cảm dâng trào, thắm thiết của thi sĩ đối với mảnh đất Tây Bắc, mảnh đất nhưng gần mười năm qua đã diễn ra cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc. Trong quá khứ Tây Bắc là “xứ thiêng liêng”, bởi nó đã góp công góp sức, lập nên những chiến công “người hùng” như Tố Hữu từng viết trong Việt Bắc “núi giăng thành lũy sắt dày/Rừng che quân nhân rừng vây quân thù,…”, trình bày niềm tự hào thâm thúy về một mảnh đất Tây Bắc người hùng. Ko chỉ vậy mảnh đất Tây Bắc đấy còn là nơi “máu rỏ” nơi đã chứng kiến những sự hy sinh, mất mát, những nỗi đau của dân tộc. Từ quá khứ tác giả mở đầu nhìn tới hiện nay, “Nay dạt dào đã chín trái đầu xuân”, từ sự hy sinh thầm lặng, kéo dài của của bao nhiêu thế hệ con người, thì hôm nay Tây Bắc đã hồi sinh với những vụ mùa bội thu, đạt được những thành tích đáng quý “dạt dào” trình bày sức sống sôi trào, là những thành tích vô cùng to lớn.
     Tới khổ thơ thứ tư lại chính là ý thức của tác giả về cuộc kháng chiến của nhân dân ta trong suốt 9 năm ròng.
“Ơi kháng chiến! Mười năm qua như ngọn lửa
Nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường
Con đã đi nhưng con cần vượt nữa
Cho con về gặp lại mẹ mến thương”
     Tác giả gọi kháng chiến như gọi một người thân thiết của mình, sắc thái trìu mến thiết tha, ko chỉ là nỗi đau nhưng còn là niềm tự hào, vinh dự trước thành công của dân tộc. Trong quá khứ, cuộc kháng chiến 9 năm của dân tộc được so sánh “như ngọn lửa” mang ý nghĩa biểu tượng, mang trong đó nhiệt thành cách mệnh, gắn liền với những chiến công rực rỡ, và là ngọn lửa của lí tưởng soi đường để các thế hệ thanh niên đang tuyệt vọng. Đồng thời “ngọn lửa” đấy còn là ánh sáng soi đường cho các thế hệ thanh niên của nghìn năm sau nữa, trở thành một định hướng về lý tưởng, khát vọng cách mệnh cho người dân Việt Nam các thế hệ tiếp nối. Từ đó tác giả xác định nhiệm vụ cho các thế hệ tương lai “Con đã đi nhưng con cần vượt nữa”, nhắc lại quá khứ “con đã đi”, nhắc về cuộc lột xác của các trí thức sau cách mệnh tháng tám. Rồi từ quá khứ đấy tác giả đặt ra nhiệm vụ cho chính mình và các thế hệ tương lai “con cần vượt nữa”, cần có những cuộc lột xác khác, mạnh mẽ và quyết liệt hơn hôm qua, cần biết từ bỏ khung trời tư nhân chật hẹp, tù túng để đi tới với khung trời của nhân dân rộng lớn, chung tay góp sức xây dựng non sông, kiến thiết kinh tế. Nhưng mà cụ thể là “Cho con về gặp Mẹ mến thương”, tới với một hành trình vui sướng, an toàn và ấm áp, được về với tổ ấm của mình, gặp lại “mẹ mến thương”. Cách gọi “Mẹ” đầy trìu mến mến thương, chính là để chỉ nhân dân, nguồn nuôi dưỡng cho kháng chiến đã qua, nguồn nuôi dưỡng cho cảm hứng sáng tác của các văn nghệ sĩ.
     Sau những nhận thức về kháng chiến và nhiệm vụ tiếp theo của mỗi con người, thì khổ thơ thứ 5 tác giả đã bộc lộ niềm hoan hỉ sung sướng lúc gặp lại nhân dân.
“Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ
Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa
Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa
Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”
     Tác giả dùng giải pháp so sánh mở rộng trùng điệp, “con gặp lại nhân dân” được ví như “nai về suối cũ”, như “cỏ đón giêng hai” , “như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa”, như “chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa”. Tác giả sử dụng những hình ảnh nhỏ nhỏ, dung dị đời thường và đều có một điểm chung là hết sạch sức sống, rồi đem gắn với những hình ảnh to lớn, dồi dào sức sống tựa như nguồn nuôi dưỡng vô tận. Ứng với hình ảnh một cái “tôi” chật chội giam mình trong khung trời chật chội và hình ảnh nhân dân lớn lao. Lúc trở về với nhân dân cái tôi nghệ sĩ đã hồi sinh trở lại, lại tràn trề dạt dào sức sống, với tâm trạng nô nức sung sướng và mê say. Từ đó nói chung được một chân lý hạnh phúc lớn lao nhất là lúc được trở về với cuộc đời rộng mở của nhân dân.
     Từ đó đi vào cụ thể hóa hình ảnh của nhân dân thông qua các khổ thơ 6, 7, 8.
“Con nhớ anh con, người anh du kích
Chiếc áo nâu anh mặc đêm công đồn
Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách
Đêm cuối cùng anh cởi lại cho con
Con nhớ em con, thằng em liên lạc
Rừng thưa em băng, rừng rậm em chờ
Sáng bản Na, chiều em qua bản Bắc
Mười năm tròn! Chưa mất một phong thư
Con nhớ mế! Lửa hồng soi tóc bạc
Năm con đau, mế thức một mùa dài
Con với mế ko phải hòn máu cắt
Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi”
     Nhân dân ko còn là khái niệm chung chung trừu tượng nữa nhưng đã được cụ thể thông qua hình ảnh những con người thân thiện thân mến, được tác giả xưng gọi một cách thân tình “anh-con”, “em-con”, “mế”, như là những người ruột thịt của mình. Nhân dân chính là hình ảnh “người anh du kích” được tái tạo tập trung qua cụ thể “chiếc áo nâu”, gắn với hình ảnh “suốt một đời vá rách”, thấy được cuộc sống lam lũ, nghèo khổ, có phần tội nghiệp của người anh du kích, gắn với hình ảnh “đêm công đồn”, hiện lên hình ảnh của một người du kích hết sức dũng cảm, hào hùng, oanh liệt, gắn với hình ảnh “đêm cuối cùng anh gửi lại cho con”, thấy được tình cảm mến thương vô bờ của người anh du kích dành cho các em của mình, thấy được sự chuyển giao nhiệm vụ cho các thế hệ kế tiếp, trách nhiệm cứu nước và xây dựng kiến thiết non sông.
     Ở khổ thơ tiếp theo chúng ta còn thấy hình ảnh nhân dân hiện lên thông qua “thằng em liên lạc”. Người em liên lạc hiện lên trong bối cảnh ko gian “rừng rậm”, “bản Na”, “bản Bắc”, bước chân của em in dấu trên mọi nẻo đường Tây Bắc, hiện lên trong bối cảnh thời kì “sáng-chiều”, “mười năm tròn”, bước chân của em dẻo dai, băng qua suốt cả quãng thời kì trường kỳ kháng chiến để đem lại thắng lợi cho dân tộc. Cuối cùng đạt được kết quả vô cùng xuất sắc “Mười năm tròn chưa mất một phong thư”.
     Ở khổ thơ thứ tám, hình ảnh nhân dân lại hiện lên thông qua hình ảnh “mế”, trình bày mối quan hệ mật thiết bền chặt như ruột thịt. Hình ảnh “mế” tập trung ở cụm từ “lửa hồng soi tóc bạc”, mái tóc in dấu thời kì, sương gió phôi pha của cuộc đời. Mế đã tái sinh cuộc đời con lần nữa qua những “mùa dài” thức trông con ốm bệnh. Để cuối cùng tác giả đi tới một lời khẳng định “Con với mế ko phải hòn máu cắt/Nhưng trọn đời con nhớ mãi ơn nuôi”, bộc lộ tình cảm mến thương, gắn bó tha thiết vô tận kéo dài mãi ko thôi nhưng tác giả dành cho nhân dân.
     Từ nhớ người tác giả chuyển sang nhớ cảnh trình bày ở khổ thơ thứ 9.
“Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ
Nơi nào qua, lòng lại chẳng mến thương?
Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”
     Nếu như Quang Dũng “Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi” là nỗi nhớ vô định ko đầu ko cuối, hay Tố Hữu với “Nhớ gì như nhớ người yêu” là một nỗi nhớ ko thể gọi tên thì nỗi nhớ của Chế Lan Viên lại được định hình một cách rõ ràng và thâm thúy. Giải pháp điệp từ “nhớ” vừa nhấn mạnh, vừa trình bày nỗi nhớ trào dâng, nào là “bản sương giăng”, “đèo mây phủ”, vốn là những vẻ đẹp rất đặc trưng của núi rừng Tây Bắc. Từ những xúc cảm riêng đã được tác giả nâng lên thành quy luật tình cảm của con người, “Nơi nào qua, lòng lại chẳng mến thương?. Từ quy luật đấy tác giả lại tiếp tục nâng lên thành một triết lý “Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở/Lúc ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”, dựng lên cặp đối lập “lúc ta ở-khi ta đi”, lúc ta ở thì đất chỉ là một địa danh vô tri, nhưng lúc ta đi thì mảnh đất đấy đã trở thành một phần trong trái tim trong tâm hồn ta, trở thành gắn bó thân thiết lạ kỳ. Giống như cái cách nhưng thi sĩ Giả Đảo viết trong Độ Tang Càn “Vô đoan cánh độ Tang Càn thuỷ/Khước vọng Tinh Châu thị cố quốc”, hay như Ba-sô viết “Đất khách mười mùa sương/về thăm quê ngoảnh lại/Ê-đô là cố quốc”.
     Từ nỗi nhớ về nhân dân, sau đó là nỗi nhớ về cảnh vật Tây Bắc tác giả đã chuyển sang sự suy ngẫm về tình yêu và đất lạ.
“Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng
Như xuân tới chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương
Anh nắm tay em cuối mùa chiến dịch
Vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng
Đất Tây Bắc tháng ngày ko có lịch
Bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương”.
     Tiếp tục với mạch xúc cảm nhớ về nhân dân, tác giả chuyển sang nỗi nhớ đột nhiên về người yêu. Nỗi nhớ đấy được diễn tả bằng một hình ảnh rất lạ mắt “như đông về nhớ rét”, giá rét chính là vong linh của mùa đông, chúng gắn bó chặt chẽ với nhau, là nỗi nhớ khắc khoải, buộc phải phải tồn tại với nhau và làm nên trị giá của nhau. Ừ nỗi nhớ chuyển sang suy ngẫm về tình yêu, được so sánh bằng lối mở rộng tình yêu đôi ta được so với “cánh kiến hoa vàng”, như “Xuân tới chim rừng lông trở biếc”. Cánh kiến cần được sống trên thân cây chủ là hoa vàng, trái lại cây thân gỗ hoa vàng cũng rất cần cánh kiến để tạo ra được những trị giá quý giá, chúng ko thể tách rời nhau, gắn bó vô cùng mật thiết và bền chặt. Mùa xuân tới vạn vật hồi sinh, trong đó có cả loài chim rừng, bộ lông vốn xơ xác được trở lại với cái vẻ mượt nhưng, óng ả, bộ lông trở biếc làm cho mùa xuân thêm rực rỡ, diễn tả quan hệ gắn bó của tình yêu lứa đôi. Cuối cùng từ nỗi nhớ, từ tình yêu đấy tác giả đã nâng lên thành triết lý “Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương”. Trong nỗi nhớ về em, từ đó tác giả theo mạch nói về tình yêu của đôi ta, thì tác giả gợi về những kỷ niệm lứa đôi trong những tháng ngày kháng chiến. Là cái nắm tay “cuối mùa chiến dịch”, ko chỉ thuần túy là cái nắm tay của tình yêu lứa đôi, nhưng còn là cái nắm tay của tình quân dân, trình bày sự kết đoàn toàn dân góp phần làm nên vinh quang thắng lợi của dân tộc. Là mùi hương của vắt xôi nuôi quân, nồng nàn lan tỏa cho tới tận hiện giờ, trình bày tình người ấm áp, trình bày mối quan hệ quân-dân tha thiết, gắn bó.
     Tới bốn khổ thơ cuối bài chính là khúc hát lên đường của thi sĩ.
“Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi?
Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ
Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội
Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”
     Khổ thơ thứ 13 mở ra là một câu hỏi tu từ “Quốc gia gọi ta hay lòng ta gọi?”, khẳng định sự lên đường là do cả non sông vẫy gọi là quan trọng hơn là do lòng ta vẫy gọi, thôi thúc. Quyết định đấy xuất phát từ những yếu tố “Tình em đang mong, tình mẹ đang chờ”, là nhân dân Tây Bắc đang tha thiết mong đợi, vẫy gọi, khiến ta ko thể chần chừ thêm nữa nhưng vội hối thúc “Tàu hãy vỗ giùm ta đôi cánh vội/Mắt ta thèm mái ngói đỏ trăm ga”. Tác giả dùng kiểu câu cầu khiến đã đưa ra mệnh lệnh, trình bày sự vội vã, cuống quýt, thúc giục khiến ta ko thể chậm trễ. Hình ảnh “vỗ cánh”, khiến chúng ta liên tưởng tới việc thi sĩ đang bay lên vượt ra khỏi khung trời chật chội của đời sống tư nhân để vươn tới khung trời cao rộng của nhân dân, trình bày khát khao cháy bỏng của thi sĩ, cũng như mục tiêu “thèm những mái ngói đỏ trăm ga” trên khắp nẻo đường Tây Bắc, tức là hình ảnh non sông rực rỡ tăng trưởng, nhìn thấy sự hồi sinh, thay da đổi thịt của non sông. Khát khao được chung tay được góp phần tạo nên sự đổi mới non sông, tạo dựng cuộc sống no ấm cho nhân dân.
     Sau những lời thúc giục, thôi thúc thì thi sĩ đã chính thức lên đường với khí thế được trình bày trong khổ thơ thứ 13.
“Mắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng
Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào
Rẽ người nhưng đi, vịn tay nhưng tới
Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao”
     Sử dụng cấu trúc điệp, trình bày khí thế vội vã, tích cực, sục sôi tâm huyết lên đường trong “Mắt ta nhớ mặt người, tai ta nhớ tiếng/Rẽ người nhưng đi, vịn tay nhưng tới”, tạo nên sức mạnh kết đoàn chung tập thể, trong nhiệm vụ chung, trình bày thái độ hứng khởi, tận tâm, say mê. Vì đích tới phía trước đang mở ra vẫy gọi “Mùa nhân dân giăng lúa chín rì rào”, gợi ra những vụ mùa bội thu, sự vui tươi, náo nhiệt khắp mảnh đất Tây Bắc, “Mặt đất nồng nhựa nóng của cần lao”, gợi ra ko khí lao động nhiệt thành, tích cực, đầy sức sống.
     Trong khí thế lên Tây Bắc, trở về với nhân dân, tác giả lại chợt nhớ về quá khứ và có sự so sánh với hiện nay trong khổ thơ thứ 14.
“Nhựa nóng mười năm nhân dân máu đổ
Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ
Mười năm chiến tranh, vàng ta đau trong lửa
Nay trở về, ta lấy lại vàng ta”.
     Đó là những ngày “mười năm nhân dân máu đổ”, mười năm kháng chiến chống Pháp đầy gian lao, đầy mất mát chồng chất, biết bao nhiêu thế hệ cha anh đã hy sinh, rồi “vàng ta đau trong lửa”, là biểu tượng cho những trị giá quý giá, chỉ vẻ đẹp của Tây Bắc gồm cả tự nhiên và con người, tiềm năng kinh tế dồi dào, là nguồn cảm hứng sáng tác quý giá. Tất cả những trị giá trân quý đấy đã bị vùi dập hủy diệt trong chiến tranh suốt 10 năm trời. Trở lại hiện nay tác giả trông thấy sự tiếp nối trong đối lập “nay trở về, ta lấy lại vàng ta”, khôi phục lại vẻ đẹp của Tây Bắc, tìm lại nguồn cảm hứng sáng tác dồi dào. Cuối cùng tác giả trông thấy một chân lý “Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ”.
“Lấy cả những cơn mơ! Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?
Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”
     Về Tây Bắc lấy lại vàng ta, lấy cả những cơn mơ với những mộng tưởng, lấy cả những niềm tin về tương lai huy hoàng của dân tộc. Từ niềm hứng khởi đấy tác giả tiếp tục tái tạo hình ảnh con tàu đang thụ hưởng “vầng trăng”, đang uống “mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”, biểu tượng cho vẻ đẹp của cuộc đời, vẻ đẹp của tự nhiên, vẻ đẹp của con người Tây Bắc. Và bản thân tác giả cũng đang tận hưởng những vẻ đẹp đấy thông qua động từ rất hay “uống”, làm cho vẻ đẹp đẹp của cuộc đời kia trở thành hữu hình, trình bày sự tận hưởng trọn vẹn, đã đầy, no nê.
     Tiếng hát con tàu là bài thơ trình bày niềm khát vọng và hoan hỉ trong tâm hồn thi sĩ lúc được trở về với nhân dân, để tìm lại được nguồn nuôi dưỡng cho sự thông minh nghệ thuật và cho hồn thơ của mình. Rực rỡ nghệ thuật của bài thơ trình bày ở sự thông minh hình ảnh gắn với những liên tưởng phong phú bất thần, tạo nên một vẻ đẹp tinh tế rực rỡ cho thơ Chế Lan Viên, không những thế thơ ông còn đặc thù bởi có sự thống nhất giữa trí tuệ và xúc cảm, đem lại cho người đọc những triết lý suy tưởng sâu xa.
Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên -Bài mẫu 7
     Những người yêu thơ Việt Nam ko người nào là ko biết tới Chế Lan Viên. Thơ Chế Lan Viên coa phong cách lạ mắt: có vẻ đẹp trí tuệ, luôn có ý thức khai thác triệt để những tương quan đối lập, giàu chất suy tưởng triết lý với toàn cầu hình ảnh nhiều chủng loại phong phú, đầy thông minh. Tập thơ xuất sắc, kết tinh tư tưởng và nghệ thuật thơ Chế Lan Viên trên tuyến đường thơ cách mệnh là “Ánh sáng và phù sa”(1960). Và bài thơ “Tiếng hát con tàu” được rút từ tập thơ này.
     “Tiếng hát con tàu” được gợi cảm hứng từ một sự kiện kinh tế – chính trị, xã hội: cuộc vận động đồng bào miền xuôi lên xây dựng kinh tế ở miền núi Tây Bắc vào những năm 1958 – 1960. Bài thơ trước hết gây ấn tượng bởi bốn câu lời đề từ:
“Tây Bắc ư? Có riêng gì Tây Bắc
Lúc lòng ta đã hóa những con tàu
Lúc Tổ quốc bốn bề lên tiếng hát
Tâm hồn ta là Tây Bắc, chứ còn đâu”.
     Bốn câu thơ làm lời đề từ xuất hiện ngay sau nhan đề với nhiệm vụ trình bày tư tưởng, xúc cảm bao trùm toàn tác phẩm. Với kết cấu là một khổ thơ lối hỏi – đáp, lời đề từ đã tỏ rõ khát vọng đi xa, đi tới bất kỳ nơi đâu lúc Tổ quốc cần. “Tây Bắc” trong khổ thơ vừa để chỉ địa danh vừa để tượng trưng cho những vùng đất xa xôi. “Con tàu” là biểu tượng cho khát vọng đi xa để hiến dâng, phục vụ. Để vận động cho khát vọng đấy là những lời mời gọi lên tàu.
     Tác giả sử dụng những câu hỏi tu từ vừa tăng tính hối thúc thúc giục, vừa trình bày sự bâng khuâng ko biết đi hay ở: “Con tàu này lên Tây Bắc anh đi chăng?”. Câu hỏi tu từ này vừa để hỏi tác giả vừa để hỏi mọi người. Sau lúc hỏi, thi sĩ lại đưa ra hoàn cảnh đối lập: “bè bạn đi xa anh giữ trời Hà Nội”.
     Nhưng đối với quan niệm:”chẳng có thơ đâu giữa lòng đóng khép” Chế Lan Viên đã khẳng định được mối quan hệ giữa văn học và cuộc đời. Văn học phải gắn liền với cuộc đời, ta phải mở lòng với cuộc đời. Một hồi đắn đo băn khoăn lên tàu tới Tây Bắc, cảnh sắc, mảnh đất Tây Bắc đã xuất hiện trước mắt người đọc.
     Thi sĩ đã dùng ngòi bút của mình để ngợi ca “xứ thiêng liêng rừng núi đã người hùng”. Mảnh đất đã thấm “máu rỏ” này lần nữa hồi sinh trở lại “chín trái đầu xuân”. Một sự sống mới mở đầu sau mười năm kháng chiến. “Mười năm qua như ngọn lửa”. Tác giả so sánh mười năm đấy như ngọn lửa nối sáng ko chỉ dân tộc Việt Nam nhưng còn soi đường đi tới thắng lợi.
     Ngọn lửa đấy còn trường tồn vĩnh cửu với thời kì:” nghìn năm sau, còn đủ sức soi đường”. Hình ảnh đặc thù xuất hiện trong khổ thơ này là “Mẹ mến thương”. Mẹ ở đây chính là mảnh đất Tây Bắc, là những bà mẹ Việt Bắc, bà mẹ của Tổ quốc. Cách xưng hô “con” đã trình bày sự kính trọng và khát vọng được trở về với nhân dân của tác giả.
     Một trong những nét rực rỡ nội dung của bài thơ này là khái niệm “nhân dân”. Dưới lời thơ của Chế Lan Viên, “nhân dân” hiện lên rất thân thiện. Trước hết là những hình ảnh so sánh liên tục: dòng suối mát lành đón “nai về suối cũ”, hơi ấm mùa xuân cho cỏ rụi bật mầm, ánh thiều quang cho én bầy chao liệng, bầu sữa ngọt ngào cho nhỏ thơ đói lòng, và cánh tay nhẹ đưa nôi mềm cho giấc ngủ say.
     Những hình ảnh rất đỗi thân thuộc này đã làm cho khái niệm “nhân dân” trừu tượng trở thành dễ hiểu. Nhân dân vừa là vật chất, vừa là ý thức. Trở về với nhân dân là hoàn toàn hợp lý, đúng lẽ tự nhiên. Mặc dù đoạn thơ giàu chất triết lý nhưng đậm chất trí tuệ ko những ko khô khan nhưng còn giàu hình ảnh.
     Nhân dân ko chỉ được mô tả bởi những hình ảnh đẹp nhưng còn là những con người thân thuộc: “người anh du kích” nhường cơm xẻ áo, là “mế” – bà mẹ Việt Nam người hùng, những người mẹ nuôi cán bộ “mùa dài”; nhân dân là “người em liên lạc” mưu trí dũng cảm; là người em “vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng – đất Tây Bắc tháng ngày ko có lịch – bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương”. Nhân dân là những con người sống tình nghĩa thủy chung.
     Trong tác phẩm này, Chế Lan Viên còn nêu ra triết lý đó là nỗi nhớ trong tình yêu. Trong tình yêu, nỗi nhớ như quy luật của đất trời như “đông về nhớ rét”. Tình yêu đẹp và cao quý như “cánh kiến hoa vàng”. Tình yêu còn có khả năng làm con người thay đổi “như xuân tới chim rừng lông trở biếc”. Tình yêu đấy còn có khả năng diệu kỳ hơn đó là “đất lạ hóa quê hương”.
     Tình yêu có thể khiến những người đang yêu yêu lấy một mảnh đất hoàn toàn xa lạ, yêu mảnh đất đấy như chính quê hương của mình. Trong thơ Chế Lan Viên luôn chứa đựng triết lý như thế. Ko chỉ là nỗi nhớ trong tình yêu Chế Lan Viên còn nhớ cảnh vật. Tác giả nhớ tới những cảnh vật thân thuộc mang nét đặc trưng của vùng đất Tây Bắc “nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ – Nơi nao qua, lòng lại chẳng mến thương?
Lúc ta ở, chỉ là nơi đất ở
Lúc ta đi, đất đã hóa tâm hồn”.
     Bằng nỗi nhớ này, thi sĩ còn trình bày khát vọng trở về với nhân dân, trở về với những kỉ niệm tình nghĩa để đền ơn đáp nghĩa.Kết thúc bài thơ là một khổ thơ như lời vận động:
“Lấy cả những cơn mơ!
Người nào bảo con tàu ko mộng tưởng?
Mỗi đêm khuya ko uống một vầng trăng
Lòng ta cũng như tàu, ta cũng uống
Mặt hồng em trong suối lớn mùa xuân”.
     Tiếng gọi non sông của nhân dân của đời sống trở thành sự hối thúc bên trong, trở thành lời thúc giục của chính lòng mình. Tới với Tây Bắc là về với chính mình, tìm lại chính mình “Nay trở về lấy lại lòng ta”. Tới với Tây Bắc là về với ngọn nguồn của hồn thơ, của cảm hứng thông minh: “Tây Bắc ơi, người là mẹ của hồn thơ”. Khổ thơ sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ lạ mắt làm cho khổ thơ càng thêm tính gợi hình và gợi cảm, có chiều sâu và chạm tới trái tim người đọc.
     Những lời bộc bạch của Chế Lan Viên trong tác phẩm “Tiếng hát con tàu” đã cho người đọc thấy được những hình ảnh tốt đẹp của Tây Bắc – nơi ko chỉ có cảnh sắc và tình người, nơi đấy còn là cảm hứng của thi ca. Mang trong mình sức quyến rũ đấy, Tây Bắc đã đại diện cho những vùng đất xa xôi nhưng tràn đầy hi vọng. Bằng tâm huyết của mình, Chế Lan Viên đã đưa người đọc tới gần với Tây Bắc hơn và đã góp phần vận động họ xây dựng kinh tế ở nơi này.
Tương tự là hkmobile.vn đã vừa hỗ trợ những gợi ý cơ bản cũng như một số bài văn mẫu Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên để các em tham khảo và có thể tự viết được một bài văn mẫu hoàn chỉnh. Chúc các em học tốt môn Ngữ Văn !
Đăng bởi: hkmobile.vn
Phân mục: Lớp 12, Ngữ Văn 12

Bạn thấy bài viết Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên(hay nhất) có khắc phục đươc vấn đề bạn tìm hiểu ko?, nếu ko hãy comment góp ý thêm về Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên(hay nhất) bên dưới để hkmobile.vn Nghĩacó thể thay đổi & cải thiện nội dung tốt hơn cho các bạn nhé! Cám ơn bạn đã ghé thăm Website: hkmobile.vn của hkmobile.vn
Nhớ để nguồn: Phân tích bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên(hay nhất)